Roland Barthes

Z Wikipedii

Roland Barthes (ur. 12 listopada 1915 w Cherbourg, Normandia, zm. 25 marca 1980 w Paryżu) – francuski krytyk literacki, pisarz, czołowy przedstawiciel strukturalizmu i poststrukturalizmu francuskiego, teoretyk semiologii.

[edytuj] Życie i dzieło

Urodził się jako syn Louisa Barthesa, służącego wówczas w marynarce wojennej, oraz jego towarzyszki życia Henriette Bnger. Ojca stracił wcześnie - Louis Barthes poległ podczas bitwy morskiej na Morzu Północnym. Lata dzieciństwa spędził w Bayonne, wychowywany przez matkę i ciotkę, kobietą bardzo muzykalną, która udzielała mu lekcji gry na fortepianie; w 1924 roku razem z matką przeprowadzili się do Paryża. W autobiograficznym tekście Barthes wspomina: "W mojej przeszłości najbardziej fascynuje mnie dzieciństwo; to właśnie ono - i tylko ono - kiedy spoglądam wstecz - sprawia, że nie żałuję czasu minionego".

Przez całe życie wielkie znaczenie miał dla Barthesa teatr. Już jako uczeń udzielał się w szkolnej trupie teatralnej - jedną z jego najważniejszych ról była rola króla Dariusza. W pracy maturalnej zajmował się tragedią grecką. Swoje Essais critiques poświęcił teatrowi awangardowemu.

Barthes był bardzo obiecującym studentem - studiował w latach 1935-1939 na Sorbonie - licencjat uzyskał na podstawie pracy z literatury klasycznej. Naukę często musiał przerywać ze względu na zły stan zdrowia - cierpiał na gruźlicę, często musiał udawać się do sanatorium. To właśnie z tego względu musiał pożegnać się z myślą o dalszej karierze akademickiej, z tego też względu nie został powołany do armii w chwili wybuchu II wojny światowej.

Lata 1939-1948 spędził Barthes na studiowaniu gramatyki i filologii; opublikował wówczas pierwsze prace, parał się medycyną. W roku 1948 powrócił do zajęć akademickich - podejmował (raczej dorywczo) pracę w Instytutach Francuskich we Francji, Rumunii i Egipcie. Udzielał się wówczas jako autor w lewicowym czasopiśmie paryskim Combat - z artykułów tam publikowanych stworzył swe pierwsze poważne dzieło Le degré zéro de l'écriture(1953). W 1952 roku Barthes trafił do Centre national de la recherche scientifique, gdzie studiował leksykologię i socjologię.

We wczesnych latach sześćdziesiątych zajmował się semiologią i strukturalizmem - pracował na różnych stanowiskach w różnych miastach we Francji; jego - widoczne w publikowanych wówczas pracach - nieortodoksyjne myślenie sprawiło, że znalazł się w konflikcie z innymi myślicielem francuskim, Raymondem Picardem, który zaatakował new criticism (z kierunkiem tym - błędnie - utożsamił on Barthesa) za obskurantyzm i brak szacunku dla korzeni kultury literackiej.

Pod koniec lat sześćdziesiątych Barthes ugruntował swą pozycję. Odbył podróże do USA i Japonii, pisał do awangardowego magazynu literackiego Tel Quel. W latach siedemdziesiątych kontynuował prace krytycznoliterackie, dążąc do nowych ideałów tekstualności i neutralności powieściowej.

W 1977 otrzymał katedrę semiologii w Collège de France. W tym samym roku zmarła jego matka - Barthes bardzo boleśnie przeżył tę stratę. W swym ostatnim wielkim dziele La chambre claire (Światło obrazu) Barthes przywołuje jej postać: tekst ten jest, z jednej strony, teorią komunikacji odbywającej się za pośrednictwem medium fotografii, z drugiej zaś medytacją nad starą fotografią matki.

W pracach lingwistycznych i semiotycznych Barthesa można wyróżnić trzy fazy: zrazu dla jego ujęcia mitologii codzienności (Mitologie) miarodajne były poglądy teoretyków takich jak André Gide, Karl Marx i Bertolt Brecht; później można dostrzec w nich wpływy językoznawców, pojawiają się zatem nazwiska takie, jak: Ferdinand de Saussure, Roman Ossipowicz Jakobson oraz Louis Hjelmslev. Nie chcąc dopuścić do powstania sytuacji, w której semiologia ugrzęźnie w dogmatach naukowych, Barthes podjął próbę uwzględniania w swych pracach perspektywy filozoficznej i psychologicznej, ulegając wpływowi dzieła Jacques'a Lacana.

Mimo to jakakolwiek systematyzacja dzieła Barthesa to zadanie problematyczne: zrazu zafascynowany jakimś tematem, wkrótce go porzucał, zajmował się czymś innym, pozostawiając dokończenie już rozpoczętego dzieła współpracownikom. Ta zasada "przedłużania" i "zmiany miejsca" (Barthes: dépaysement) uchodzi za "demitologizującą zasadę główną" dzieła Barthesa, choć niektórzy badacze dostrzegają w tym uleganie eskapizmowi.

Barthes był wielkim znawcą muzyki, był pianistą i kompozytorem. Interesował się też malarstwem - zachęcił go do tego jego przyjaciel Cy Twombly.

Potrącony 25 lutego 1980 roku przez ciężarówkę (wychodził z przyjęcia u prezydenta François Mitterranda), Barthes zmarł miesiąc później w paryskim szpitalu.

Zbiór (rzekomej) korespondencji Barthes'a, dokumentujący plany akademickie, ogromną miłość do matki i niezwykle intensywną, homoseksualną miłość do Edmonda (pieszczotliwie i konsekwentnie nazywanego "cheri"), znaleźć można w książce Ewy Kulryluk "ENCYKLOPEDIEROTYK", SIC!, Warszawa 2001.

[edytuj] Bibliografia

Dzieła wydane w Polsce:

System Mody, Universitas, Kraków 2005.
Imperium znaków, Wydawnictwo KR, Warszawa 2004.
Lektury , Wydawnictwo KR, Warszawa 2001.
Mitologie, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000
Fragmenty dyskursu milosnego, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
Sade, Fourier, Loyola, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996.
S/Z, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
Światło obrazu Uwagi o fotografii, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996.
Przyjemność tekstu, Wydawnictwo KR, Warszawa 1997.

Dzieła wszystkie Barthesa:

Le neutre, cours et séminaires au Collège de France 1977 – 1978, éd. Seuil/Imec, 2002
Comment vivre ensemble, cours et séminaires au Collège de France 1976 – 1977, éd. Seuil/Imec, 2002
Ecrits sur le théâtre, éd. Seuil, 2002
Le plaisir du texte précédé de Variations sur l'écriture, éd. Seuil, 2000
Œuvres complètes, tome I, éd. Seuil, 1993
Œuvres complètes, tome II, éd. Seuil, 1994
Œuvres complètes, tome III, éd. Seuil, 1995
Incidents, éd. Seuil, 1987
L'aventure sémiologique, éd. Seuil, 1985
Le bruissement de la langue. Essais critiques IV, éd. Seuil, 1984
All except you. Paul Steinberg, éd. Repères, 1983
L'obvie et l'obtus. Essais critiques III, éd. Seuil, 1982
Le grain de la voix. Entretiens, 1962-1980, éd. Seuil, 1981
Sur la littérature, éd. Presses Universitaires de Grenoble, 1980
La chambre claire. Note sur la photographie, éd. Gallimard/Seuil/Cahiers du cinéma, 1980
Sollers écrivain, éd. Seuil, 1979
Leçon, éd. Seuil, 1978
Fragments d'un discours amoureux, éd. Seuil, 1977
Alors la Chine ? , éd. Christian Bourgois, 1975
Roland Barthes par Roland Barthes, éd. Seuil, 1975
Le plaisir du texte, éd. Seuil, 1973
Nouveaux essais critiques, éd. Seuil 1972
Sade, Fourier, Loyola, éd. Seuil, 1971
L'empire des signes, éd. Skira, 1970
S/Z, éd. Seuil, 1970
Système de la mode, éd. Seuil 1967
Critique et vérité, éd. Seuil, 1966.
Eléments de sémiologie, éd. Denoël/Gonthier, 1965
Essais critiques, éd. Seuil, 1964
La tour Eiffel, éd. Centre National de la photographie/Seuil, 1964
Sur Racine, éd. Seuil, 1963
Mythologies, éd. Seuil, 1957
Michelet par lui-même, éd. Seuil, 1954
Le degré zéro de l'écriture, éd. Seuil, 1953