Dowód ontologiczny
Z Wikipedii
Dowód ontologiczny - łac. ratio Anselmi, dowód na istnienie Boga autorstwa Anzelma z Canterbury. Historia filozoficznej polemiki nad poprawnością dowodu sięga czasów dzisiejszych, a jej głównymi postaciami są Gaunilon i Immanuel Kant. Właśnie ten ostatni jest autorem nazwy "dowód ontologiczny".
Spis treści |
[edytuj] Treść dowodu
Treść dowodu można odnaleźć w anzelmowskim Proslogionie (1078-1079). Właściwie sprowadza się on do pokazania, że w istocie pojęcia Boga zawiera się jego istnienie.
[edytuj] Przygotowanie
Przed przeprowadzeniem dowodu we własnym zakresie Anzelm zaleca specyficzne przygotowanie duchowe. Należy odrzucić niepokoje i odłożyć na później swoje codzienne troski. Następnie "wejść do izdebki" własnego umysłu i wyrzucić z niego wszystko oprócz Boga i tego, co wspomaga w jego poszukiwaniu.
Wyjaśnia też swoje intencje. Zastrzega, że nie chce przeniknąć głębi Boga, ponieważ wtedy popełniałby grzech pychy. Chce tylko do pewnego stopnia zrozumieć prawdę, w którą wierzy. Nie stara się bowiem zrozumieć, aby wierzyć, ale wierzy, by zrozumieć. A i w to wierzy, że jeśli nie uwierzy, to nie zrozumie (por. św. Augustyn).
[edytuj] Przesłanka
Głupi mówi, nie ma Boga (por. Księga Psalmów). Ale nawet ten, co tak mówi, musi rozumieć o co chodzi, gdy ktoś mówi: "coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane". Nawet ten głupi rozumie to, co słyszy, a to co rozumie, znajduje się w jego intelekcie.
[edytuj] Wyprowadzenie dowodu
Jeżeli coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane znajdowałoby się tylko w ludzkim intelekcie, to nie byłoby tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane, bo istnienie takie w rzeczywistości jest czymś większym, niż ludzka myśl.
[edytuj] Wniosek
Zatem coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane, nie może być jedynie w ludzkim intelekcie i musi istnieć w rzeczywistości.
Dla Anzelma z określenia "coś ponad co nie można pomyśleć niczego większego" można wywieść nie tylko istnienia Boga, ale też wszystkie jego przymioty, jak miłosierdzie, sprawiedliwość, wieczność, brak ograniczenia w przestrzeni, itp. Nie jest to już jednak przedmiotem dyskusji na temat dowodu ontologicznego.
[edytuj] Historia polemiki
[edytuj] Krytyka Gaunilona
Rozumowanie Anzelma spotkało się z niemal natychmiastową repliką Gaunilona Liber pro insipiente (co znaczy w łac. "księga w obronie głupiego").
Gaunilon krytykuje przesłankę. Jeżeli mówi się, że coś jest w moim intelekcie tylko dlatego, że rozumiem, gdy ktoś to do mnie mówi, to istnieją tam rzeczy fałszywe i nieistniejące (por. Spór o uniwersalia). Chyba, że "coś, ponad co nic nie może być pomyślane" jest specyficznym rodzajem bytu, którego nie można posiadać w umyśle w taki sposób, w jaki posiada się w nim rzeczy fałszywe bądź nieistniejące. Ale nawet jeśli tak jest, to trudno zrozumieć, że gdy coś zostaje pomyślane, to nie można logicznie pomyśleć, że go nie ma, tak jak w tym przypadku, gdy myśli się o nieistnieniu Boga.
Zwraca też uwagę na to, że aby udowodnić istnienie rzeczy największej, trzeba udowodnić nie tylko to, że jest coś takiego, ale też, że to jest ta rzecz, o której myślę. Pokazuje to na przykładzie dowodu na istnienie wyspy, której obfitość bogactw i wszelkich rozkoszy przewyższa nadmiarem rzeczy wszystkie ziemie, które zamieszkują ludzie. Nie ma problemu, by zrozumieć, o co chodzi, a więc rzecz ta istnieje w umyśle. Ergo, utopijna wyspa szczęśliwości musi istnieć w rzeczywistości.
Trzeba najpierw udowodnić, że jest jakaś natura wyższa, doskonalsza od wszystkich innych, by później dowodzić jej istnienia.
W odpowiedzi pt. Contra insipientem ("przeciw głupiemu") Anzelm podkreśla, że jego argumentacja ma moc wiążącą tylko w przypadku jedynego bytu, tego, ponad który nie można pomyśleć niczego większego (przykładowo Ergo nie jest czymś, ponad co nic większego nie może być pomyślane, więc nie może stanowić rzeczywistej krytyki dowodu).
[edytuj] Krytyka Kanta
Immanuel Kant argumentował przeciw dowodząc, że istnienie nie jest predykatem (cechą). Jest wykorzystywane do tworzenia syntetycznych powiązań między pojęciami. Zdanie, że coś, ponad co nic większego nie można pomyśleć (coś, co jest najdoskonalsze pod każdym względem) istnieje, jest syntetyczne, a nie analityczne i nie można mu przypisywać koniecznej prawdziwości.
Św. Tomasz nie uznał dowodu ontologicznego za prawomocny i przyjął argument kosmologiczny. Dlatego dowód ontologiczny nie przetrwał długo w teologii. W teologii protestanckiej uważa się, że istnienia Boga w ogóle nie można dowieść, a w tej kwestii należy polegać na objawieniu.
[edytuj] Bibliografia
- Św. Anzelm, Proslogion (1078-1079)
- Gaunilon, Liber pro insipiente
- Immanuel Kant, Krytyka czystego rozumu (1781)
