Szaniec Jezuicki
Z Wikipedii
Szaniec Jezuicki (niem. Jesuiterschanze), rzadziej "Fort Jezuicki" - fort trapezowy w Gdańsku, założony przez Prusaków na krawędzi wysoczyzny w miejscu górującym nad Starymi Szkotami, przy ul. Kolonia Anielinki. Stanowi dobrze zachowany przykład wczesnego fortu wysuniętego tzw. szkoły nowopruskiej, murowanego z cegły z eksperymentalnym użyciem konstrukcji betonowych. Nazwa fortu nawiązuje do pobliskiego kolegium jezuitów przy kościele św. Ignacego oraz do wcześniejszych fortyfikacji wznoszonych w tym miejscu w XVIII i na początku XIX wieku.
Fort zaprojektowano do obrony wzniesienia, którego opanowanie przez nieprzyjaciela groziło ostrzałem artyleryjskim południowej części ówczesnego Gdańska, w tym magazynów na Wyspie Spichrzów. Budowano go w kilku etapach, wielokrotnie zmieniając projekt, w latach 1843-1868. Wartownie powstałe w 1867 r. wykonano w prototypowej wówczas technologii jako monolityczne obiekty betonowe, zaś magazyn prochowy i laboratorium amunicyjne otrzymały stropy stalowo-betonowe. Fort ma narys zbliżony do trapezu, dłuższą podstawą zwróconego w kierunku miasta. Ze wszystkich stron otacza go sucha fosa, której skarpa i przeciwskarpa są całkowicie murowane. Do obrony bocznej fosy służyły dwie kaponiery ze strzelnicami w dwóch kondygnacjach oraz galerie strzeleckie przeciwskarpy. W wale znajdują się prochownie, laboratorium amunicyjne i wartownie, natomiast nie zachował się magazyn prochowy w formie krzyżowej redity.
Szaniec Jezuicki miał być pierwszym z dziewięciu fortów planowanego, lecz niezrealizowanego systemu gdańskiej twierdzy pierścieniowej. Historia jego użytkowania jest słabo znana. Prawdopodobnie był obsadzony przez Niemców aż do demilitaryzacji twierdzy gdańskiej w 1920 r. Podczas walk w 1945 r. zupełnemu zniszczeniu uległa krzyżowa redita. Obecnie na majdanie znajduje się kilka prowizorycznych budynków wykorzystywanych przez firmę dzierżawiącą teren, a na wale ustawiony ok. 1975 r. maszt telekomunikacyjny.
 Sucha fosa wzdłuż lewego barku fortu, widok w kierunku kaponiery południowej. |
 Sucha fosa przed czołem fortu, widok w kierunku kaponiery północnej, z lewej fragment południowej galerii przeciwskarpowej, z prawej fragment kaponiery południowej. |
Literatura:
- Krzysztof Biskup, Szaniec Jezuicki w Gdańsku, INFORT 16 (1/2000).
- Jerzy Stankiewicz, Krzysztof Biskup, Fortyfikacje miejskie Gdańska od XVI do XIX wieku, w: Gdańsk pomnik historii cz. 1, red. A. Kostarczyk, teka gdańska 3, Gdańsk 1998, ISBN 83-903894-2-8.
- Igor Zbigniew Strzok, Fortyfikacje XIX-wiecznego Gdańska, w: Fortyfikacje Gdańska, red. G. Bukal, Gdańsk 2006, ISBN 978-83-919189-6-8.
