Bitwa pod Gettysburgiem
Z Wikipedii
| Bitwa pod Gettysburgiem Wojna secesyjna |
|||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||
| Data | 1-3 lipca 1863 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Hrabstwo Adams (stan Pensylwania) | ||||||||||||||||
| Wynik | Wygrana wojsk Unii | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
Bitwa pod Gettysburgiem – największa bitwa wojny secesyjnej, która odbyła się między 1 lipca i 3 lipca 1863 pod miastem Gettysburg w stanie Pensylwania.
Po zwycięstwie nad unijną Armią Potomacu w bitwie pod Chancellorsville która odbyła się między 1 a 3 maja, 1863, dowódca konfederackiej Armii Wirginii Północnej, Robert E. Lee, zdecydował się na drugą w wojnie secesyjnej inwazję stanów Północy. Lee liczył, że duża inwazja terytorium Unii będzie ważnym zwycięstwem propagandowym konfederatów i wzmocni stronnictwo pokojowe na Północy. Dodatkowo konfederaci chcieli przenieść wojnę na terytorium unijnego stanu Pensylwania, dotychczas niedotkniętego działaniami wojennymi, i dać odpocząć ludności konfederackiego stanu Wirginia, do tego momentu głównego teatru walk. Bogata Pensylwania byłaby też doskonałym źródłem darmowego zaopatrzenia dla armii konfederackiej. W najbardziej optymistycznym wariancie wydarzeń Lee miał nadzieję na zmuszenie Armii Potomacu do bitwy na korzystnych warunkach, zniszczenie jej, a potem zajęcie Waszyngtonu, Filadelfii lub Baltimore i zmuszenie Unii do rozpoczęcia rokowań pokojowych.
Spis treści |
[edytuj] Działania przed bitwą
3 czerwca, 1863 Armia Wirginii Północnej opuściła swoje obozy naprzeciwko Armii Potomacu pod Fredricksburgiem i pomaszerowała na zachód do doliny rzeki Shenandoah a stamtąd na północ do granicy ze stanem Maryland.
Tam Lee przeprawił swoją armię przez graniczną rzekę Potomak między 15 i 25 czerwca, 1863. W tym samym czasie Lee wysłał większą cześć swojej kawalerii na daleką wyprawę na tyły Unii, w celu spowodowania ogólnego zamieszania u przeciwnika. Dowódca kawalerii, J.E.B. Stuart, nie podjął dostatecznego wysiłku by podawać głównodowodzącemu bieżące informacje o pozycji Armii Potomacu co, jak się wkrótce okazało, miało decydujące konsekwencje.
W pogoni za armią konfederatów, Armia Potomacu pomaszerowała na północ i przeprawiła się przez rzekę Potomac między 25 i 27 czerwca, starając trzymać się między armią konfederatów i Waszyngtonem.
W tym niebezpiecznym momencie, między 27 i 28 czerwca, Lincoln i jego szef sztabu Halleck podjęli decyzję o dymisji nieudolnego dowódcy Armii Potomacu, generała Hooker'a. Generał George Meade został mianowany jego następcą. Ta nagła zmiana dowódcy kilka dni przed bitwą zwiększyła dużą już pewność siebie konfederatów. Z drugiej strony, po usunięciu nielubianego Hooker'a, żołnierze Unii mieli większą wiarę w swoich dowódców. Nie było jednak pewne czy Meade zdąży przejąć pełne i skuteczne dowództwo nad armią przed rozpoczęciem bitwy.
Lee dowiedział się o przeprawie armii Unii przez Potomac późno, dopiero 29 czerwca, od jednego z najlepszych konfederackich szpiegów. Tu zawiodła nieobecność kawalerii, która przy normalnym biegu wydarzeń dałaby mu te informacje około dwa dni wcześniej. Lee był zaskoczony niespodziewaną bliskością Armii Potomacu, w momencie gdy jego armia była rozrzucona na sporym obszarze Pensylwanii. W tej sytuacji Lee wydał rozkaz natychmiastowej koncentracji swoich rozrzuconych korpusów. Patrząc na mapę, najlepszym miejscem do osiągnięcia najszybszej koncentracji były okolice miasteczka Gettysburg. Korpusy konfederatów rozpoczęły koncentryczny marsz na Gettysburg od północy i zachodu. W tym samym czasie Armia Potomacu maszerowała na północ za armią konfederatów, podchodząc do Gettysburga od południa.
[edytuj] Pierwszy dzień bitwy
Rano nadchodząca od północnej strony z kierunku Towney Mill i Chambersburga, konfederacka brygada gen. Jamesa Archera, napotkała kilka kilometrów przed Gettysburgiem na Wzgórzach Seminaryjnych (Seminary Ridge), siły Unii. Tworzyły je początkowo brygada kawalerii gen. Bufforda, później także dywizja piechoty Jamesa Earla Wadswortha (korpus gen. Reynoldsa). Archer skontaktowawszy się ze swym dowódcą gen. Hethem, otrzymał posiłki w postaci brygad Davisa, Pettygrewa i Brackenbourgha po czym zaatakował Wzgórza Seminaryjne. Po zaciętej walce brygady konfederatów zostały odrzucone. Dopiero późnym popołudniem wraz z nadejściem dywizji gen. Williama Andersona, konfederaci zmusili siły Unii do odwrotu. Walki toczyły się także na wschód od Gettysburga po Valley Spring i przy Farmie Toweya. Broniący dostępu do Gettysburga XI Korpus Piechoty Unii gen. Howarda, został bez większych trudności zepchnięty do samego miasta przez II korpus konfederacki. Jednocześnie na plac boju przybyła część kawalerii z konfederackiej dywizji gen. Stuarta, która zajęła pozycje na stoku Wolf Mountain na południe od Gettysburga. Dzień pierwszy bitwy zakończył się więc generalnym odwrotem sił Unii na pasmo Wzgórz Cmentarnych (Cemetary Ridge), na południe od Gettysburga.
[edytuj] Drugi dzień bitwy
Następnego ranka, 2 lipca 1 Korpus Longstreeta otrzymał rozkaz natarcia z południowego krańca pasma Seminary Ridge, na północny wschód w poprzek drogi na Emmitsburg, gdzie spodziewano się zastać lewą flanke unionistów. Ewell miał przeprowadzić manewr wymierzony w prawe skrzydło, a następnie przy sprzyjających okolicznościach dokonać zmasowanego ataku. 3 Korpus generała Ambrose Powella Hilla miał przeprowadzić działania dywersyjne w centrum, aby zdezorientować Meade'a. Najważniejszym elementem planu była koordynacja działań, która zawiodła. W tym czasie w liniach wojsk Unii zaszły zmiany i to w punkcie gdzie miał nastąpić szturm konfederatów. Generał major Dan Sickles, którego Korpus zajmował pozycje u podnóża pasma Cemetery Ridge, wokół Little Round Top oraz Big Round Top, zabezpieczając lewą flankę, przesunął swych żołnierzy do przodu tracąc łączność z resztą armii. Na zostawione bez obrony wzgórza ruszyli Konfederaci (gdyby je zdobyli mogliby prowadzić flankowy ogień na całe Cemetery Ridge). W czasie gdy trwała zażarta walka korpusu Sicklesa z dywizjami konfederackimi gen. Johna Hooda i Laffeyte Clawsa, zaalarmowany przez sygnalistę gen. bryg. Gouverneur Warren skierował w zagrożony rejon posiłki, później został okrzyknięty "zbawcą armii unionistów". Na całej długości lasów i pól ciągnących się na zachód od Little Round Top trwał atak Longstreeta. Dowódca konfederacki rzucił do ataku przeszło 17 tysięcy żołnierzy, wzmocnionych dodatkowo przez brygadę gen. Ferriego z korpusu Hilla. Przez cztery godziny trwały najcięższe walki w tej wojnie, lecz pułki Unii wytrzymały napór wroga, a nazwy takie jak Devil's Den, Peach Orchard czy Wheatfield przeszły do historii jako synonimy gwałtownej i brutalnej śmierci.Broniącemu Little Round Top federalnemu 20 pułkowi Maine w krytycznym momencie walki zabrakło amunicji.Właśnie ruszał kolejny atak konfederatów.Zdając sobie sprawę, iż utrata wzgórza będzie oznaczać załamanie się całej obronny wojsk Unii, dowódca 20 pułku płk.Chamberlain dał rozkaz do ataku na bagnety. Ryzykowna szarża powiodła się.Unioniści zepchnęli zaskoczonych Konfederatów ze wzgórza.Płk. Chamberlain otrzymał najwyższe odznaczenie bojowe - Medal Honoru, jego odwaga znalazła uznanie także wśród żołnierzy przeciwnika. Dopiero gdy ścichły strzały do natarcia przystąpił Ewell. Atakował on pozycje unionistów na wzgórzach Culps Hill oraz Wzgórzu Cmentarnym. Brygady konfederackiej dywizji Johnsona zostały jednak z łatwością odparte przez posiłki unionistów, które nadciągnęły z dalszych rejonów pasma. Pod koniec dnia stało się jasne, że Armia Północnej Wirginii napotkała na zdecydowany opór. Na farmie za pasmem Cementery Ridge na nocnej naradzie Meade przewidywał, że kolejne natarcie będzie skierowane na centrum jego sił dowodzone przez gen. Johna Gibbona
[edytuj] Trzeci dzień bitwy
Trzeci dzień bitwy rozpoczął się od porannego natarcia konfederackiej dywizji gen. Johnsona (Korpus Ewella) na pozycje unionistów na wzgórzu Culps Hill. Trzy brygady piechoty konfederackiej, wspierane przez spieszoną kawalerię gen. Robertsona, zaatakował pułki brygady z Nowego Jorku, broniące południowego stoku Culps Hill oraz doliny potoku Wolfs Creek. Po trzech godzinach szturm sił Południa załamał się, a dywizja Johnsona odeszła na pozycje wyjściowe, ponosząc duże straty. Po nieudanej próbie przełamania pozycji federalnych na skrzydłach, trzeciego dnia generał Lee wydał, pomimo sprzeciwu gen. Jamesa Longstreeta rozkaz zaatakowania centrum pozycji federalnych na Cementary Ridge. Atak konfederatów przeszedł do historii pod nazwą "szarży Picketta" [nazwisko dowódcy jednej z dywizji biorących udział w ataku] - pomimo tego, że w ataku brały udział trzy dywizje konfederackiej piechoty [jedna z korpusu Longstreeta i dwie z korpusu Hilla]. Atak na najeżone działami stanowiska unionistów, ukrytych dodatkowo za kamiennym murem zakończył się kompletną klęską. Dywizja Picketta poniosła w ataku ciężkie straty. Polegli dwaj dowódcy brygad [generałowie Armistead i Garnet], natomiast trzeci - Kemper został ciężko ranny. Straty wśród niższych szarż były równie porażające. Dywizja Picketta nie została nigdy odtworzona, a korpus Longstreeta do końca wojny składał się z dwóch dywizji. Dwie dalsze dywizje konfederackie poniosły również bardzo duże straty. Jednocześnie z atakiem dywizji Picketa, na prawe skrzydło wojsk konfederackich spadła szarża dywizji kawalerii gen. Judsona Alberta Kilpatricka. Broniąca swych pozycji konfederacka brygada gen. Lawa (dywizja Hooda) nie tylko ją powstrzymała, ale także doprowadziła do masakry kawalerzystów Unii z brygad gen. Jamesa Alistera oraz Ellona J. Farnswortha. Była to jedna z największych klęsk kawalerii Unii podczas Wojny Secesyjnej.
[edytuj] Odwrót armii konfederatów
4 lipca obie armie trwały na polu walki naprzeciwko siebie. Generał Lee przygotował swoje wojska do obrony spodziewając się ataku, jednak generał Meade nie zdecydował się na to. Następnego dnia konfederaci wycofali się spod Gettysburga i ruszyli z powrotem do Wirginii, a Armia Potomacu podążyła za nimi. Pościg Unii był jednak nieudolny i mało energiczny, więc Lee zdołał przeprawić swoją armię przez Potomac w nocy z 13 na 14 lipca, a Unii udało się wziąć do niewoli tylko kilkaset żołnierzy jego straży tylnej.
[edytuj] Polacy w bitwie pod Gettysburgiem
W bitwie po stronie wojsk Unii brał udział gen. Włodzimierz Bonawentura Krzyżanowski, dowódca jednej z brygad walczących na północ od Gettysburga. Po bitwie w dowód uznania zasług Kongres zatwierdził jego nominację do stopnia generała brygady (poprzednie dwie tymczasowe nominacje zostały odrzucone).
Po stronie Konfederacji w bitwie brał udział płk Kasper Tochman.
[edytuj] Konsekwencje bitwy
Dzień 4 lipca stał się punktem zwrotnym w tej wojnie. Tego dnia skapitulował też, konfederacki garnizon w Vicksburgu. Upadek tego miasta oznaczał przejęcie przez Północ kontroli nad całą rzeką Missisipi i przecięcie terytorium Konfederacji na pół. Prysł mit o niezwyciężonej Armii Północnej Wirginii, która straciła bezpowrotnie 27.000 ludzi z 75.000. Wojna nie skończyła się z powodu tej bitwy, ale w ostatecznym rozrachunku Konfederaci przegrali wojnę na wyczerpanie, nie mieli kim zastąpić strat w ludziach, a także nie mieli odpowiedniego zaplecza gospodarczego do prowadzenia tej wojny.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Polski serwis poświęcony bitwie pod Gettysburgiem
- CWACS Battle Summaries: Gettysburg National Park Service (en)
- Gettysburg historyanimated.com (en)
