Wikipedia:Systemy kategorii samowystarczalne i pasożytnicze
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Problem
[edytuj] Systemy kategorii samowystarczalnych
Są to systemy oparte na jednym tylko kryterium. Kryterium to pozwala na zbudowanie pełnego drzewa kategorii wraz z podkategoriami bez konieczności dodawania kolejnych kryteriów.
[edytuj] Przykłady:
[edytuj] Kryterium systematyczne (dla organizmów żywych)
Organizmy żywe:
- zwierzęta
- ssaki
- ....
- gady
- ....
- ptaki
- blaszkodziobe
- kaczkowate
- grążyce
- kaczkowate
- brodzące
- blaszkodziobe
- ssaki
- rośliny
- ...
- prostity
- ...
W ten sposób powstaje autonomiczne drzewo kategorii
[edytuj] Kryterium geograficzne (np. dla miast)
- miasta Europy
- miasta Polski
- miasta województwa wielkopolskiego
- miasta powiatu poznańskiego
- miasta województwa wielkopolskiego
- miasta Polski
W ten sposób powstaje autonomiczne drzewo kategorii
[edytuj] Kryterium czasu (np. dla daty zgonu)
- ludzie zmarli w XXI wieku
- ludzie zmarli w 2008 roku
- ludzie zmarli w czerwcu 2008 roku
- ludzie zmarli 17 czerwca 2008 roku
- ludzie zmarli w czerwcu 2008 roku
- ludzie zmarli w 2008 roku
[edytuj] Systemy kategorii pasożytniczych
Są to drzewa, których podział na kolejne, mniejsze podkategorie, wymaga wprowadzenia kolejnego kryterium lub kryteriów (w zależności od tego czy dodane kryterium może tworzyć samowystarczalne systemy kategorii czy też nie)
[edytuj] Przykłady
[edytuj] Kryterium stopienia zagrożenia organizmów żywych na wymarcie
- organizmy wymarłe
- organizmy wymarłe na wolności
- organizmy krytycznie zagrożone
- organizmy zagrożone
- organizmy narażone
- organizmy bliskie zagrożenia
- organizmy najmniejszej troski
Wprowadzenie podkategorii wymaga jednak wprowadzenia kolejnego kryterium np. systematycznego (ssaki zagrożone wymarciem), geograficznego (organizmy Antarktydy narażone na wymarcie), czy (dla wymarłych) czasowego (organizmy wymarłe w jurze)
[edytuj] Kryterium stanu cywilnego
- pozostający w związku małżeńskim
- owdowiali
- kawalerowie i panny
Każdy kolejny podział na podkategorie wymaga wprowadzenia kolejnego kryterium
[edytuj] Kryterium ze względu na dostęp do morza (np. miast)
- miasta nadmorskie
- miasta nie leżące nad morzem
[edytuj] Na czym polega problem
Weźmy pod uwagę pierwszy z powyższych przykładów. W takiej sytuacji w kategorii np. bocianowate, która jest podkategorią brodzących nie mamy wypisanych gatunków, tylko mamy odpowiednie podkategorie (podkategorie hipotetyczne) :
- wymarłe bocianowate
- bocianowate wymarłe na wolności (to chyba podkategoria wymarłych, nie kat wg zagrożenia)
- bocianowate krytycznie zagrożone
- bocianowate narażone
- bocianowate bliskie zagrożenia
- bocianowate najmniejszej troski (tu nazwa oczywiście inna)
Wszystkie te podkategorie są z kolei podlinkowane do - odpowiednio
- wymarłe brodzące
- brodzące wymarłe na wolności (to chyba podkategoria wymarłych, nie kat wg zagrożenia)
- brodzące krytycznie zagrożone
- brodzące narażone
- brodzące bliskie zagrożenia
- brodzące najmniejszej troski (tu nazwa oczywiście inna)
Itd. posuwając się w górę drzewa. Pasożytnictwo tak zdefiniowane powoduje, że to kryterium "pożera" obecny system kategoryzacji.
Idąc dalej - dodajmy kryterium przynależności ze względu na zasięg geograficzny - wtedy mamy w kategorii brodzące podkategorie:
- Brodzące wg stopnia zagrożenia
- Brodzące wg zasięgu geograficznego (przynależności do krain zoogeograficznych - czy jakoś tak)
W tak przyjętej kategoryzacji obecne drzewko kategoryzacji oparte na systemie taksonomicznym rozpada się i potrzeba większej liczby kliknięć, by wchodzić do listy konkretnych jednostek niższego czy wyższego rzędu.
[edytuj] Kontrprzykład - systemy kategorii równorzędnych
W kategorii biografie zarówno biografie wg narodowości, jak i kategorie wg prefesji sa samowystarczalne i idą w poprzek. Dla zilustrowania problemu, można to przedstawić w tabelkach:
[edytuj] Kategorie nierównorzędne - samowystarczalne i pasożytnicze
Tabelka dla przejrzystości nie podaje pełnego drze
| Kryterium kategorii samowystarczalnej | Rodzina | Rząd | Gromada | Typ |
| Kryterium stopnia zagrożenia | ||||
|---|---|---|---|---|
| Wymarłe | Wymarłe w rodzinie | Wymarłe w rzędzie | Wymarłe w gromadzie | Wymarłe w typie |
| Krytycznie zagrożone | Krytycznie zagrożone w rodzinie | Krytycznie zagrożone w rzędzie | Krytycznie zagrożone w gromadzie | Krytycznie zagrożone w typie |
| itd. | itd. | itd. | itd. | itd. |
| Kryterium zasięgu geograficznego | ||||
| Kraina A | rodzina w krainie A | rząd w krainie A | gromada w krainie A | typ w krainie A |
| Kraina B | rodzina w krainie B | rząd w krainie B | gromada w krainie B | typ w krainie B |
| itd. | itd. | itd. | itd. | itd. |
Wszystkie kolejne kategorie idą w poprzek kategorii taksonomicznej. Oczywiście może być też kryterium wymarłe w krainie A, B, C, D - ale taka kategoryzacja miałaby raczej mniejszy sens, biorąc pod uwagę to, że procesy geologiczne przez miliony lat... :)
[edytuj] Kategorie równorzędne
W przypadku np. biografii nie ma głównego klucza kategoryzacji, więc kategorie idą w poprzek względem siebie
| Kryteria - wg narodowości/wg profesji | Polacy | Niemcy | Francuzi | Węgrzy |
| Aktorzy | Polscy aktorzy | Niemieccy aktorzy | Francuscy aktorzy | Węgierscy aktorzy |
| Piosenkarze | Polscy piosenkarze | Niemieccy piosenkarze | Francuscy piosenkarze | Węgierscy piosenkarze |
| itd. | itd. | itd. | itd. | itd. |
Przyjmując kolejne kryterium "Biografie według epok i okresów historycznych" - idzie ono w poprzek obu kryteriów przyjętych powyżej. Nie ma tu jednego dominującego, samowystarczalnego - wszystkie 3 są samowystarczalne i nie podpinają się pod siebie, a kategoryzacja idzie równorzędnie.
[edytuj] Rozwiązania
[edytuj] Likwidacja zasady niedodawania nadkategorii (w przypadku istnienia układu - kategoria samowystarczalna i podpinające się, pasożytnicze)
Jako, że systemy pasożytnicze nie mogą tworzyć samodzielnych drzew kategorii, a nawet jeśli mogą, to i tak się podpinają (w przypadku kategorii organizmy wg zagrożenia samowystarczalna kat. by istniała, ale miałaby tylko kilka podkategorii - wymarłe, zagrożone itd., ewentualnie dodatkowe kryteria czasowe i/lub geograficzne, ale nie taksonomiczne), dopuszczamy dodawanie zarówno kategorii z systemów pasożytniczych nie usuwając jednocześnie będących de facto nadkategoriami systemów pasożytniczych kategorii z systemów samowystarczalnych.
Wniosek praktyczny: Dopuszczamy umieszczenie hasła zarówno w kategorii jak i nadkategorii. Nie oznacza to oczywiście, że jakiegoś np. bociana dodajemy do kategorii brodzące i ptaki, tylko np. do bocianowate i zagrożone bocianowate.
[edytuj] Likwidacja systemów pasożytniczych
Pozostawiamy jedynie systemy samowystarczalne oparte na jednym kryterium. Wówczas nie dochodzi do powstawania zazębień w podziale na podkategorie między równoległymi systemami. Przykładowo dzielimy wówczas organizmy żywe wg. kryterium systematyki. Wówczas jedną z podkategorii byłyby np. "Gryzonie", równolegle istnieją jedynie systemy oparte na innych pojedynczych kryteriach samowystarczalnych, np. geograficznym. Wówczas świnka morska należy do kategorii: Gryzonie, organizmy Peru.
Wniosek praktyczny: likwidacja wszelkich kategorii opartych na kryteriach pasożytniczych
[edytuj] Wszystkie kategorie traktujemy równorzędnie
W takim przypadku w kategorii ssaki mamy podkategorie:
- ssaki wg zagrożenia
- ssaki wg zasięgu geograficznego
...
- ssaki wg ujęcia taksonomicznego
[edytuj] Dyskusja
Dyskutujemy na stronie dyskusji
