Senat Wolnego Miasta Gdańska
Z Wikipedii
Senat - nazwa, jaką zgodnie z konstytucją nosił najwyższy organ zarządzający i wykonawczy Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920-1939. Był to odpowiednik rządu, a "senatem" nazwano go przez analogię do podobnych instytucji wolnych miast hanzeatyckich: Hamburga, Bremy i Lubeki. Nazwa ta nawiązywała zarazem do historycznego określenia rady miejskiej Gdańska w języku łacińskim jako senatus gedanensis oraz do senatu Wolnego Miasta Gdańska z lat 1807-1813.
Senat pełnił funkcję najwyższego organu państwowego (głowy państwa) i reprezentował Wolne Miasto Gdańsk w sprawach zewnętrznych, z wyjątkiem sytuacji, w których prawo to przysługiwało Polsce. Posiadał również niektóre kompetencje ustawodawcze. Ponadto od 1 maja 1921 przejął obowiązki i kompetencje magistratu gdańskiego, stając się równocześnie organem administracji samorządowej.
Senat był wybierany przez gdański parlament (Volkstag). W latach 1920-1930 składał się z prezydenta, zastępcy i 20 senatorów. 7 senatorów głównych (niem. im Hauptamt) miało być fachowcami kierującymi pracą poszczególnych resortów, 13 pobocznych (im Nebenamt), zwanych też senatorami parlamentarnymi, byli to politycy. Członkowie senatu mogli jednocześnie zasiadać jako posłowie w Volkstagu. Senatorowie główni i prezydent wybierani byli na czas oznaczony, przy czym Volkstag nie mógł ich odwołać; z kolei senatorowie poboczni i wiceprezydent wybierani byli na czas nieoznaczony, ale mogli być zmuszeni do ustąpienia przez uchwalenie votum nieufności. Senatorowie główni otrzymywali stałe uposażenie z prawem do emerytury, poboczni pobierali tylko diety.
Pierwszy Senat został wybrany przez Volkstag 6 grudnia 1920 r. i rozpoczął urzędowanie w dniu następnym. Na jego czele stanął bezpartyjny nadburmistrz Gdańska Heinrich Sahm, który pozostawał na tym stanowisku aż do końca 1930 r.; w tym okresie przewagę w senacie mieli członkowie Niemieckonarodowej Partii Ludowej (Deutschnationale Volkspartei, DNVP), którzy tworzyli koalicje z innymi partiami, m. in. partią Centrum (Zentrumspartei), a okresowo także z socjaldemokratami.
W 1930 r., na mocy uchwały Volkstagu z 4 lipca tego roku zmieniającej konstytucję Wolnego Miasta (zatwierdzonej przez Ligę Narodów w dniu 9 września), zmniejszono liczbę członków senatu z 22 do 12 i zniesiono podział na senatorów głównych i pobocznych. Odtąd wszyscy senatorowie byli powoływani na czas nieoznaczony, ale Volkstag mógł każdego z nich odwołać. Nowym prezydentem senatu został Ernst Ziehm z Niemieckonarodowej Partii Ludowej, a w skład koalicji rządzącej weszli też przedstawiciele centrum i liberałów. Senat ten funkcjonował tylko do 1933 r., kiedy to narodowi socjaliści zażądali rozwiązania Volkstagu i rozpisania przedterminowych wyborów. Volkstag V kadencji, w którym NSDAP zdobyła absolutną większość, na pierwszym posiedzeniu w dniu 20 czerwca 1933 wybrał nowy senat zdominowany przez narodowych socjalistów; jego prezydentem został Hermann Rauschning. Od 21 października tegoż roku, po ustąpieniu jednego z senatorów Centrum i przejściu drugiego do narodowych socjalistów, senat składał się już wyłącznie z członków NSDAP. W listopadzie 1934 r. prezydentem senatu w miejsce Rauschninga, który podał się do dymisji, został dotychczasowy wiceprezydent Arthur Greiser.
W ostatnim okresie swego istnienia senat coraz bardziej tracił na znaczeniu, a faktyczne rządy w Wolnym Mieście Gdańsku sprawował gauleiter NSDAP Albert Forster. Ukoronowaniem tej tendencji był, całkowicie sprzeczny z konstytucją Wolnego Miasta dekret senatu z dnia 23 sierpnia 1939 r. mianujący Forstera głową państwa (Staatsoberhaupt). 9 dni później, 1 września 1939 r. senat został rozwiązany na mocy proklamacji Forstera o wcieleniu Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec.
[edytuj] Prezydenci Senatu
- 1920 – 1931 Heinrich Friedrich Wilhelm Sahm (niezależny)
- 1931 – 1933 Ernst Bruno Viktor Ziehm (DNVP)
- 1933 – 1934 Hermann Adolf Reinhold Rauschning (NSDAP)
- 1934 – 1939 Arthur Karl Greiser
[edytuj] Głowa państwa (Staatsoberhaupt)
* Urząd Głowy Państwa w Wolnym Mieście Gdańsku wprowadzono przejściowo (23 sierpnia 1939). Z dniem 1 września 1939 Wolne Miasto przestało istnieć de facto (włączono je do prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie). Podczas Konferencji w Poczdamie zdecydowano o włączeniu Wolnego Miasta do Polski, jednakże De iure o zakończeniu istnienia Wolnego Miasta Gdańska nigdy nie zadecydowano - odnośne postanowienia traktatu wersalskiego nigdy nie zostały anulowane.
