Bartłomiej Groicki

Z Wikipedii

Bartłomiej Groicki (ur. w Rzeszowie w 1519 lub 1534 r.; zm. w 1605 r. w Krakowie, Encyklopedia Orgelbranda podaje lata 1519-1599) – mieszczanin krakowski, znawca praw stosowanych w państwie polskim (Speculo Saxonum, Iure Municipali, Statutu Koronnego) i za granicą (Constitutio Criminalis Carolina) oraz propagator i tłumacz tych praw z łaciny na język polski.

Prawdopodobnie absolwent Akademii Krakowskiej - był w dobrych stosunkach z Decjuszem. Około 1550 roku był nauczycielem dzieci senatora krakowskiego Bancka. W latach 1567-1573 pełnił funkcję pisarza w królewskiej komorze celnej Krakowa. Przed 1567 i od 1573 r. był pisarzem w Sądzie Wyższym Prawa Niemieckiego w Krakowie. Okresowo pełnił też funkcję podwójta.

W wolnych chwilach przekładał poezję a być może pisał również własne wiersze. W 1559 r. wydał kancjonał Pieśni duchowne człowieka, gdzie oprócz własnych przekładów zamieścił utwory M. Reja oraz A. Trzecieskiego. Wiele pochodzących z tego kancjonału utworów, wykorzystano w późniejszym czasie w różnych protestanckich śpiewnikach. Sam kancjonał zaginął.

[edytuj] Dzieła prawnicze

• Artykuły prawa majdeburskiego, które zowią Speculum Saxonum – pierwsza książka prawnicza drukowana w języku polskim, wydana w 1558 r. w oficynie Łazarza Andrysowicza. Polskie wydanie prawa magdeburskiego oparto na łacińskich wersjach Zwierciadła saskiego (Speculum Saxonum) oraz Weichbildu (Ius Municipale), do których to w poszczególnych artykułach dodano odnośniki.

Groicki przetłumaczył, a właściwie przedstawił sens najważniejszych artykułów, wciąż aktualnych i wciąż będących w użyciu. Artykuły wycofane zastąpił tłumaczeniami obowiązującego w tym względzie, nadrzędnego prawa polskiego ze Statutu Koronnego (np. w kwestiach kar za uszkodzenia ciała i zabójstwa). Ponieważ, jak uważał, prawo magdeburskie niewystarczająco traktowało kwestię pożarów więc oprócz jego przepisów dotyczących karania za celowe wzniecenie pożaru, Groicki przedstawia prawo polskie określające powinności mieszkańców w kwestii ochrony przeciwpożarowej (kto czym się zajmuje, gdzie powinien być rezerwowy sprzęt gaśniczy, sposób powiadamiania i wiele innych spraw) co jest o tyle istotne, że sprawy pożarowe były rozpatrywane wg prawa polskiego.

• Ustawa płacej u sądów w prawie majdeburskim - wydana w oficynie Unglera taryfa opłat za czynności sądowe przygotowana przez Sąd Sześciu Miast i w 1547 r. zatwierdzona przez Zygmunta Starego. Ustawa płacej ... zawierała ponadto pierwszą w polskim języku rotę przysięgi prokuratorskiej.
• Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej książka wydana w 1559 r. w wydawnictwie Andrysowicza, zyskała wielką popularność i poczytność gdyż zawierała zestawienie przepisów postępowania sądowego. Porządek... składa się z 4 części:

1. traktuje o wszystkich uczestnikach sprawy, warunkach zostania sędzią, pisarzem, podaje też roty przysiąg uczestników sprawy
2. omawia róźne typ sądów: burgrabski, sołtysi, wyłożony, potoczny, gościnny, gorący oraz za mężobójstwo
3. wyjaśnia zawiłości postępowania sądowego,różne praktyki założenia sprawy, zagajenia, zakończenia, odwołania, opłaty, sposoby egzekucji kar i zabezpieczenia (rekojmi)
4. jest o karaniu złoczyńców i złodziejów, cudzołożników oraz o stosowanych torturach.

• Postępek sądów około karania na gardle tłumaczenie wydane w 1559 r. na podstawie wydanego w 1532 r. Constitutio Cryminalis Carolina. Prawa zatwierdzonego przez cesarza Karola V i obowiązujeacego na terenie Cesarstwa niemieckiego. Groicki jako fachowiec prawo to przetłumaczył i dostosował do warunków i przyzwyczajeń polskich. W odróżnieniu od niemieckiego oryginału, Groicki wyraźnie odradza pochopne stosowanie tortur podając 8 punktów, które należy brać pod uwagę jako przeciwskazanie.

W 1567 r. w jednym tomie ukazały się: Postępek sądów..., Artykuły prawa... oraz Porządek sądów.... jako Tytuły prawa majdeburskiego. Do tego wydania, za namową Decjusza, Groicki dołączył Rejestr do Porządku i do Artykułów prawa majdeburskiego i cesarskiego. W Rejestrze ... zamieścił indeks wyrazów używanych w praktyce sądowej (z numerami stron dla łatwego znalezienia) oraz rejestr specjalistycznych wyrażeń prawniczych, występujacych w prawach bez żadnego objaśnienia. Można więc w rejestrze dowiedzieć się jak rozumieć takie pojęcia jak: burgrabska wina, Crimen laesse majestatis, Famosi libelli, hipoteka a oprócz tego znajdują się tam pewne dodatkowe informacje rozszerzające pierwotną treść o nowe przypadki prawne.

• Obrona sierot i wdów - książkę w 1605 r wydali dwaj starsi synowie Groickiego Gabriel i Jan, jak piszą we wstępie już po śmierci ojca. ponieważ w styczniu 1605 r. autor jeszcze książkę pisał (wynika z treści), stąd należy przyjmować że Bartłomiej Groicki jednak zmarł w 1605 r. Obrona sierot i wdów w głównej mierze opiera się na pracy Damhoudera (Groicki korzystał z niej także przy pisaniu Porządku sądów ...) oraz włoskiego Borgninusa Cavalcanusa (Cavalcanti). Autor w miejsce tematów nie mających zastosowania w Polsce w większości wstawiał odpowiednie przepisy z prawa niemieckiego lub polskiego ziemskiego. Korzystał też z pracy miejscowego prawnika sądu krakowskiego Jana Cerasinusa Enchiridion aliquot locorum communiumiuris magdeburgensis oraz Jana Herburta Statuta i przywileje koronne. Obrona sierot i wdów podaje prawa i praktyczne metody postępowania w przypadku przejmowania przez żonę majątku zapisanego testamentem, opieki dorosłych nad majątkiem osieroconych osób niepełnosprawnych i nieletnich, oddawania majątku w przypadku uzyskania dorosłości i wiele innych przypadków.

Obrona ... składa się z VIII ksiąg dzielących się na rozdziały. Przed każdym rozdziałem jest numerowany spis jego treści. Numery ze spisu odpowiadają wypisanym na marginesie stron następnych i umieszczone są na wysokości akapitu zaczynającego kolejną kwestię prawną. Na końcu Obrony ... znajduje się regestr, czyli indeks ułożony alfabetycznie tematami ze stroną i odpowiednim numerem z marginesu, umożliwiający szybkie znalezienie tematu. Było to wielce kunsztowne i wygodne w użyciu wydanie, jednak z niewiadomych powodów nie znalazło uznania u czytelników i pozostało jedynym aż do 1958 r. Wewnątrz znajduje się jeszcze jeden dodatek:

• Dwa tytuły z swemi prawami, o sierotach pierwszy, a drugi o wdowach, potrzebniejsze z statutów, praw i konstytucyj koronnych, łacińskich i polskich, zebrane i do praw miejskich o tychże sierotach i wdowach przydane.

Jest to wyciąg z prawa ziemskiego. Umieszczenie go autor uzasadnia tym że wielu szlachciców bierze za żony mieszczanki, znające jedynie prawo miejskie. Te zostając wdowami nie bardzo potrafią się znaleźć w przepisach dotyczących szlachty i prawidłowo zabezpieczyć byt swój i dzieci. Obrona sierot i wdów została dedykowana Zygmuntowi III. Nieprzypadkiem. Jak wynika z obu wstępów, pisanych do wydania przez autora i jego synów, Groicki na odchodnym z Komory Celnej Krakowa dostał od króla Zygmunta III, w wyniku rekomendacji podskarbiego koronnego Jana Dulskiego, oraz Pan Jacynkta Młodziejowskiego z Młodziejowic – podskarbiego nadwornego, dożywotni zapis dziesięciu grzywien, wypłacanych co kwartał. Ponieważ na żywności rodzinie Groickich nie zbywało a brać za darmo pieniędzy nie chcieli więc Bartłomiej Groicki postanowił napisać kolejną książkę. ... polskim językiem, ku pożytku Polakom, co się łacińskim nie bawią, ile mi Pan Bóg z daru swojego świętego użyczyć raczył, com rozumiał być potrzebnego ojczyźnie swojej miłej, podał. Pozostałe prace Groickiego wielokrotnie wznawiano a jeszcze w połowie XVIII w. były podstawą kodyfikacji praw dla Ukrainy, zarządzonej przez Piotra II. Mimo że formalnie nie były oficjalnymi kodeksami prawa tak były traktowane i na podstawie ich treści w wielu miejscach wydawano wyroki nawet jeszcze w XVIII w.

Podobnie jak Jan Ostroróg również Groicki postulował aby zamiast określenia prawo niemickie używać w Polsce określenia prawo cywilne a to dlatego że prawo to jest powszechnie stosowane a ponadto jest znacznie przerobione i dostosowane do zwyczajów polskich. Jak deklaruje Groicki we wstępie do Artykuły prawa ... tłumaczeń dokonał aby prawo mogło być realizowane także w małych miasteczkach, gdzie o znjomość łaciny trudno a odpowiedzialni za pilnowanie porządku (także panowie w swoich dobrach) mogli sądzić zgodnie z prawem a to oznacza sprawiedliwie. Groicki stale domagał się i czynił wszystko, aby prawo w Polsce było powszechnie dotępne a więc pisane w j. polskim. We wstępie do wydania z roku 1567 pisze: ...gdzie praw własnym językiem spisanych nie masz, prokuratorowie nie tak się sprawiedliwości domawiają, jako prawo pokazuje, ale jako wedle głowy swojej czują... a w Postępku ... pisze: Bo jako nie grzech złego stracić, aby nie szkodził dobrym, tak niewinnego wszetecznie stracić wielki grzech jest.

[edytuj] Źródła

• Reprint dzieł B. Groickiego z 1953, 1954 oraz 1958 r. Wstępy przygotował profesor Karol Koranyi
• Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny t.1