Artakserkses I

Z Wikipedii

Artakserkses I Długoręki - król perski z dynastii Achemenidów, syn Kserksesa, panował w latach 465 p.n.e. - 424 p.n.e.

Spis treści 1 Rządy Kserksesa i Artakserksesa 2 Dowody ze źródeł greckich 3 Dowody ze źródeł perskich 4 Dowody ze źródeł babilońskich 5 Świadectwa astronomiczne 6 Potomstwo 7 Przypisy

[edytuj] Rządy Kserksesa i Artakserksesa

Kserkses, syn Dariusza, to zapewne król Aswe-rus z Księgi Estery. Jego dokonania odpowiadają opisowi czwartego króla perskiego, który miał "pchnąć wszystko przeciw królestwu Grecji"^[1]. W 480 p.n.e., chcąc pomścić porażkę pod Maratonem, Kserkses przeprawił na terytorium Grecji kontynentalnej ogromną armię. Odniosła ona drogo okupione zwycięstwo pod Termopilami i zniszczyła Ateny, ale potem została pokonana pod Salaminą i pod Platejami, wskutek czego Kserkses musiał zawrócić do Persji.

Podczas rządów Kserksesa zostały przeprowadzone pewne reformy administracyjne i dokończono sporą część prac w Persepolis, zapoczątkowanych przez jego ojca^[2]. Greckie opowieści o końcowym okresie panowania Kserksesa mówią o kłopotach małżeńskich, niepokojach w haremie i przypuszczalnym zdominowaniu króla przez niektórych dworzan. Mogą one być odległym i wypaczonym echem zasadniczych faktów z Księgi Estery, takich jak oddalenie królowej Waszti, zastąpienie jej przez Esterę i wyniesienie Mardocheusza na wysokie stanowisko państwowe^[3]. Według źródeł świeckich Kserksesa zamordował jeden z jego dworzan.

Następcą Kserksesa został Artakserkses I Makrocheir (Długoręki), który pozwolił Ezdraszowi wrócić do Jerozolimy z dużym datkiem na tamtejszą świątynię. Było to w siódmym roku jego panowania (468 p.n.e.)^[4]. W 20 roku rządów (455 p.n.e.) Artakserkses zezwolił Nehemiaszowi udać się do Jerozolimy i ją odbudować^[5]. A w 32 roku panowania tego króla (44 3 p.n.e.) Nehemiasz na jakiś czas wrócił na jego dwór^[6].

W dziełach historycznych istnieje pewna rozbieżność stanowisk co do okresu panowania Kserksesa i Artakserksesa. Na ogół podaje się, że Artakserkses wstąpił na tron w 465 p.n.e. Według niektórych dokumentów jego ojciec, Kserkses, panował 21 lat. Zwykle liczy się je od 486 p.n.e., gdy umarł Dariusz, ojciec Kserksesa. Za pierwszy rok jego panowania przyjmuje się rok 485, a wtedy rok 21—kiedy na tron wstąpił Artakserkses — przypada na rok 465. Z kolei ostatni rok rządów Artakserksesa rozpoczął się według większości uczonych w 424 p.n.e. Niektóre dokumenty podają, że był to 41 rok jego panowania. Jeśli to prawda, wówczas rok wstąpienia na tron Artakserksesa przypadałby na 465 p.n.e., a pierwszy rok jego panowania — na 464. Istnieją jednak przekonujące dowody na to, że ostatnim rokiem rządów Kserksesa był 475 p.n.e. i że właśnie w tym czasie wstąpił na tron Artakserkses. Potwierdzają to trzy grupy źródeł: greckie, perskie i babilońskie.

[edytuj] Dowody ze źródeł greckich

W ustaleniu początku panowania Artakserksesa może nam pomóc pewne wydarzenie z dziejów Grecji. Otóż tamtejszy mąż stanu i bohater wojenny Temistokles naraził się swym rodakom i poszukał schronienia w Persji. Słynny z dokładności historyk grecki Tukidydes podaje, że Temistokles wysłał wówczas "list do syna Kserksesa Artokserksesa, który niedawno objął panowanie"^[7]. Z kolei według Plutarcha "Tukidydes i Charon z Lampsakos świadczą, że Kserkses już zmarł, a Temistokles dostał się przed oblicze jego syna Artakserksesa"^[8]. Charon był poddanym perskim i żył w czasach, gdy Artakserkses przejmował schedę po Kserksesie. Świadectwa Tukidydesa i Charona z Lampsakos potwierdzają zatem, że Temistokles dotarł do Persji wkrótce po objęciu władzy przez Artakserksesa.

Początek panowania Artakserksesa można określić na podstawie daty śmierci Temistoklesa. Nie wszystkie podręczniki są co do niej zgodne. Jednakże historyk Diodor Sycylijski wspomina o śmierci Temistoklesa, gdy relacjonuje wydarzenia z okresu, "gdy w Atenach archontem był Praksiergos"^[9]. A Praksiergos piastował ten urząd w 471/470 p.n.e.^[10]. Jak podaje Tukidydes, po przybyciu do Persji Temistokles przez rok uczył się języka, przygotowując się do audiencji u Artakserksesa. Król pozwolił mu osiedlić się w Persji i obsypał go zaszczytami. Jeżeli Temistokles zmarł w 471/470, to musiał osiedlić się w Persji nie później niż w 472 p.n.e., a przybyć do niej rok wcześniej, w 473 p.n.e. Wtedy to można było powiedzieć, że Artakserkses „niedawno objął panowanie".

W sprawie roku śmierci Kserksesa i intronizacji Artakserksesa M. de Koutorga napisał: "Przekonaliśmy się, że według chronologii Tukidydesa Kserkses zmarł pod koniec roku 475 przed Chrystusem i że według tego samego historyka Temistokles dotarł do Azji Mniejszej wkrótce po objęciu tronu przez Artakserksesa Długorękiego"^[11]. Pogląd ten znajduje też poparcie w uwagach E. Levesque'a: "Trzeba więc, zgodnie z Kroniką aleksandryjską, umiejscowić śmierć Kserksesa w r. 475, po jedenastu latach rządów. Historyk Justyn (III, 1) zgadza się z tą kroniką i z twierdzeniami Tukidydesa. Jest zdania, że gdy zamordowano Kserksesa, jego syn Artakserkses był jeszcze dzieckiem, puer [chłopcem], co pokrywałoby się z prawdą, jeśli Kserkses zmarł w r. 475. Artakserkses miał wtedy 16 lat, a zatem w r. 465 miałby lat dwadzieścia sześć, co w żadnym razie nie uzasadniałoby sformułowania użytego przez Justyna. Według tej chronologii Artakserkses zaczął panować w r. 475, wobec czego 20 rok jego rządów przypada na r. 455, a nie na 445, jak się dość powszechnie uważa"^[12].

Jeżeli Dariusz zmarł w 486 r. p.n.e., a Kserkses w r. 475, to jak wytłumaczyć, że niektóre starożytne dokumenty przypisują mu 21 lat rządów? Jak wiadomo, król i jego syn nieraz panowali w tym samym czasie jako współwładcy. Gdyby tak było w wypadku Dariusza i Kserksesa, historycy mogli liczyć lata panowania syna albo od momentu objęcia władzy u boku ojca, albo od jego śmierci. Jeśli Kserkses panował 10 lat z ojcem i 11 lat samodzielnie, niektórzy mogli uznać, że rządził 21 lat, a inni - że lat 11. Istnieje przekonujący dowód na to, iż Kserkses istotnie panował wspólnie ze swym ojcem, Dariuszem. Historyk grecki Herodot donosi: "Dariusz, uznając, że [Kserkses] ma słuszność, mianował go królem. Mnie się zdaje, że i bez tej rady Kserkses byłby został królem"^[13]. Z tych słów jasno wynika, że Kserkses został ustanowiony królem jeszcze za panowania jego ojca, Dariusza.

[edytuj] Dowody ze źródeł perskich

O tym, że Kserkses rządził wspólnie z Dariuszem, świadczą zwłaszcza perskie płaskorzeźby. Na wielu reliefach odkrytych w Persepolis Kserkses stoi za tronem ojca, ale obaj są odziani w jednakowe szaty i maja głowy na jednym poziomie. Niezwykłość tej sceny polega na tym, że zazwyczaj głowa króla wznosi się ponad wszystkie inne. W dziele A New Inscription of Xerxes From Persepolis (1932) Ernst E. Herzfeld nadmienił, iż zarówno inskrypcje, jak i budowle odnalezione w Persepolis wskazują na wspólne rządy Kserksesa i jego ojca, Dariusza. Na stronie 8 napisał: "Osobliwy ton inskrypcji Kserksesa w Persepolis, z których większość nie czyni różnicy między poczynaniami jego i jego ojca, oraz równie osobliwe doniesienia o wzniesionych przez nich budowlach, nie pozwalające przypisać ich indywidualnie ani Dariuszowi, ani Kserksesowi, zawsze wskazywały na jakąś koregencję Kserksesa. Co więcej, taki właśnie stan rzeczy ilustrują dwie rzeźby w Persepolis". Mówiąc o jedne; z nich, Herzfeld zaznaczył: "Dariusz jest przedstawiony że wszystkimi regaliami, tronuje na wysokim piedestale, podpieranym przez przedstawicieli różnych ludów z jego imperium. Za nim na reliefie, a więc w rzeczywistości po jego prawicy, stoi Kserkses w takich samych regaliach, a jego lewa dłoń spoczywa na wysokim oparciu tronu. Gest ten wyraźnie wskazuje na coś więcej niż na zwykłą sukcesję: oznacza współrządzenie".

Kiedy powstały płaskorzeźby ukazujące w ten sposób Dariusza i Kserksesa? W książce Achaemenid Sculpture^[14] Ann Fark-as twierdzi, że "reliefy te mogły zostać umieszczone w Skarbcu mniej więcej w okresie wznoszenia pierwszej dobudówki, w latach 494/493-492/491 p.n.e.; niewątpliwie byłaby to najdogodniejsza pora na przeniesienie tak nieporęcznych płyt kamiennych. Ale bez względu na to, kiedy trafiły do Skarbca, zostały wyrzeźbione prawdopodobnie w latach dziewięćdziesiątych V wieku".

[edytuj] Dowody ze źródeł babilońskich

Za tym, że Kserkses został współwładcą swego ojca w pierwszym dziesięcioleciu V w. p.n.e., przemawiają też znaleziska z Babilonu. Podczas prac wykopaliskowych odkryto tam pałac Kserksesa, ukończony w 496 r. p.n.e. Profesor A. T. Olmstead napisał na ten temat: „Z 23 października 498 roku mamy wiadomość, że w Babilonie jest w budowie dom dla syna króla [tzn. Kserksesa, syna Dariusza]; chodzi tu bez wątpienia o pałac Dariusza w centrum, który już opisaliśmy. W dwa lata potem w dokumencie handlowym z pobliskiej Borsipy znajduje się wzmianka o "nowym pałacu", jako już ukończonym"^[15].

Dodatkowe świadectwo na rzecz współwładzy Kserksesa i Dariusza można zaczerpnąć z dwóch niezwykłych tabliczek glinianych. Jedna z nich to dokument handlowy o wynajęciu budynku w roku objęcia tronu przez Kserksesa. Datowana jest na pierwszy miesiąc (Nisan) tego roku^[16]. Na innej tabliczce widnieje data "miesiąc Ab(?), rok intronizacji Kserksesa". Co ciekawe, na tabliczce tej nie przypisano Kserksesowi zwyczajowego wówczas tytułu "króla Babilonu, króla krajów"^[17].

Obie tabliczki dają do myślenia. Zazwyczaj rok wstąpienia na tron liczony jest od śmierci poprzedniego króla. Wiele przemawia jednak za tym, że poprzednik Kserksesa (Dariusz) dożył siódmego miesiąca ostatniego roku swego panowania, a tymczasem oba te dokumenty noszą daty sprzed siódmego miesiąca (jeden z miesiąca pierwszego, drugi — z piątego). Wobec tego nie nawiązują do intronizacji Kserksesa po śmierci ojca,lecz do objęcia tronu w charakterze współwładcy Dariusza. Jeżeli nastąpiło to w 496 p.n.e., gdy w Babilonie ukończono pałac dla Kserksesa, to jego pierwszy rok jako współpanującego rozpocząłby się w najbliższym tej dacie miesiącu Nisan 495, a 21 i ostatni rok rządów przypadałby na 475. W takim wypadku panowanie Kserksesa obejmowałoby 10 lat rządów z Dariuszem (496-486) i 11 lat samodzielnego królowania (486-475). Z drugiej strony historycy są zgodni co do tego, że pierwszy rok panowania Dariusza II rozpoczął się wiosną 423 p.n.e. Pewna tabliczka babilońska podaje, że w roku intronizacji Dariusz II sprawował już rządy w 4 dniu 11 miesiąca, to znaczy 13 lutego 423 p.n.e.^[18]. Jednakże z dwóch innych tabliczek wynika, że Artakserkses panował jeszcze po 4 dniu 11 miesiąca 41 roku swych rządów. Jedna jest datowana na 17 dzień 11 miesiąca 41 roku (s. 18); druga na 12 miesiąc 41 roku Artakserksesa^[19]. A zatem Artakserkses panował przez cały 41 rok swoich rządów. Z tego wynika, że musiał być u władzy dłużej niż 41 lat, a pierwszy rok jego panowania nie może być liczony od 464 p.n.e.

Dowodu na to, że rządy Artakserksesa I trwały dłużej niż 41 lat, dostarcza dokument handlowy z Borsippy, datowany na 50 rok Artakserksesa^[20]. Jedna z tabliczek łączących koniec panowania Artakserksesa i początek rządów Dariusza II nosi następującą datę: "Roku 51, roku intronizacji, miesiąca 12, dnia 20, Dariusz, król krajów"^[21]. Skoro pierwszy rok rządów Dariusza II rozpoczął się w 423 p.n.e., to 51 rok Artakserksesa przypadał na 424, a pierwszy rok jego panowania na 474.

Jak widać, źródła greckie, perskie i babilońskie zgodnie potwierdzają, że Artakserkses wstąpił na tron w 475 p.n.e., a pierwszym pełnym rokiem jego panowania był 474. Wobec tego 7 rok rządów Artakserksesa, gdy rozpoczęło się 70 tygodni wspomnianych w Daniela 9:24, przypadał na 455 p.n.e. Jeśli na podstawie Daniela 9:25 dodamy do tego roku 69 tygodni lat (483 lata), dojdziemy do niezwykle istotnego roku, w którym miał się pojawić Mesjasz Wódz. Od 455 p.n.e. do l n.e. upłynęło pełne 455 lat. Uwzględnienie pozostałych 28 lat (brakujących do 483) prowadzi nas do 29 n.e. — a właśnie wtedy Jezus z Nazaretu został ochrzczony w wodzie, namaszczony duchem świętym i rozpoczął swą publiczną służbę jako Mesjasz, czyli Chrystus^[22].

[edytuj] Świadectwa astronomiczne

Ostatecznego potwierdzenia daty wstąpienia na tron króla Artakserksesa, zgodnie z którą przypada ona na rok 465 p.n.e., dostarczają nam pewne dokumenty historyczne z okresu panowania Artakserksesa, które posiadają odniesienia do obserwacji astronomicznych. Jak wiadomo, wyliczeń opartych na położeniu planet nie da się zanegować, bo planety ustawiają się względem siebie z niepodważalną i zawsze przewidywalną (zarówno w przód jak i w tył historii) precyzją, i negowanie tego byłoby równie absurdalne co np. stwierdzenie, że był taki dzień, gdy ziemia przestała się po prostu na kilka dni obracać.

Jednym z takich dokumentów jest dziennik astronomiczny oznaczony symbolem VAT 5047, który jest wyraźnie datowany jako pochodzący z 11 roku panowania Artakserksesa. Tekst owego dziennika jest lekko uszkodzony, zachowała się jednak na nim informacja o dwóch położeniach księżyca w stosunku do położenia Merkurego, Jupitera, Wenus i Saturna. Informacje z tego dziennika pozwalają ponad wszelką wątpliwość ustalić, że 11 rok Artakserksesa to rok 454 rok p.n.e. Daje nam to oczywiście rok 465 pne, jako rok rozpoczecia rządów.

Kolejne źródło astronomiczne to dokument oznaczony jako BM 32234, który jest datowany na 5 miesiąc 21 roku panowania Kserksesa. Na podstawie danych astronomicznych zawartych w tym dokumencie ustalono, że 21 rok panowania Kserksesa to rok 465 p.n.e.

Inne dokumenty zawierające obserwacje astronomiczne (tym razem planety Wenus) z tego okresu to teksty oznaczone jako BM 45674 i BM 32299. Potwierdzają one iż początek rozpoczęcia rządów króla Artakserksesa przypada na rok 465 p.n.e. Nie może tu zajść jakakolwiek pomyłka w latach, ponieważ ilość obserwacji astronomicznych z tego okresu przekracza liczbę 40. Dzięki temu możemy ustalić precyzyjnie lata panowania Artakserksesa.

[edytuj] Potomstwo

W 448 p.n.e. zawarł pokój z Atenami. Po jego śmierci następcą został został jedyny syn jego i królowej Damaspii - Kserkses II. Miał także inne dzieci, które rządziły Persją po jego śmierci:

• Parysatis - z babilońską konkubiną Andią,
• Sogdianos - z babilońską konkubiną Alogune,
• Dariusz II - z babilońską konkubiną Kosmartidene.

Przypisy

Poprzedni władca Kserkses (486 p.n.e.- 465 p.n.e.)

Król Persji (465 p.n.e.- 424 p.n.e.)

Następny władca Kserkses II (424 p.n.e.)