DAISY
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: poprawić tekst pod względem czytelności. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
DAISY(ang. Digital Accessible Information SYstem) jest standardem zapisu książek elektronicznych stworzonym dla potrzeb osób niewidomych i innych mających problemy w czytaniu. Książka mówiona powstała na potrzeby osób, które mają utrudniony dostęp do książki drukowanej. Są to przede wszystkim osoby niewidome, ale także dyslektycy, analfabeci, czy osoby o ograniczonych możliwościach motorycznych.
Spis treści |
[edytuj] Technologia
Format DAISY różni się od innych formatów książek elektronicznych tym że pozwala na precyzyjne oznaczenie fragmentów publikacji. Takimi elementami są rozdziały, podrozdziały, strony, adnotacje, przypisy. Czytelnik ma pełny dostęp do tych elementów dzięki systemowi nawigacyjnemu. Format został opracowany w Szwecji w 1994 r., a następnie zmodyfikowany w 1997. Oparty został na otwartych, to znaczy dostępnych dla wszystkich, standardach opublikowanych przez World Wide Web Consortium. Są to języki HTML, XHTML i SMIL. Za ich pomocą zapisuje się wszelkie informacje na temat struktury książki, treści i sposobu synchronizacji tekstu z nagraniem. Same nagrania zapisuje się zazwyczaj w formatach opracowanych przez MPEG, czyli w popularnym MP3 lub formacie WAVE. Standard przyjęto w ponad 30 krajach w bibliotekach dla niewidomych. Przygotowano już ponad 100 tysięcy pozycji i wciąż powstają nowe.
[edytuj] Obsługa
Książki przygotowane w standardzie DAISY można czytać za pomocą aplikacji instalowanych na komputerze osobistym lub specjalnych urządzeń. Najczęściej nośnikiem takich publikacji jest płyta CD, ale może to być także karta pamięci Compact Flash lub dowolny inny nośnik obsługiwany przez komputer lub inne urządzenie. Używając klawiszy nawigacyjnych czytelnik może odnajdywać interesujące go fragmenty książki i słuchać ich treści lub czytać na ekranie monitora. Jeżeli korzysta z tekstu wyświetlanego, może go dostosować do swoich potrzeb poprzez zmianę wielkości i kroju czcionek, koloru tła i tekstu tak, by czytanie sprawiało mu jak najmniej problemów. Jeżeli zaś słucha nagrania lektorskiego, może zazwyczaj regulować prędkość i wysokość głosu. Odpowiednie skonfigurowanie programu lub urządzenia pozwala na dostosowanie sposobu jego działania do indywidualnych potrzeb czytelnika np. można włączyć lub wyłączyć odczytywanie przypisów, czy numerów stron. Większość odtwarzaczy pozwala na wstawianie przez użytkownika swoich zakładek w wybranych przez niego miejscach, co dodatkowo ułatwia późniejsze używanie książki. Jeżeli zaś ktoś nie potrzebuje tych wszystkich udogodnień, to może korzystać z książek DAISY tak, jak z nagranych na taśmie w sposób sekwencyjny.
[edytuj] Kategorie książek
Książki w formacie DAISY można przygotowywać na kilka sposobów, zależnie od potrzeb lub możliwości technicznych. Przygotowanie książki w pełnym formacie zawierającym zarówno nagrania, jak i pełny zsynchronizowany tekst i system nawigacyjny jest pracochłonne, żmudne i nie zawsze potrzebne. Czasami tekst jest ważniejszy od nagrania, a czasami odwrotnie. Ideałem jest pełne wykorzystanie standardu, ale zazwyczaj publikacja ograniczona jest do elementów najważniejszych. Z tego względu książki w formacie DAISY podzielono na sześć kategorii:
- 1. Pełne nagranie z tytułem: nie posiada żadnego systemu nawigacyjnego, tylko samo nagranie lektorskie i tekstowo opisany tytuł. Ponieważ składa się niemal wyłącznie z cyfrowego nagrania. Nie daje możliwości poruszania się w strukturze hierarchicznej książki, a korzystanie z niej jest zbliżone do słuchania z magnetofonu.
- 2. Pełne nagranie z systemem nawigacji: pozwala na poruszanie się w strukturze książki – pomiędzy rozdziałami, podrozdziałami, a czasami stronami. Można to porównać do spisu treści książki drukowanej. Ta kategoria daje swobodny dostęp do treści zarówno w sposób linearny, jak i hierarchiczny.
- 3. Pełne nagranie z systemem nawigacyjnym i częścią tekstu: podobnie jak powyższa kategoria daje pełny dostęp do struktury książki, ale oprócz tego w publikacji znajduje się część tekstu zsynchronizowanego z nagraniem. Dzięki tym fragmentom można skorzystać z narzędzi wyszukiwawczych i znacznie ułatwić sobie poszukiwanie informacji. Od osoby przygotowującej publikację zależy, jakie fragmenty tekstu wybierze. Może to być indeks haseł, streszczenia rozdziałów, czy też bibliografia.
- 4. Pełne nagranie i pełny tekst: – najpełniejsze wykorzystanie formatu DAISY, możliwe jest zarówno poruszanie się po książce w sposób linearny, jak i hierarchiczny, również istnieje możliwość czytania takich książek przez osoby słabowidzące na ekranie komputera, a nawet wydrukowanie ich alfabetem Braille'a. Tekst jest zsynchronizowany z nagraniem, co pozwala np. na uczenie się języków obcych, na ekranie widać sposób zapisania tekstu, a z głośników wymowę tegoż tekstu.
- 5. Pełny tekst i część nagrania: ten format jest szczególnie użyteczny przy przygotowywaniu słowników. Dzięki tekstowi można na ekranie przeczytać sposób zapisu danego słowa w obcym języku, a lektor przeczyta nam, jak prawidłowo ono brzmi.
- 6. Pełny tekst bez nagrań: ta kategoria może być wykorzystywana przede wszystkim do drukowania książek alfabetem Braille'a i czytania przez osoby słabowidzące. Jednak coraz częściej próbuje się wykorzystać do czytania takich książek syntezatory mowy.
[edytuj] Metody tworzenia
Książki w formacie DAISY są dość pracochłonne w przygotowaniu, ale dostępność do ich treści dla osób z różnymi dysfunkcjami jest ogromna. Odpowiednie narzędzia programowe i sprzętowe bardzo tę pracę ułatwiają wspomagając wyszukiwanie przerw w nagraniach, automatycznie je indeksując, czy też tworząc prawidłowy kod plików nawigacyjnych i synchronizujących. Książki można przygotowywać na trzy podstawowe sposoby:
[edytuj] Pierwsza metoda
Pierwsza metoda polega na przetworzeniu istniejących nagrań książek mówionych z kaset lub taśm na formę cyfrową. Potem przetwarza się je na format DAISY. Odpowiednie urządzenia lub programy wspomagają ten proces automatyzując niektóre zadania np. wyszukiwanie pewnych fragmentów w treści. Polega to na odnajdywaniu ciszy o odpowiedniej długości i wstawianiu tam markerów. Rola człowieka sprowadza się w tym procesie do określenia, czy dany fragment jest tytułem rozdziału, końcem akapitu, czy innym elementem treści. Przy tej metodzie trudno jest określić pozycje stron w drukowanej wersji publikacji. Wymagałoby to od operatora przesłuchania całej książki i jednoczesnego czytania wersji drukowanej, by w odpowiednich miejscach wstawiać markery stron. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku wersji z tekstem, ponieważ synchronizowanie gotowego nagrania z tekstem jest bardzo żmudne. Tą metodą najłatwiej przygotowywać książki kategorii 1 i 2.
[edytuj] Druga metoda
O wiele większe możliwości daje druga metoda – korzystanie przez lektora z narzędzi przeznaczonych do tworzenia książek DAISY. Odpowiednio przeszkolony lektor może samodzielnie, w łatwy sposób przygotowywać pełną książkę za pomocą kilku klawiszy wstawiając indeksy w odpowiednich miejscach. Tekst czytanej książki może być wyświetlany na ekranie monitora, dzięki czemu lektor nie musi przewracać kartek książki drukowanej, a przy tym indeksowanie stron jest automatyczne, ponieważ indeks taki jest wstawiany w momencie naciśnięcia klawisza służącego do wyświetlenia następnej strony. W efekcie takiego przygotowywania nagrania powstaje niemal gotowa publikacja DAISY, wymagająca jedynie kosmetycznych poprawek i uzupełnienia danych informacyjnych o wydawcy, numerze ISBN itp.
[edytuj] Trzecia metoda
Dzięki syntezatorom mowy możliwa jest trzecia metoda tworzenia książek DAISY niemal w pełni zautomatyzowana. Zamiast żywego lektora do czytania książki zaprzęga się syntezator mowy. Program ten dostaje na wejściu plik tekstowy, czasami opisany specjalnymi znacznikami. Proces ten jest wielokrotnie szybszy od czytania tego samego tekstu przez człowieka, choć nadal mowa syntetyczna nie jest doskonała i trudno nią zastąpić dobrego lektora. Jest to sposób na przygotowywanie publikacji bieżących np. wiadomości, tygodników, programów telewizyjnych itp.
