Żupnik

Z Wikipedii

Żupnik (łac. zupparius salis) – w polskim górnictwie solnym i kruszcowym w XIII-XVIII w. urzędnik zarządzający rejonem górniczym w imieniu posiadacza zwierzchnich praw do górnictwa (regalia).

Urząd miał charakter czasowy, związany był z obowiązkami gospodarczymi i finansowymi. Urzędnik zarządzał królewskimi przedsiębiorstwami solnymi (żupami) oraz warzelniami soli. W przypadku górnictwa kruszców administrował terenem górniczym. Żupnicy działali zgodnie z prawem górniczym wprowadzonym przez Kazimierza Wielkiego w 1368. Urzędników mianował król, który jako jedyny miał prawo ich sądzić. Pierwszym żupnikiem żupy krakowskiej został w 1368 żydowski bankier Lewko.

Urząd nie był zbyt znaczący ze względu na niewielką ilość kopalń na terenie Polski. Działało wówczas wydobycie soli w Wieliczce i Bochni oraz kopalnie kruszcu w Zagłębiu Staropolskim na terenie Gór Świętokrzyskich oraz w Olkuszu.

Do obowiązków żupnika należało zarządzanie finansami kopalń, w tym opłacanie górników. Ponadto odpowiadał za zbyt kopalin, przy czym najważniejszą była sól, która stanowiła monopol państwowy. Aby założyć kopalnię, czy rozpocząć wydobycie z nowego szybu żupnik musiał uzyskać przywilej od króla.

W XVII wieku sejm podejmował uchwały dotyczące takich szczegółów działalności żupnika jak sposób dystrybucji soli, miejsce jej magazynowania, czy komu może ją sprzedawać.