Ciężar dowodu

Z Wikipedii

Ciężar dowodu (łac. onus probandi) – w logice i dyscyplinach pokrewnych obowiązek udowodnienia stawianej tezy. W naukach prawnych występuje w postaci reguł określających kto ma obowiązek wykazania istnienia przesłanek faktycznych, z których określona osoba wywodzi skutki prawne.

Spis treści 1 Ciężar dowodu w logice 2 Ciężar dowodowy w naukach prawnych 2.1 Zasada ogólna 2.2 Skutki 2.3 Odstępstwa od zasady 3 Przypisy 4 Literatura naukowa 5 Zobacz też

[edytuj] Ciężar dowodu w logice

Zgodnie z obowiązującą w logice regułą odpowiedzialności za głoszone poglądy, ciężar dowodu spoczywa na osobie, która wygłasza daną tezę (łac. Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat). Często zdarza się, że dyskutanci próbują przerzucić onus probandi na swojego przeciwnika i w ten sposób uchylić się od konieczności udowodnienia postulowanych przekonań. Ten nieuczciwy chwyt erystyczny, a jednocześnie rodzaj niemerytorycznej argumentacji nazywamy argumentum ad ignorantiam.

Przykład:

• Gospodarka naszego kraju utrzymuje się tylko dzięki wstawiennictwu osoby X. Nie wierzysz? To udowodnij, że tak nie jest.

Innym sposobem uchylenia się od ciężaru dowodzenia jest prezentowanie swoich poglądów jako oczywistych i nie budzących sprzeciwu. Osoba, która stosuje taki zabieg, oczekuje, że nikt nie będzie pytał o uzasadnienie przekonania. Specyficznym rodzajem powyższego chwytu jest argumentum ad verecundiam, w którym nasz dyskutant powołuje się na nieznane nam lub nieuznawane przez nas autorytety, których jednak nie chcemy zakwestionować, z obawy przed kompromitacją.

Przykłady:

• Zapewniam pana, że produkty naszej firmy są najwyższej jakości. Potwierdził to sam prof. Kowalski.

[edytuj] Ciężar dowodowy w naukach prawnych

[edytuj] Zasada ogólna

W prawie cywilnym, co do zasady, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie wywodzącej z tego faktu skutki prawne (art. 6 kc, łac. Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat). Norma ta ma zastosowanie do wszystkich dziedzin prawa prywatnego a także do postępowania nieprocesowego, zabezpieczającego, egzekucyjnego i międzynarodowego.

Ciężar dowodu ma związek z zasadą kontradyktoryjności, która od dnia 01.07.1996 r. ^[1] dominuje w systemie polskiego prawa postępowania cywilnego. Zgodnie z nią to strony mają toczyć spór i przedstawiać przed sądem dowody na prawdziwość swoich twierdzeń. Sąd nie ma obowiązku dążenia do ustalenia jaki jest stan faktyczny. Jak wskazuje judykatura obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 kpc), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 kpc) spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 kc). ^[2].

[edytuj] Skutki

Jakkolwiek przeprowadzanie dowodu prawdziwości twierdzeń o faktach nie jest obowiązkiem a jedynie prawem strony, nieskorzystanie z niego może przynieść negatywne konsekwencje procesowe.

Przykład Powód, który nie udowodni istnienia pomiędzy stronami umowy pożyczki, nie udowodni tym samym, że pozwany jest mu winien zwrot żądanej w pozwie kwoty. Powództwo takie zostanie oddalone jako nieudowodnione. A skutkiem oddalenia powództwa jest powstanie sytuacji powagi rzeczy osądzonej – res iudicata, która wyłącza możliwość powtórnego wszczęcia procesu dotyczącego tego samego roszczenia ^[3]. W przypadku, gdy powód udowodni istnienie umowy, pozwany może złożyć na przykład zarzut zapłaty. Zgodnie z zasadą Excipiendo reus fit actor, pozwany teraz musi udowodnić ten fakt. Jeśli nie udowodni, że kwotę pożyczki zwrócił, sąd wyda wyrok zasądzający.

[edytuj] Odstępstwa od zasady

Art. 6 kc, jako umieszczony w części ogólnej kodeksu cywilnego zawiera normę generalną. Zgodnie zaś z zasadą lex specialis derogat legi generali inne przepisy mogą inaczej nakładać ciężar dowodu. Dzieje się tak między innymi w tych przypadkach, w których strona wywodząca skutki prawne zasługuje według ustawodawcy na szczególną ochronę oraz gdy udowodnienie danego faktu jest wysoce utrudnione lub niemożliwe. Chodzi tu o domniemanie prawne, które zwalnia od przeprowadzenia dowodu oraz odwrócenie ciężaru dowodu.

Domniemania Wśród domniemań ustawodawca przewidział między innymi, że:

• jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienia dobrej wiary (art. 7 kc),
• w razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe (art. 9 kc),
• domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego (art. 31 § 1 kc),
• jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie (art. 32 kc),
• domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe (art. 197 kc),
• domniemywa się, że ten kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym (art. 339 kc),
• domniemywa się ciągłość posiadania (art. 340 kc),
• domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (art. 341 kc),
• z pokwitowania zapłaty dłużnej sumy wynika domniemanie należności ubocznych (art. 466 kc)
• jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 kc),
• jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 529 kc),
• jeżeli przewoźnik przyjmie przesyłkę bez zastrzeżeń, domniemywa się, że znajdowała się w należytym stanie (art. 781 § 2 kc),
• domniemywa się, że wkłady wspólników spółki cywilnej mają jednakową wartość (art. 861 § 2 kc),
• domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, jest spadkobiercą (art. 1025 par. 2 kc),
• w razie uznania jednego z małżonków za zmarłego domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci (art. 55 krio),
• jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki (art. 62 § 1 krio)

Domniemanie oznacza, że nie trzeba dowodzić faktu domniemanego. Nie oznacza natomiast, że strona przeciwna nie może obalić domniemania.

Odwrócenie ciężaru dowodu Instytucja odwrócenia ciężaru dowodu nie jest pojęciem ścisłym i nie jest unormowana w żadnym akcie prawnym. Stanowi wyraz poglądów doktryny i judykatury, że w szczególnych i wyjątkowych wypadkach, gdy jedna ze stron swoim postępowaniem spowoduje uniemożliwienie lub poważne utrudnienie wykazania okoliczności przeciwnikowi, na którym spoczywa ciężar ich udowodnienia, wówczas na tę stronę przechodzi ciężar dowodu co do tego, że okoliczności takie nie zachodziły^[4].

[edytuj] Przypisy

1. ↑ wejście w życie Ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw – Dz.U. 1996 nr 43 poz. 189
2. ↑ por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29.12.2003 r. w sprawie I ACa 1457/03, OSA 2005/3/12
3. ↑ zgodnie z art. 199 par 1, pkt 2 kpc "Sąd odrzuci pozew jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa [...] została już prawomocnie osądzona
4. ↑ K. Piasecki, Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Komentarz. Zakamycze 2003

[edytuj] Literatura naukowa

• Teresa Hołówka: Kultura logiczna, PWN, Warszawa 2005

[edytuj] Zobacz też

• błędy logiczno-językowe
• sofizmat, erystyka
• kontradyktoryjność
• fikcja prawna
• domniemanie