Adolphe Sax
Z Wikipedii
Antoine Joseph Sax, zwany Adolphe (ur. 6 listopada 1814 w Dinant, zm. 4 lutego 1894 w Paryżu) – belgijski budowniczy instrumentów muzycznych, konstruktor saksofonu.
Spis treści |
[edytuj] Dzieciństwo
Urodził się w małym belgijskim mieście Dinant leżącym na prawym brzegu rzeki Meuse. Miasto przez wieki targane było inwazjami i wojnami, po których mieszkańcy z uporem i pieczołowitocią odbudowywali zniszczone budowle i sprzęty. Być może temu należy przypisać dużą ilość drobnych warsztatów mechanicznych, wśród których europejską sławę zdobyły warsztaty blacharskie a szczególnie te, które pracowały na blachach z żółtej miedzi i mosiądzu.
Dinant słynęło jeszcze z jednej rzeczy: twardego i kruchego piernika wyrabianego z mąki jęczmiennej i miodu. Nadawano mu różnorodne, często wyrafinowane kształty a dzięki charakterystycznej recepturze - złotą, błyszczącą barwę. Być może w jakiś sposób fakt łatwego modelowania złotej materii spowodował , że to właśnie w Dinant narodził się saksofon.
Szóstego listopada 1814 roku urodziło się pierwsze z jedenastu dzieci Charlesa Josepha Saxa- Antoine Joseph Sax zwany później Adolfem. Charles Sax, fabrykant , właściciel fabryki instrumentów dętych, w rok po bitwie pod Waterloo mianowany został przez króla Belgii, Wilhelma I głównym dostawcą instrumentów odradzającej się armii.
Adolf Sax od wczesnych lat zaznajamiał się z kształtem, budową i technologią produkcji instrumentów dętych. W wieku sześciu lat potrafił wytoczyć korpus klarnetu i roztrąb rogu. Od tego czasu pobierał systematyczne lekcje gry na flecie w Konserwatorium Brukselskim i klarnecie u znanego dyrygenta orkiestr wojskowych - L. Bendera.
W roku 1829, mając piętnaście lat, posłał na wystawę do Paryża wykonane własnoręcznie dwa flety i klarnet z kości słoniowej, które to instrumenty zostały uznane za świetne.
[edytuj] Narodziny saksofonu
W wieku 20 lat udoskonalił klarnet basowy, będący do tej pory instrumentem bardzo niestrojnym i nierównym brzmieniowo. Od tego czasu zaczął borykać się ze złymi opiniami, przeciwnościami a nawet procesami ze strony konkurencji i muzyków, którzy powodowani zazdrością byli Saksowi niechętni. Pierwsza potyczka rozegrała się już o unowocześniony klarnet basowy i dopiero "bitwa" w postaci konfrontacji instrumentów starych i nowego spowodowała, że na chwilę umilkły tony prześmiewcze.
Wiosną 1841 roku Adolf Sax przeniósł się na jakiś czas do Paryża, gdzie obok uznania jako konstruktor a i wynalazcy spotkała go zawiść, napady jadowitych krytyków i średnich muzyków, oszczerstwa, procesy sądowe a nawet kradzieże. Z drugiej strony Sax miał wyjątkowa zdolność robienia sobie nieprzyjaciół wynikającą z arogancji i trudnego usposobienia.
Historia saksofonu rozpoczęła się najprawdopodobniej w roku 1841, kiedy to przygotowany na wystawę instrumentów w Brukseli pakunek ktoś kopnął w niewyjaśnionych okolicznościach. Pogięty i zniszczony instrument nie nadawał się oczywiście do prezentacji.
Sądząc z opisów pakunek zawierał nowy, skonstruowany niedawno instrument - saksofon. Pierwsza wzmianka o saksofonie, autorstwa Hektora Berlioza, ukazała się 12 czerwca 1842 roku w paryskim Journal des Debats, i ta data została przyjęta za metrykę powstania saksofonu. Saksofon (fr. Le Saxophon), nazywany po jego wynalazcy, był instrumentem z grupy dętych drewnianych. Miał dziewiętnaście klap, co uczyniło go podobnym do instrumentu ophicleide. Ustnik, w przeciwieństwie do dętych blaszanych, był podobny do ustnika klarnetu basowego. Co ciekawe, pierwszym, opisywanym saksofonem był saksofon barytonowy; dopiero później, z konieczności nadania większej ruchliwości, Adolf Sax skonstruował alt, tenor i sopran. Skala pierwszego saksofonu była o siedem dźwięków większa niż późniejsze modele, które Sax przebudował ze względu na gorsze możliwości brzmieniowe najwyższych dźwięków prototypu. Wkrótce po premierze pierwszego saksofonu Adolf Sax zademonstrował swoje instrumenty w Konserwatorium Paryskim, gdzie słuchali go znani wówczas muzycy i kompozytorzy: Auber (sławny kompozytor La Muette de Portici - opery wykonywanej w Brukseli 21 września 1830, będącej sygnałem dla rewolucji belgijskiej), Halévy, Habeneck, Monnais i inni, którzy chwalili go za nowatorstwo i muzykalność.
Po sukcesie prezentacji Sax otworzył warsztat w Paryżu przy ulicy Saint Georges 10, gdzie zabrał się energicznie do pracy, nader często jednak popadając w konflikty z zatrudnianymi rzemieślnikami. Na siedemnastego i dwudziestego pierwszego czerwca przypadają daty pierwszych francuskich patentów saksofonowych. Wiosną 1843 roku rozpoczął produkcję instrumentów blaszanych z nowym mechanizmem obrotowym zamiast tłokowym.
[edytuj] Propagowanie saksofonu
W listopadzie 1843 roku , podczas wystawienia opery Don Sebastian Donizettiego muzycy odmówili wykonania partii klarnetu basowego na instrumencie zrobionym przez Saxa. Sax zadeklarował, że wykona ją osobiście, ale muzycy zagrozili strajkiem. Sax wspólnie z Donizettim musieli ustąpić. Na początku 1844 roku warsztat Saxa odwiedził Rossi, który urzeczony brzmieniem saksofonu sprowadził go do konserwatorium w Bolonii.
Najwierniejszym zwolennikiem saksofonu i talentu Saxa był jednak Hektor Berlioz - gorący propagator nowego instrumentu konsekwentnie wszędzie tam, gdzie koncertował. Od roku 1844 warsztat Saxa odwiedzała śmietanka życia muzycznego, literackiego i społecznego Paryża. Przy każdej okazji Sax demonstrował możliwości swoich instrumentów podczas improwizowanych koncertów. W tym samym roku Sax otworzył filię fabryki w Anglii, a wkrótce po tym jego młodszy brat Henry wyemigrował do Ameryki, gdzie założył manufakturę instrumentów dętych w Filadelfii.
Latem 1844 saksofon został pokazany na Paris Industrial Exhibision i prezentowany wobec króla Ludwika Filipa i królowej Marii Amelii. Rok 1845 okazał się przełomowy w życiu Adolfa Saxa. Dopiero teraz zaczęła przełamywać się stopniowa niechęć muzyków i środowiska, chociaż nadal miał wielu wrogów , stopniowo pokonywał zniechęcenie do swojej osoby. Budził olbrzymie kontrowersje nazywając grupę saxhornów swoim nazwiskiem (protestowali niemieccy konstruktorzy: Stolzel i Blumel).
Opłacani przez przeciwników prawnicy raz po raz pozywali go do sądów podważając zasługi przy wynalezieniu saksofonu. Jednocześnie instrument ten zyskiwał coraz więcej zwolenników w wojskowych paradach ulicznych i wśród uczącej się muzyki młodzieży.
Wielkim sukcesem była muzyczna oprawa wojskowego święta 26 lipca 1846 roku, w czasie której 1800 muzyków wykonało program z udziałem wielkiej liczby saksofonów zaaranżowany przez Berlioza. 12 października 1848 roku aż pięciu studentów klasy saksofonu otrzymało stypendia. Latem 1849 roku Stany Zjednoczone objechała wystawa saksofonów i saxhornów .
[edytuj] Późne lata Adolphe Sax
Zgodnie z tendencją XIX wieku Adolf Sax ujednolicił wszystkie pokrewne modele instrumentów dętych blaszanych buglehorny altowe, tenorowe, eufonia i tuby budowane przez różnych konstruktorów, a nie tworzące dotąd homogenicznej grupy nadając im wspólną nazwę saxhornów. W 1853r. po spotkaniu z Ryszardem Wagnerem zbudował tubę wagnerowską. W 1854 roku Sax opublikował "Saxhorn Metode". Od tego roku Sax systematycznie uzupełniał rodziny saksofonów i saxhornów o nowe instrumenty. W tym okresie nie powodziło mu się najlepiej, doszło do tego, że cesarz Napoleon III ratował go od bankructwa.
W 1858 został kierownikiem klasy saksofonu przy Konserwatorium Paryskim, gdzie nauczał przez trzynaście lat. W roku 1870 rząd rozwiązał klasę. Do końca życia żył w biedzie na emeryturze ustanowionej przez rząd. Zmarł w roku 1894.
- Adolphe Sax, sa vie, son oeuvre, ses instruments de musique, Malou Haine, Université Bruxelles Editions, 1980
- Sax, Mule & Co, Jean-Pierre Thiollet, H & D, Paris, 2004 ISBN 2-914266-03-0
