Akrecja (astronomia)
Z Wikipedii
Akrecja - w astronomii terminem tym określa się opadanie rozproszonej materii na powierzchnię ciała niebieskiego w wyniku działania grawitacji. Zjawisku temu może towarzyszyć wydzielanie dużej ilości energii w postaci promieniowania elektromagnetycznego, gdy opadająca materia wyświeca część utraconej grawitacyjnej energii potencjalnej. Szczególnie widowiskowa jest akrecja na obiekty zwarte - białe karły, gwiazdy neutronowe czy czarne dziury. Uważa się, że mechanizmem "zasilającym" aktywne jądra galaktyk jest właśnie akreowanie materii przez supermasywną czarną dziurę.
Akrecją nazywa się także wzrost cząsteczek pyłu w wyniku oddziaływań elektrostatycznych. Zjawisko to występuje na przykład w dyskach protoplanetarnych i prowadzi do formowania planetezymali. Podwójne znaczenie terminu akrecja prowadzić może do niejednoznaczności wypowiedzi, w szczególności odnośnie takich układów jak gwiazdy T Tauri, w których zachodzi zarówno proces wzrostu ziaren pyłu jak i zjawisko akrecji materii na gwiazdę centralną poprzez dysk akrecyjny.
[edytuj] Typy akrecji grawitacyjnej
Przebieg procesu akrecji zależy od momentu pędu opadającej materii oraz od pola magnetycznego obiektu centralnego. Z tego punktu widzenia wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje akrecji:
- akrecja sferyczna zachodzi wtedy, gdy opadająca materia praktycznie nie ma momentu pędu. Takie zjawisko może występować w przypadku gwiazdy pojedynczej akreującej materię z ośrodka międzygwiazdowego. Być może tak zachodzi także proces akrecji na masywne czarne dziury w słabo aktywnych galaktykach eliptycznych.
- akrecja dyskowa zachodzi wówczas, gdy materia ma dostatecznie duży moment pędu, aby bezpośredni spadek na gwiazdę centralną nie był możliwy. Wokół obiektu centralnego tworzy się wówczas dysk akrecyjny, a warunkiem zachodzenia procesu akrecji jest tracenie momentu pędu przez materię. Tak przebiega proces akrecji w układach podwójnych, zawierających czarną dziurę lub gwiazdę centralną o niezbyt silnym polu magnetycznym, a także w silnie aktywnych galaktykach.
- kolumna akrecyjna powstaje wtedy, gdy gwiazda centralna ma dostatecznie silne dipolowe pole magnetyczne. Plazma w okolicy gwiazdy nie może się wtedy poruszać w poprzek sił pola magnetycznego, a tylko wzdłuż nich. Ponieważ przy powierzchni gwiazdy otwarte linie pola magnetycznego są przy biegunach, to opadanie materii zachodzi tylko w okolicach biegunowych, co geometrycznie przypomina kolumnę. Akrecja tak przebiega na magnetyczne białe karły, a układy takie to polary i polary pośrednie (podklasa układów kataklizmicznych), a także na gwiazdy neutronowe o silnym polu magnetycznym, powyżej 109 G, na przykład pulsary rentgenowskie. Ostatnio zasugerowano taką geometrię akrecji dla układu BP Tauri - jednej z gwiazd T Tauri (Donati et al. 2008).
