Elam

Z Wikipedii

Elam – starożytne państwo powstałe około 2400 roku p.n.e. na terenach obecnego południowo-zachodniego Iranu (prowincja Chuzestan na granicy z Irakiem) oraz górskiej prowincji Lorestan sięgającej aż do Buszehr nad Zatoką Perską o strukturze federacyjnej. Jego najważniejszym miastem była odkryta w 1927 roku Suza, leżąca na wschodnim brzegu rzeki Kercha (staroż. Choaspes).

[edytuj] Historia Elamu

Największy zasięg państwa elamickiego, wokół niego państwa i ludy sąsiednie. Zatoka Perska ma wielkość z Epoki brązu

O historii Elamu nie wiemy dużo, jednak pewne jest iż był on bogaty i silny, gdyż był obiektem licznych militarnych ekspedycji krajów sąsiednich. W jej dziejach wyróżnić można cztery okresy:

• staroelamicki (ok. 2500-1500 r. p.n.e.)
• średnioelamicki (ok. 1500-1100 r. p.n.e.)
• Wieki Ciemne (ok. 1100-750 r. p.n.e.)
• neoelamicki (750-640 r. p.n.e.)

[edytuj] Okres staroelamicki (2500-1500 r. p.n.e.)

Lud nazwany później elamickim pochodził zapewne z okolic dzisiejszego centralnego Iranu. Historycznie potwierdzony jest dość silny wpływ kultury sumeryjskiej, gdyż ludność Elamu przez wieki żyła w cieniu tego najstarszego państwa. Przykładem jest to iż na pewno przejęli po Sumerach pismo klinowe. W najstarszym okresie Elam był miejscem podbojów krajów sąsiednich. Nie mógł go pominąć wielki Sargon Akadyjski w swych licznych podbojach. W swych inskrypcjach tytułuje się "Zdobywcą Elamu i Warachse". Po upadku Elamu za sprawą Sargona nastąpił wielki renesans tego państwa za sprawą dynastii z Szimaszki - kraju leżącego na północno-wschodnich granicach Elamu. Najwybitniejszym władcą tego kraju był Idadu I Inszuszinak. Przede wszystkim przeniósł on stolicę państwa do Suzy i tytułował się "Królem Szimaszki i Elamu". Za jego panowania Elam przeżywał okres prawdziwego rozkwitu właściwie w każdej z dziedzin życia. Jednak już w II połowie XX w. p.n.e. państwo niespodziewanie zaczęło chylić się ku upadkowi, czego dowodem było porzucenie przez kolejnych królów dumnego tytułu królewskiego i zadowoleniem się jeszcze sumeryjską godnością "gubernatora Suzy". Elam znalazł się w strefie wpływów już wtedy Sumero-Akadu.

Około 1900r. p.n.e. nową dynastię zaczął niejaki Eparti tytułujący się królem "Anszan i Suzy". Potocznie ród ten nazywa się dynastią Epartydów lub Ukalmahów. W tym okresie Elam był zapewne federacją miast luźno ze sobą powiązanych. W 1765r. p.n.e. rozpoczęły się pierwsze prawdziwe podboje Elamu. Zdobyto ważne miasto Esznunnę wraz z całym obszarem Mezopotamii na wschód od Tygrysu.

Kampania ta zapewne miała służyć podbiciu całej Babilonii, gdyż kolejnym celem stał się sam Hammurabi. Jednak udało mu się wyjść z opresji cało i sam kilka lat później podbił na krótko Suzjanę. Jednak już za panowania Samsu-iluny Elamici odzyskali ją.

Około 1710 r. p.n.e. Szutruk-Nahhunte I najechał i złupił Babilonię. Był to czas prawdziwej potęgi dynastii sukkalmahów... niestety prawdopodobnie ostatni. Z ostatnich 200 lat panowania tego rodu, informacje są naprawdę znikome i każda próba rekonstrukcji ówczesnych wydarzeń jest raczej skazana na niepowodzenie.

[edytuj] Okres średnioelamicki (1500-1100 r. p.n.e.)

W II połowie II tysiąclecia p.n.e. w Elamie rządziły kolejno trzy dynastie nazwane od imion ich załozycieli^[1]:

• Kindinuidów (ok. 1500-1400 p.n.e.)
  • Kidinu (ok. 1500 p.n.e.)
  • Tanruhurater II
  • Szalla
  • Teptiahar
  • Inszuszinakszarilani (ok. 1400 p.n.e.)
• Igihalkidów (ok. 1350-1150 p.n.e.)
  • Igihalki (1350-1330 p.n.e.)
  • Hurpatila (ok. 1330 p.n.e.)
  • Pahiriszszan (1330-1310 p.n.e.)
  • Attarkittah (1310-1300 p.n.e.)
  • Hambannumena (1300-1275 p.n.e.)
  • Untasznapirisza (1275-1240 p.n.e.)
  • Unpahasznapirisza (1240-1235 p.n.e.)
  • Kidinhutran I (1235-1210 p.n.e.)
  • Kidinhutran II
  • Napiriszauntasz
  • Kidinhutran III (?- ok. 1150 p.n.e.)
• Szutrukidów od Szutruknahhunte II (ok. 1205-1100 p.n.e.)
  • Hallutuszinszuszinak (1205-1185 p.n.e.)
  • Szutruknahhunte II (1185-1155 p.n.e.)
  • Kutirnahhunte (1155-1150 p.n.e.)
  • Szilhakinszuszinak (1150-1120 p.n.e.)
  • Hutellutuszinszuszinak (1120-1110 p.n.e.)
  • Szilhinahamrulagamar (?-1100 p.n.e.)

W czasach Kindinuidów Elam prowadził przegrane wojny z królami babilońskimi wpadając w czasowe zależności od tego państwa. Za pierwszym razem Kurigalzu I Starszy podbił Suzjanę korzystając ze słabości nowej dynastii. Natomiast najazd Kurigalzu II Młodszego został sprowokowany próbą najazdu na Babilon ostatniego króla z tej dynastii jakim był Hurbatila. Wojska kasyckie wtargnęły wtedy do Suzy i złupiły ją, a sam Kurigalzu II zapuścił się aż po wschodnie granice ziem elamickich. Najazd ten obalił dynastię Kindinuidów.

Ich następcy jakim był ród Igihalkidów starał się najprawdopodobniej za wszelką cenę utrzymywać przyjazne stosunki z Babilonem. Zajmowali się głównie sprawami administracyjnymi i ekonomicznymi kraju tworząc z niego w tej dziedzinie prawdziwą potęgę. Przyjaźń z Babilonem pieczętowano przeróżnymi małżeństwami i korzystnymi sojuszami. Dopiero ostatni władca reprezentujący tę dynastię jakim był Kidinhutran III przeszedł do ofensywy. Złupił najpierw pograniczne Der, zaatakował Babilon i zdobył Nippur. Jednak ofensywa trwająca kilka lat załamała się, gdyż wodzę nad armiami Babilonu przejął Tukulti-Ninurta I. Był to król asyryjski, jednak patronował Babilończykom. W efekcie odbito wszelkie utracone tereny i ponownie złupiono Suzę. Dynastia Igihalkidów została definitywnie odsunięta od władzy.

Władzę ostatecznie przejęła dynastia Szutrukidów, a na tronie zasiadł jej pierwszy przedstawiciel - Szutruknahhunte II. Skaza jaką były liczne łupieże babilońskie na ziemiach elamickich, nie dawała spokoju nowemu władcy. Postanowił on podbić zachodniego sąsiada. W 1157 r. p.n.e. najechał na Babilonię a efekt przerósł samego króla. Podbito całą Babilonię łupiąc ją doszczętnie, m.in. król Elamu wywiózł do Suzy kodeks Hammurabiego. Kasyci po 400 latach panowania utracili władzę nad Babilonem. Elam zarządzał krajem między dwoma rzekami aż do momentu, gdy odwet za to upokorzenie wziął słynny Nabuchodonozor I. Zdobył on i złupił Suzjanę, a ówczesny władca Elamu jakim był Hutellutuszinszuszinak uciekł w góry. Państwo pogrążyło się w chaosie Wieków Ciemnych, o których nie zachowała się właściwie żadna wzmianka źródłowa.

[edytuj] Okres neoelamicki (750-640 r. p.n.e.)

W VII w. p.n.e. doszło do kolejnej rozgrywki pomiędzy Asyrią i Elamem. Pod wodzą Aszurbanipala wojska asyryjskie odniosły nad Elamitami zwycięstwo w 653 p.n.e.- Teumman został pokonany w bitwie na rzeką Ulaya,a Suza została zajęta.

W 647 p.n.e. wojska asyryjskie jeszcze raz wkroczyły na terytorium Elamu z powodu obalenia przez Khumban-haltasza III proasyryjskiego króla i zdobyły Suzę. Tym razem miasto zostało doszczętnie zburzone, a mieszkańcy uprowadzeni w głąb państwa asyryjskiego (część z nich trafiła do Samarii w Palestynie).

Po upadku imperium asyryjskiego w końcu VII w. p.n.e. Elam znalazł się w granicach państwa perskiego jako jedna z perskich prowincji o nazwie Chuza, a Suza stała się jedną ze stolic perskich władców. Po śmierci Aleksandra Wielkiego, w wyniku wojen diadochów, Elam przeszedł w ręce dynastii Seleukidów. Persowie utworzyli w Elamie nowe, wasalne królestwo, które w 139 n.e., po przegnaniu Greków z Persji i Mezopotamii, zostało podporządkowane Partom. Kiedy Sasanidzi obalili Partów w III w. n.e., Elam stał się satrapią ich państwa.

[edytuj] Zobacz też

• Władcy Elamu