Czarny kryminał

Z Wikipedii

Czarny kryminał - gatunek powieści kryminalnej, ukształtowany w Stanach Zjednoczonych w latach 30. XX wieku.

Za twórcę gatunku uchodzi Dashiell Hammett, autor Sokoła maltańskiego, wydanego w 1930 i sfilmowanego dekadę później przez Johna Hustona. Pisarzem który wyniósł czarny kryminał na wyżyny i doprowadził do włączenia go w poczet pełnoprawnej literatury był Raymond Chandler - stworzona przez niego postać Philipa Marlowe'a, samotnego detektywa z Los Angeles, stała się wręcz symbolem gatunku.

W czarnym kryminale realistyczny (i nierzadko brutalny) obraz rzeczywistości jest równie ważny jak tradycyjna intryga kryminalna. Akcja powieści rozgrywa się w dwuznacznej atmosferze podupadłych dzielnic i zakazanych spelunek, ale także w rezydencjach bogaczy. Największą nowością jest jednak typ wprowadzonego bohatera - twardego, zgorzkniałego, skłóconego z całym światem (w tym z policją) detektywa (najczęściej prywatnego), który postępuje równie bezwzględnie jak ścigani przez niego przestępcy, ale za maską cynizmu skrywa własny kodeks honorowy, który nie pozwala mu sprzeniewierzyć się zasadom sprawiedliwości. Inną charekterystyczną cechą gatunku jest występowanie femme fatale - pięknej kobiety fatalnej. Klasyczny czarny kryminał (jak Żegnaj, Laleczko Chandlera) nie może się także obyć bez odpowiedniej dawki ironii, widocznej zwłaszcza w dialogach.

Najgłośniejszymi pisarzami nurtu są twórcy amerykańscy (oprócz wymienionych m.in. Ross Macdonald czy Patricia Highsmith, a dziś James Ellroy), jednak dzieła o podobnej wymowie powstają także na innych kontynentach (powieściowe cykle Francuza Georges'a Simenona czy Szweda Henninga Mankella). Schemat czarnego kryminału jest chętnie pastiszowany, przykładem mogą tu być powieści Borisa Viana opublikowane pod pseudonimem Vernon Sullivan.

Czarnym kryminałem nazywane są także niektóre filmy sensacyjne (film noir).