Suwerenność organizacji państwa

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem suwerenność.

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''.

Suwerenność państwa jako cecha organizacji państwowej

Od wieków funkcjonowanie państw i porządek międzynarodowy były rezultatem wzajemnych powiązań między polityką, ekonomią i strategią. ’’W tym rozumieniu polityka znamionowała władzę, ekonomia gospodarkę, strategia zaś siłę militarną. Te trzy elementy były zasadniczymi składnikami siły państwa i zarazem systemu międzynarodowego.” ^[1]. One też były decydujące w postrzeganiu pozycji państwa na arenie międzynarodowej i jego suwerenności, która „(...) była i jest narzędziem polityki, hasłem mobilizującym społeczeństwa, łączy się z szeroką płaszczyzną ruchów narodowościowych, z podstawami patriotyzmu.” ^[2]

Suwerenność jest pojęciem nieodłącznie powiązanym ze stosunkami międzynarodowymi państwa, stanowi atrybutową cechę tej instytucji. „Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” podaje następującą definicję tego pojęcia, „suwerenność państwa – zwierzchność terytorialna, niepodległość oraz zdolność prawna do działania w stosunkach międzynarodowych na zasadach równości i wzajemnych korzyści.” ^[3] Badacze tego zjawiska zwracają uwagę na te same jego aspekty; warto w tym miejscu przytoczyć choćby dwie z tych definicji: G. Labuda „ suwerenność państwa – zwierzchność terytorialna, niepodległość i swobodny, wolny od ingerencji ustrój polityczny, społeczny i ekonomiczny oraz możliwość współżycia z innymi narodami na zasadach równości i obopólnych korzyści” ^[4] i L. Ehricha "suwerenność państwa – jego samowładność, czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych oraz całowładność, czyli kompetencja, normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa." ^[5]

Samowładność państwa jest nieodłączną cechą organizacji państwowej, oznacza niezależność władzy politycznej od wszelkiej władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej władzy wewnątrz państwa. "Władza suwerenna obejmuje wszystkich członków społeczeństwa, a także ma zdolność regulowania wszystkich spraw." ^[6]

Można też suwerenność uważać za idealizacyjną cechę państwa. W rzeczywistości bowiem suwerenność każdego państwa jest inna i zmienna zarazem. Wszelkie państwa łączy natomiast dążenie do utrzymania suwerennego bytu i odnosi się do stosunków państwa z jego otoczeniem.” Jej treść wyraża optymalny, pożądany przez państwa stopień i zakres ich odrębności, tożsamości i swobody w określaniu i osiąganiu celów.” ^[7]

Suwerenność jest istotną cechą władzy państwowej. Zapewnia ona absolutną niezależność od kogokolwiek z zewnątrz oraz pełną niezawisłość. W stosunkach zewnętrznych oznacza niezależność państwa od innych państw i instytucji międzynarodowych, daje mu wyłączność kompetencji do rozstrzygania o swoich sprawach .Jako własność i wartość państwa, suwerenność w sposób nieunikniony stała się więc przedmiotem życia międzynarodowego, konfliktów, sporów, przetargów i uzgodnień między państwami. Działo się tak dlatego, ponieważ w trakcie kontaktów międzynarodowych dochodziło nieuchronnie do zderzania się ich suwerenności. Miało to miejsce zarówno w czasie współpracy, jak też rywalizacji i walki między państwami. Sfera międzynarodowa była zawsze źródłem szans i zagrożeń suwerennego bytu państw. W wyniku tego stała się także płaszczyzną zabezpieczania i ochrony suwerenności, usuwania jej zagrożeń oraz kształtowania i utrwalania przesłanek sprzyjających jej zachowaniu. Była ona także płaszczyzną, na której państwa musiały godzić potrzebę suwerenności z rozszerzającymi się potrzebami uczestnictwa w obrocie międzynarodowym lub dostosowywać suwerenność do wzrostu zaangażowania w życie międzynarodowe.

Zasada suwerenności państwa wykształciła się w średniowieczu w rezultacie walki o samodzielność monarchów narodowych z ponadnarodowymi ośrodkami władzy jakimi były papiestwo i cesarstwo, a także z odśrodkowymi czynnikami wewnętrznymi (feudałowie). Stąd suwerenność ma niejako podwójne oblicze; można mówić o suwerenności wewnętrznej i suwerenności zewnętrznej.^[8] Ewolucja pojęcia według A. Pieniążka dokonywała się w trzech zasadniczych etapach: „(...) pierwszym, w którym suwerenność występuje w charakterze nieuświadomionej bądź uświadomionej idei; drugim, w którym występuje w postaci cechy państwa; najdłuższym trzecim etapie, w którym owa idea, występująca już jako cecha każdego państwa, przybiera również postać zasady znajdującej wyraz w konstytucjach.” ^[9]

Prawie każdorazowa zmiana typu państwa, taktyki, sposobu i metod sprawowania władzy powodowała zmianę poglądów na suwerenność i rozumienia tego terminu. Interesy narodowe i państwowe były powodem uświadomienia i wykrystalizowania się pojęcia suwerenności, a argumenty jedności narodowej, wspólnego dorobku kulturowego, interesu państwowego zawsze stanowiły i nadal stanowią podstawowe uzasadnienie suwerenności państw już istniejących lub powstających.

Przez stulecia nie uległy także zmianie czynniki determinujące suwerenność. Określona sytuacja gospodarcza oraz warunki polityczne współczesności okazują się decydujące dla suwerenności. Czynniki zewnętrzne, do których w średniowieczu zaliczylibyśmy cesarstwo rzymskie i papiestwo, zostały obecnie zastąpione nowymi uniwersalizmami, wielkimi światowymi potęgami gospodarczymi i politycznymi, ponadnarodowymi kapitałami sięgającymi poza kontynent europejski, obejmującymi niejednokrotnie prawie cały świat. Tak jak w przeszłości, tak i obecnie uniwersalizmy te nie wpływają na umocnienie suwerenności państwa, a odwrotnie – każdorazowo próbują ją zniweczyć lub osłabić. Jednak świadomość narodowa stanowi obecnie dość poważną gwarancję odrębności państwowych, umacnia suwerenność.

Współczesne stosunki międzynarodowe cechuje ścisłe wzajemne powiązanie państw, charakteryzujące się daleko idącą współpracą i rywalizacją w różnych formach.. ”Współpraca państw pociąga za sobą pewną zależność partnerów, rywalizacja wymaga zaś uniezależniania się państwa. Treść niezależności jako atrybutu suwerenności sprowadza się do samodzielności w zakresie i stopniu wiązania się z partnerami współdziałania w stosunkach międzynarodowych.” ^[10] Współczesne państwa zgadzają się co do naczelnego miejsca suwerenności w systemie wartości międzynarodowych. Jest ona chroniona przez liczne normy międzynarodowe, w tym zasady prawa międzynarodowego. Prawie każda umowa międzynarodowa, deklaracja czy oświadczenie wyrażają poparcie dla tej wartości poprzez odwoływanie do zasad chroniących suwerenność. „Próbując uporządkować zbiór reguł chroniących suwerenność, można z pewnym uproszczeniem podzielić go na dwie grupy. Do pierwszej należy zaliczyć te, które wyrażają obowiązek poszanowania suwerenności lub pewnych jej składników, do drugiej - zakazujące pewnych sposobów i metod postępowania naruszających suwerenność. W związku z tym do grupy pierwszej można włączyć zasady suwerenności lub suwerennej równości, zasady chroniące integralność terytorialną państwa oraz inne elementy suwerenności. Do drugiej natomiast zasadę nieinterwencji oraz zasadę zakazującą użycia siły lub groźby jej użycia.” ^[11]

Współzależność w związkach integracyjnych między suwerennymi państwami skłania je często do poszukiwania rozwiązań o charakterze unifikacyjnym, przystosowujących sferę wewnętrzną w państwie do pewnych standardów międzynarodowych. Dla suwerenności celem nadrzędnym jest interes państwa i narodu, obrona jego wartości tradycyjnych. ”Współzależności skłaniają często do przyjmowania interesu wspólnego – grupy państw, regionu lub całej społeczności międzynarodowej. Suwerenność nie musi być jednak przeszkodą w realizacji wymagań wynikających ze współzależności. Te ostatnie nie muszą prowadzić do podporządkowania państw jakiejś woli wewnętrznej.” ^[12] Procesy internacjonalizacji i współzależności wywarły i wywierają wpływ na kształtowanie się i zmienność zagadnień suwerenności w stosunkach międzynarodowych poprzez stworzenie warunków sprzyjających rozszerzaniu się funkcji ochronnych suwerenności na nowe sfery życia społecznego, nowemu uzgadnianiu wartości suwerenności i relatywizacji suwerenności państw. ^[13]

W stosunkach wewnętrznych suwerenność państwa oznacza zwierzchnictwo władzy państwowej nad wszelkimi innymi ośrodkami władzy społecznej.^[14] Suwerenność stanowi cenną wartość w realizacji ideałów niezależności państwa i demokratycznej organizacji władzy państwowej. Zasadę suwerenności zapisuje się w aktach konstytucyjnych państwa w dwojakim ujęciu: zasady niezawisłości państwa i zasady zwierzchnictwa narodu. Na organach władzy państwowej, funkcjonariuszach państwowych i obywatelach spoczywa powinność realizacji idei suwerenności w życiu publicznym.^[15] W wieku XX nastąpił znaczny wzrost liczby niepodległych państw, wpływ miały na to emancypacja narodów i demokratyzacja stosunków politycznych w poszczególnych państwach na świecie oraz wzmocnienie legitymizacji państwa narodowego. Wyrazem tego w sferze międzynarodowej było uznanie prawa ludów do samostanowienia, w sferze wewnętrznej – rozwój narodowych i społecznych aspiracji wynikających z własnego rozumienia zespołowej tożsamości, wzrost poczucia narodowej godności. „Dążenie do suwerenności oparte na tradycji i dynastycznej legitymizacji nie miało nigdy takiej siły i pewności siebie, jakie ma podobne żądanie oparte na idei i odczuciach narodowych.”^[16]Państwa słabsze i nowopowstałe, państwa zagrożone przez silniejsze w korzystaniu ze swoich praw, państwa poddane obcym wpływom i dominacji ceniły bardziej niż inne suwerenność, dążyły do jej uzyskania i utrzymania, częściej występowały na forum międzynarodowym w jej obronie, w sprawie jej legitymizacji.

Rozwój ekonomiczny i kulturalny w świecie, potrzeba międzynarodowego kontaktowania się i korzystania z dorobku intelektualnego innych narodów poszerzyły treść omawianego zjawiska o wymiar gospodarczy, ekonomiczny i społeczny. Suwerenność w tego typu przypadkach „miała być gwarantem swobody wyboru drogi rozwoju różnych dziedzin życia, odpowiadającej własnym a nie obcym aspiracjom i potrzebom” ^[17] , poszerzyło to jednak i skomplikowało odbiór zagadnienia w stosunkach międzynarodowych. Jednocześnie we współczesnym świecie nastąpił wzrost znaczenia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego państwa, co wiązało się często z dążeniami państw do zdobycia przewagi, zwiększenia prestiżu międzynarodowego, uzyskania kontroli nad punktami strategicznymi. Działania takie oprócz zapewnienia bezpieczeństwa służyły zapewnieniu dominacji na określonym obszarze, zagwarantowaniu uprzywilejowanej pozycji w skali globalnej, były także jednak zagrożeniem suwerenności małych i słabszych państw ze strony mocarstw. Państwa w swoich kontaktach zabiegają o zachowanie jak największej swobody działania, wymaga więc to od nich dostosowania funkcji suwerenności do potrzeb współpracy i poszukiwania form współpracy nie zagrażających suwerenności. Dążenia państwa włączającego do zbioru reprezentowanych przez siebie wartości jakość życia, zostają skierowane na kształtowanie swojego bezpieczeństwa w kategoriach pozytywnych, zorientowanych raczej na współpracę niż na konflikt. Niemilitarne (kulturowe, społeczne, ekologiczne) aspekty bezpieczeństwa koncentrują na sobie uwagę narodów. ”Kategoria bezpieczeństwa ekonomicznego stała się na tyle ważna (bo determinuje możliwość zaspokajania potrzeb właśnie w zakresie jakości życia), że w znacznym stopniu wymusiła na państwach otwarcie własnych rynków i dostęp do instytucji finansowych i politycznych. Zależności te spowodowały w istotnej mierze utratę narodowego charakteru bezpieczeństwa pozbawiając podmioty części ich suwerenności (której definiowanie staje się dzisiaj coraz trudniejszym zadaniem) i integralności w zakresie indywidualnego podejmowania decyzji i kreowania własnych polityk szczegółowych.”^[18]W wyniku procesów internacjonalizacji i współzależności, które przyczyniają się do rozwoju zagrożeń suwerenności poprzez wzrost otwartości i podatności na wpływy wewnętrzne państw, utrzymanie samowładności i całowładności przez państwa na pożądanym przez nie poziomie staje się coraz trudniejsze. ”Nowe warunki ułatwiają lub umożliwiają przejawianie się takich zagrożeń suwerenności, na które państwa nie były narażone wcześniej w takim stopniu i zakresie, jak w czasach współczesnych. Chodzi tu głównie o zagrożenie utraty kontroli przez państwo nad sferą wewnętrzną lub poszczególnymi dziedzinami życia.”^[19] Granice stają się mniej szczelne, nie chronią przed wszystkimi niepożądanymi wpływami, wpływ na państwo można skutecznie wywrzeć przez środki gospodarcze czy ograniczenia komunikacji oraz posiadające pewną autonomię przedsiębiorstwa międzynarodowe. Zagrożenia powstające w wyniku tych przemian dotyczą wszystkich dziedzin życia społecznego. Wymagają one zatem ochrony państwa przed niepożądanymi wpływami zewnętrznymi, na wprost tym potrzebom pojawiają się pojęcia suwerenności gospodarczej, kulturalnej, suwerenności w sferze komunikowania międzynarodowego.

Współczesna koncepcja suwerenności uległa zmianom poprzez odejście od absolutyzowania tego pojęcia, pojmowanego w przeszłości jako wzorzec nieskrępowanego działania. Swoboda dokonywania wyborów stanowi jądro współczesnego rozumienia suwerenności. W chwili obecnej suwerenność jest „zestrajana” z rosnącą współzależnością państw i poszerzającym się zakresem interesów wspólnych, „była bowiem zawsze postrzegana jako warunek realizacji celów państwa, a nie przeszkoda działania w interesie własnym.” ^[20]Samoograniczenia państw powstają z własnej woli na zasadach dobrowolności i wzajemności w imię wspólnych interesów, w których zakres zmieniają same państwa. Suwerenność nadal jest jednak istotną cechą i wartością dla każdego państwa.

[edytuj] Bibliografia

1. A.Dawidczyk, Nowe wyzwania, zagrożenia i szanse dla bezpieczeństwa Polski u progu XXI wieku, Warszawa 2001.
2. L. Ehrich, Prawo narodów, Kraków 1947.
3. G. Labud, Zagadnienia suwerenności Polski, Kwartalnik Historyczny 1960.
4. A.Pieniążek, Suwerenność – problemy teorii i praktyki, Warszawa 1979.
5. I.Popiuk – Rysińska, Suwerenność w rozwoju stosunków międzynarodowych, Warszawa 1993.
6. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. B. Balcerowicz, Warszawa 2001.
7. E. Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2001.

Przypisy