Dżet (astronomia)
Z Wikipedii
Dżet - strumień plazmowej materii wyrzucany z relatywistycznymi prędkościami z biegunów jądra galaktyki lub gwiazdy.
Spis treści |
[edytuj] Powstawanie dżetu
Ważną rolę w powstawaniu dżetów odgrywa oddziaływanie pola magnetycznego i plazmy, szczególnie zjawisko wmrożenia pola w plazmę. Zjawisko to polega na tym, że plazma poruszając się, unosi ze sobą pole magnetyczne.
Dżety powstają, gdy strumień zjonizowanej materii opada na obiekt kosmiczny, posiadający silne pole magnetyczne. Cząstki obdarzone ładunkami elektrycznymi poruszają się wtedy po liniach śrubowych, wzdłuż pola magnetycznego.
Linie pola magnetycznego przybliżają się do powierzchni ciała w pobliżu biegunów. W tych miejscach następuje zagęszczenie opadających cząsteczek, co wywołuje zderzenia opadających cząstek ze sobą i z cząsteczkami ciała niebieskiego. Część materii zostaje wyrzucona w górę, wzdłuż prawie prostych i prawie pionowych linii pola magnetycznego nad biegunem. Wyrzucone cząstki, na zasadzie wmrożonego pola, unoszą ze sobą pole magnetyczne.
Ruch cząstek w dżecie można tłumaczyć zasadą pola wmrożonego, można też tłumaczyć zasadami ruchu cząstki w polu magnetycznym.
Cząstki naładowane poruszają się w dżecie wzdłuż lekko rozbieżnych linii pola magnetycznego. Zmniejszają ich rozbieżność, jednocześnie osłabiając pole przed sobą a wzmacniając za sobą. Skupienie pola magnetycznego odbywa się kosztem ich energii kinetycznej. Dopóki strumień cząstek jest dostatecznie duży, kolejne cząstki poruszają się w coraz silniejszym polu magnetycznym, skupionym w coraz węższym dżecie.
Cząstki poruszające się po okręgu emitują promieniowanie elektromagnetyczne (patrz promieniowanie cyklotronowe), tracąc prędkość ruchu obrotowego.
Oba te zjawiska, nawet przy uwzględnieniu efektów relatywistycznych, nie wyjaśniają bardzo małej rozbieżności strumienia cząstek w wielu obserwowanych dżetach.
[edytuj] Występowanie dżetów
Dżet obserwuje się w licznych typach obiektów astronomicznych:
- aktywne galaktyki. Dżety widać szczególnie dobrze w radiogalaktykach, a fizyczne rozmiary dżetów są tam największe i sięgają kilkuset Mps, daleko poza galaktykę macierzystą. Spektakularną zmienność oraz pozorne prędkości nadświetlne występują w blazarach.
- mikrokwazary w naszej Galaktyce. Tu również występują pozornie nadświetlne prędkości.
- rozbłyski gamma. Są liczne argumenty za tym, że także emisja rentgenowska i gamma w trakcie błysku pochodzi z silnie relatywistycznego dżetu.
- młode gwiazdy. W licznych nowo powstających gwiazdach także wyraźnie widać struktury dżetowe, ale prędkości wypływu materii są w tym przypadku znacznie mniejsze, nierelatywistyczne, rzędu kilku tysięcy km/s.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- B. Lempel Jets and Binary Systems
