Rosyjska szkoła formalna
Z Wikipedii
Rosyjska szkoła formalna, formalizm rosyjski - kierunek w literaturoznawstwie w rosyjskim zarysowujący się przed pierwszą wojną światową, przeżywający rozkwit w latach 20., stłumiony w okresie stalinizmu, choć jego ślady przetrwały w literaturoznawstwie rosyjskim także później. Wywarł znaczny wpływ na zachodnie nurty badań o literaturze, zwłaszcza nową krytykę, a także strukturalizm. Formalizm był reakcją na literaturoznawstwo pozytywistyczne i obecną w nim metodologię genetyczno-historyczną - naczelny cel badań literackich upatrywał nie w społecznych, historycznych, psychologicznych i genetycznych uwarunkowaniach literatury, ale w badaniu literackości, tj. wewnętrznych i swoistych właściwości utworu literackiego.
Spis treści |
[edytuj] Rozwój szkoły
Formalizm powstał około 1915 roku w Sankt Petersburgu. Nawiązywał do dawniejszych idei Aleksandra Potiebni i Aleksandra Wiesłowskiego.
Radykalny, ścisły krąg formalistów związał się z powstałym specjalnie specjalnie w tym celu OPOJAZem (Towarzystwem do Badań Nad Językiem Poetyckim), a później także z lingwistami moskiewskimi. Do najwybitniejszych działaczy OPOJAZu należeli Borys Eichenbaum, Wiktor Szkłowski, Osip M. Brik, Jurij N. Tynianow, Boris W. Tomaszewski, Wiktor M. Żyrmunski oraz luźno związany z grupą Wiktor Winogradow.
Oprócz tego radykalni formaliści skupiali się także w Moskwie w kole Moskowskij Lingwisticzeskij Krużok, do którego należał m.in. Roman Jakobson. Ważnym przedstawicielem radykalnego formalizmu był także Jurij Tynianow.
Radykalne skrzydło formalizmu rosyjskiego, zwłaszcza koło moskiewskie, nawiązywało w swojej działalności do praktyki poetyckiej rosyjskiego futuryzmu. Z praktyki tej wyrosło kilka kluczowych koncepcji formalistycznych: koncepcja literatury jako mowy autotelicznej, przekonanie o wolności literatury od powinności zewnętrznych (tj. społecznych, dydaktycznych, poznawczych, ideologicznych, ekspresywnych, filozoficznych itd.), sprzeciw wobec praktycznej funkcji języka w literaturze, rozumienie literatury jako zespołu chwytów oraz sama kategoria chwytu, tj. stylistyczno-kompozycyjnej transformacji materiału językowego dzieła.
Głównymi reprezentantami umiarkowanego formalizmu rosyjskiego są W. Żyrmunski i Boris W. Tomaszewski. Umiarkowani formaliści nie wykruczali całkowicie z pola badawczego elemntów treściowych dzieła, uznawali jednak, że powinny one być badane ze względu na funkcję jaką pełnią w utworze jako całości swoistej, w ścisłym związku z badaniem elementów formalnych.
[edytuj] Poglądy
[edytuj] Założenia ogólne
Celem formalistów było utworzenie nauki o literaturze niezależnej od z jednej strony zewnętrznych celów pozaliterackich - filozoficznych, dydaktycznych, ideologicznych, publicystycznych oraz historyzmu, z drugej od wewnętrznych celów pozaliterackich, psychologizmu i impresyjności. Formaliści rosyjscy podkreślali potrzebę ścisłego wyznaczenia pola badań literackich i oddzielenia ich od badań sojologicznych, historycznych, psychologicznych. Hasłem stały się dlatego słowa Jakobsona: "nie literatura, a literackość". Zarazem jednak formaliści postulowali ścisłe powiązanie badań literackich z językoznawstwem, jako że literaturę rozumieli przede wszystkim jako sztukę słowa.
Zwłaszcza radykalni formaliści odróżnili język praktyczny od języka poetyckiego - język poetycki jest językiem autotelicznym, wolnym od wszelkich powinności zewnętrznych. Poezja jest nastawiona na sam fenomen wyrażania, jej funkcja komunikatywna sprowadzona do minimum. Formaliści postulowali też zniesienie opozycji formy i treści - sens dzieła jest częścią formy utworu, dzieło poza formą nie istnieje. Forma służy uniezwykleniu, przekształceniu tego, co potoczne w twór artystyczny. Materiałem, jaki przekształca forma jest język.
[edytuj] Teoria języka poetyckiego
[edytuj] Pojęcie formy
[edytuj] Literackość
Zobacz więcej w osobnym artykule: literackość.formalizm =
dzieło : forma + treść - to , o czym jest mowa
Forma składa się z chwytów- czyli ze zjawisk językowych, które przyciągają uwagę, ale równie dobrze może przestać być chwytem. Jedne chwyty zanikają, inne wchodzą w to miejsce.
CHWYTY : 1.fonologiczne 2.składniowe 3.morfologiczne 4.prozodyjne
w poezji chwyt minusowy- np.wulgaryzm
w prozie sjużet - gdy niosą one pewną wartość artystyczną prozy
sjużet - temat artystyczny -np. fabuła artystyczna
źródło materiału- wykłady IV rok U.k.W w Bydgoszczy
[edytuj] Badania nad prozą w rosyjskiej szkole formalnej
[edytuj] Fabuła a sjużet
Zobacz więcej w osobnym artykule: sjużet.[edytuj] Skaz
Zobacz więcej w osobnym artykule: skaz.[edytuj] Teoria bajki Władimira Proppa
Ogólne badania nad prozą w rosyjskim formalizmie doprowadziły do wyklarowania się szczegółowych ujęć poszczególnych gatunków epickich. Obok teorii noweli Szkłowskiego, która ujmuje nowelę jako zestawienie motywów doprowadzające do niespodziewanego rozwiązania, jednym z najważniejszych zastoswań metodologii formalizmu rosyjskiego jest teoria bajki ludowej Władimira Proppa, wyrażona w jego pracy Morfologia bajki (1928).
[edytuj] Teoria ewolucji literackiej Jurija Tynianowa
[edytuj] Bibliografia
- Zofia Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1983
