A priori
Z Wikipedii
a priori – wyrażenie łacińskie (oznaczające "z czegoś, co już było"), które w filozofii Zachodu od czasów Immanuela Kanta nabrało powszechnego znaczenia na określenie tego, co pierwotne, uprzednie lub wcześniejsze i nie podlegające dowodzeniu – stało się antonimem określenia a posteriori dla tego, co wtórne. Jest to w pewnym sensie równoważne określeniu założenie.
Przykładowo, poznanie a priori jest poznaniem czystym, wynikającym z samego faktu poznania, niezakłóconym doświadczeniem, czyli wiedzą z innych podobnych doznań.
Możemy wyróżnić 3 znaczenia terminu a priori:
- coś uprzedniego w stosunku do doświadczenia zmysłowego, np. pojęcie Boga u Kartezjusza
- jedna z kategorii sądów Kanta – sąd a priori – to taki, którego nie można wywieść z innych przesłanek, lecz trzeba go przyjąć bez dowodu - jako założenie danej teorii.
- twierdzenia konieczne i ściśle ogólne (czyli stricte wiedza a priori): logiki, matematyki, metafizyki.
Pierwsze wystąpienie określenia "a priori" znajduje się w dziełach XIV-wiecznego logika Albera Saksońskiego, gdzie argument "a priori" oznaczał "od przyczyny do efektu". Podobne definicje odnaleźć można u późniejszych filozofów, aż do czasów Leibniza, jak też w kontekstach niefilozoficznych do czasów współczesnych. Należy zaznaczyć, że filozofowie czasów średniowiecznych słowo "przyczyna" rozpatrywali sylogistycznie.
