Wikipedysta:Czerwony Towarzysz/brudnopis1
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] W czasie Wielkiej Wojny
Zobacz więcej w osobnym artykule: I wojna światowa.W roku 1914 stanowisko rządu Istvána Tiszy było negatywne wobec wojnyz Serbią. Mimo swojego autorytetu w Wiedniu, jego zdanie w tej sprawie nie było brane pod uwagę. Ale kiedy wojna wybuchła Tisza okazał się lojalnym współpracownikiem cesarza. W dniu jej wypowiedzenia oświdczył, że jest całkowicie przekonany o konieczności wojny. Szybko spopularyzował cele wojny w społeczęstwie Węgier. Były one w interesie Węgier. Przejawiał sie on w ekspansji gospodarczej Bałkanów, w czym próbowała Węgrom przeszkodzić Serbia. Węgrzy obawiali się również zjednoczenia Słowian południowych pod przewodnictwem swojego przeciwnika.
W rezultaci wszystkie partie parlamentarne, od Andrássyego i Zichyego do Partii Niepodległościowej, opowiedziały się za wojną. Nawet pozaparlamentarna Partia Socjaldemokratyczna uznała: Niebezpieczeństwo rosyjskiej inwazji zmusiło partie socjalistyczne Austrii i Węgier do uznania obrony kraju za problem naczelny i nadrzędny[1]. Wobec, że wszystkie partie poparły udział w wojnie Tisza mógł oświadczyć: Wojna ta uciszyła spór między partiami, uciszyła walkę klasową, w cień zepchnęła konflikty narodowościowe. Kręgi rządzoce oraz społeczeństwo Węgier rozpoczęło wojnę z niebywałym optymizmem.
Mimo, że Węgry nie były teatrem działań wojennych, już od pierwszych miesięcy ponosiły ciężkie straty. Na frontach: galicyjskim, włoskim i bałkańskim Węgrzy stracili półtora miliona ludzi (zabitych, rannych, jeńców)[2]. Była toi poważna strata, lecz porównując ją do innych państw biorących udział w wojnie względnie niska. Już zimą 1916 roku pojawiły się pierwsze trudności gospodarcze. Przede wszystkim odczuwalny był brak surowców potrzebnych do produkcji przemysłowej. Pojawiły się też pierwsze kłopoty żywnościowe. Spowodowane były wielkim zapotrzebowaniem frontu w samą żywność jak i ludzi. Ten drugi czynnik znzcznie obniżył produkcję. Sytuacja pogorszyła się znzczniej, gdy do wojska powołano nieletnich. Wywowołało to głód w latach 1917-1918, lecz nie był on dak dotkliwy jak np. w Austrii. Brak prodóktów żywnościowych i drożyzna pogarszały stan bytowy warstw niższych. 60-ciogodzinny tydzień prac (nakazany ustawą rządu w Wiedniu) często był przekraczany z braku siły roboczej. Coraz częściej w fabrykach zatrudniane były kobiety i dzieci. Pracownicy w wieku 10-12 lat w fabrykach były w czasie wojny zjawiskiem powszechnym. Robotnicy nie mogli zaprotestowac, ponieważ strajki zostały zakazane na czas trwania wojny. Wszystkie te zjawiska prowadziły do rewolucji, lub chociaż do masowych wystąpień robotników. Mimo to rząd Tiszy nie przeprowadzał żadnych resform społeczno-gospodarczych, gdyz uważał że nie ma takich możliwości. W pierwszych latach wojny rząd wydawał się ustabilizowany i niezachwiany. Jego pozycja wzrosła jeszcze bardziej ze względu na pozycję samego premiera na dworze wiedeńskim. Cesarz Franciszek Józef dażył go ogromnym zaufaniem i niemal wyłącznie słuchał jego rad. Kariera Tiszy złamała się dopiero po śmierci Franciszka Józefa (listopad 1916 roku). Nowy cesarz i król węgierski - Karol I, na Węgrzech Karol IV, nie znosił węgierskiego premiera. Nowy władca robił wsystko, aby Tisza zrzekł się funkcji, w czym Wiedniowi pomagała węgierska opozycja.
Spór między rządem i głową państwa nie miał natury jedynie personalnej. Karol IV dla ratowania całości monarchii wracał do dawnych planów Franciszka Ferdynanada - federalizacja Austro-Węgier. To właśnie było powodem ostrego konfliktu między premierem i cesarzem. Nie tylko cesarz, ale i wszystkie węgierskie ugrupowania opozycyjne uważały kontynuację autokratycznych rządów Tiszy za groźbe państwa. Do tych polityków przede wszystkim należeli prawicowi Apponyi i Andrássy oraz Mihály Károlyi z lewicy. Od wiosny 1917 roku stronnictwa opozycyjne zaczynały wiązać się w koalicję. Jej wspólnym, oczywistym dla wszystkich ugrupowań wchodzących w jej skład, było obalenie rządu Tiszy, wprowadzenie ustawy o powszechnym prawie wyborczym i rozpisanie nowych wyborów. Powstały Blok Powszechnego Prawa Wyborczego weszły: Niepodległościowa Partia 48 Roku, Partia Socjaldemokratyczna, Partia Demokratyczna i Partia Radykalna. Pod presją opozycji wspieranej przez króla gabinet Istvána Tiszy podał się do dymisji w czerwcu 1917 roku. Nie było to jednak osłabieniem wpływów Tiszy. Nowe rządy Mórica Esterházyego, a od sierpnia Sándora Wekerlego lawirowały między koalicją a Narodową Partią Pracy, partią Tiszy, która nadal była najsilniejszym stronnictwem w sejmie. W tej sytuacji nie zastała przeprowadzona żadna reforma, w tym najważniejsza o wyborach powszechnych.
