Rotunda świętego Prokopa

Z Wikipedii

Rotunda św. Prokopa

Widok wnętrza z empory

Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie to największa romańska świątynia w Polsce zbudowana na planie koła. Zapis o jej konsekracji datowany jest w kronikach Jana Długosza na 16 marca 1133. Ostatnie badania archiwalne wskazują na czas ukończenia rotundy równoczesny z ukończeniem pobliskiego kościoła norbertanek, tzn. drugie dziesięciolecie XIII w.

Budowla wykonana została z ciosów kamiennych, z późniejszymi elementami z cegły. Do rotundy, pełniącej funkcję nawy, przylegają:

od strony wschodniej – prezbiterium na planie kwadratu, przekryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym,
od północy – dwie małe apsydy,
od zachodu – wysoka, podkowiasta wieża z wydatną skarpą od strony zachodniej i emporą na piętrze.

Podczas przebudowy w końcu XV lub na początku XVI wieku rozebrano i wymurowano ponownie w cegle górną część wieży i dodano do niej ceglaną skarpę od zachodu. W późniejszym okresie rotunda przestała pełnić funkcje kultowe i została włączona w zabudowania klasztoru norbertanek jako furta klasztorna. Sakralny charakter budowli został przywrócony w XVIII wieku. Podczas konsekracji, ok. 1779 zmieniono wezwanie świątyni Św. Krzyża na św. Prokopa. W 1812 r. kościół został sprofanowany przez żołnierzy napoleońskich, był prawdopodobnie używany w celach gospodarczych, dokonano wtedy kolejnych przeróbek, m.in. rozebrano apsydy od północy i dodano do wieży czworoboczną kondygnację. W 1892 r. dokonano pierwszej konserwacji kościoła, w tym czasie odtworzono apsydy od północy i część okien romańskich. Kolejną konserwację kościoła przeprowadzono w latach 1924–1925, próbując dostosować wnętrze do potrzeb kultu. Podczas II wojny rotunda została zamieniona na magazyn. Wybuch i pożar w 1945 r. zniszczyły kopułę, górne partie wieży i całe wnętrze. Odbudowa, rozpoczęta w latach pięćdziesiątych XX wieku trwała do początku obecnego stulecia. W zamknięcie empory wieży wmontowano podczas rekonstrukcji biforium wsparte na oryginalnej romańskiej kolumnie niewiadomego pochodzenia. Do elementów wystroju należą: odlew tympanonu fundacyjnego (z oryginału, po pożarze w 1945, zachowała się tylko głowa Chrystusa), kropielnica z XII wieku wykonana z jednej bryły kamienia, romański grobowiec, rzeźbione w drewnie lipowym 4 stacje drogi krzyżowej z XVII w., płaskorzeźbione przedstawienia św. Onufrego i św. Marii Egipcjanki z XVI w.

Tympanon fundacyjny z Rotundy św. Prokopa w Strzelnie

[edytuj] Tympanon fundacyjny

W prezbiterium po lewej stronie przechowywana jest rekonstrukcja romańskiego tympanonu fundacyjnego kościoła z XII wieku, którego oryginał został zniszczony w 1945 roku. Kopię wykonano na podstawie odlewu ze zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego oraz fotografii oryginału z archiwum wojewódzkiego konserwatora zabytków w Poznaniu. Gdyby zachował się oryginał byłby najstarszym tympanonem fundacyjnym w Polsce oraz jednym z najcenniejszych zabytków romańskich (romańskie tympanony fundacyjne w Polsce posiadają jedynie kościoły w Strzelnie i Wrocławiu). Nie wiadomo jednak, gdzie pierwotnie znajdowała się ta płaskorzeźba. Najczęściej tympanony umieszczano nad wejściem do świątyni, ta wersja jednak jest wykluczona, gdyż rozmiary tego nie odpowiadają wymiarom drzwi wejściowych. Na tympanonie przedstawiono trzy postacie: w centralnej części Chrystus tronujący, a po bokach po lewej stronie postać młodego fundatora ofiarowującego model rotundy oddający jej architektoniczny wygląd, a po prawej kobietę z otwarta księgą. Brak jakiegokolwiek opisu mającego nam zdradzić nazwiska fundatorów. Możemy sie jedynie domyślać, że to wojewoda Krystyn - syn Piotra Wszeborowicza, dobroczyńcy norbertanek z Strzelna. Natomiast kobieta z księgą to zapewne przeorysza. Chrystus przedstawiony na środku zasiada na tronie, prawą ręką błogosławi a w lewej trzyma otwartą księgę. Fundator w geście pokory i szacunku (na lekko ugiętych kolanach, pochylony) wręcza model kościoła Chrystusowi. Co ciekawe model na tympanonie idealnie pasuje do dzisiejszego kształtu rotundy.