Gender mainstreaming
Z Wikipedii
Gender mainstreaming - włączenie polityki płci do działań z zakresu polityki, ekonomii itp. W praktyce oznacza ocenę prawa, działań i programów pod kątem ich wpływu na pozycję kobiet i mężczyzn. Jako jedna z wytycznych Unii Europejskiej, obowiązuje również w Polsce.
Angielskie określenie ukształtowało się w 1995 roku na czwartej konferencji Narodów Zjednoczonych w Pekinie. Pojęcie zostało spopularyzowane w 1997 roku, po tym jak w Amsterdamie uznano je za jeden z oficjalnych celów polityki Unii Europejskiej. Gender mainstreaming nie jest jednoznaczne z polityką prokobiecą. Obie płcie są tu w równym stopniu włączane w myślenie koncepcyjne. Myślenie w kategoriach gender mainstreaming nie jest ograniczone do jakiejś określonej opcji politycznej. Krytykowane jest przez przeciwników równouprawnienia oraz niektóre nurty feminizmu.
W Polsce gender mainstreaming jest elementem programu politycznego partii Zieloni 2004 [1].
[edytuj] Znaczenie i tłumaczenia pojęcia
Pojęcie nie doczekało się polskiej wersji językowej, można tłumaczyć je jako 'włączanie problematyki płci do głównego nurtu'. Odnosi się do społecznie i kulturowo kształtowanych ról przypisywanych kobietom i mężczyznom. Dotyczy płci konstruowanej społecznie, nie płci biologicznej.
[edytuj] Trudności w realizacji celów gender mainstreaming
Konsekwentna realizacja celów wyrażonych myśleniem w kategoriach gender mainstreaming wymaga w Europie jeszcze całych dziesięcioleci, stawia bowiem bardzo wysokie wymagania codzienności: potrzeba tu instytucjonalnego zakotwiczenia, obeznania z myśleniem w kategoriach gender pracowników rozmaitych organizacji, dostępu do danych zróżnicowanych ze względu na płeć. Postrzeganie problemów w perspektywie gender w obrębie wszelkich projektów i programów wymaga nauki. Zadanie polega na tym, by wskazać na odmienne uwarunkowania ze względu na płeć również tam, gdzie tego typu kategoryzacja wydaje się być nieistotna. Bez wstępnych szkoleń i bez danych skategoryzowanych ze względu na płeć istnieje zagrożenie, że osoby analizujące układy między płciami nie będą ich dokładnie rozważać, lecz posłużą się znanymi stereotypami dotyczącymi mężczyzn i kobiet oraz przypisywanych im ról. W ten sposób utrwala się stereotypy, zamiast realizować cele polityki równouprawnienia, takie jak wolność od dyskryminacji, równy udział czy rzeczywista wolność wyboru.
[edytuj] Zadania dla gender mainstreaming
Nurt gender mainstreaming jest w różnych krajach w odmiennym stopniu uwzględniany, a jego cele są realizowane w różnym zakresie. Poniżej podane są dla przykładu cele gender mainstreaming według niemieckiego ministerstwa do spraw rodziny, seniorów, kobiet i młodzieży. Zgodnie z wytycznymi tego ministerstwa (z 2004 roku)celem gender mainstreaming ma być uwzględnianie rozmaitych interesów oraz sytuacji życiowych kobiet i mężczyzn we wszystkich instytucjach i przedsiębiorstwach, przez wszystkich pracowników i pracodawców, tak by doprowadzić do osiągnięcia równej pozycji dla przedstawicieli obydwu płci. Uwzględnianie rozmaitych interesów zainteresowanych stron powinno dotyczyć: struktury przedsiębiorstw, organizacji procesu i przebiegu pracy, komunikacji w miejscu pracy, procesów nadzoru i kontroli.
[edytuj] Prawne podstawy gender mainstreaming
Podstawy prawne dla działań w nurcie mainstreaming znajdują się zarówno w prawie międzynarodowym, jak i w prawie krajowym.
Zadaniem wspólnoty jest, poprzez ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej i prowadzenie wspólnych polityk lub działań określonych w Artykułach 3 i 3a, przyczynianie się w całej wspólnocoe do [...] równości pomiędzy mężczyznami i kobietami [...]. (Artykuł 2 Traktatu Amsterdamskiego, obowiązującego od 1.maja 1999 roku)
Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. (Artykuł 33 Konstytucji RP)
Chodzi przy tym o to, by dążeń do osiągnięcia równouprawnienia nie ograniczać do stosowania szczególnych środków pomocy kobietom, lecz by dążenia te wpisać wyraźnie we wszystkie ogólne koncepcje i środki polityczne, tak by ewentualne następstwa dla sytuacji kobiet względnie mężczyzn już w fazie koncepcyjnej były jasno i aktywnie integrowane. By stało się to możliwe, należy systematycznie analizować te koncepcje i środki polityczne oraz uwzględniać przy ich ustalaniu i wcielaniu w życie, jak oddziaływać mogą na sytuację kobiet i mężczyzn. (cytat z dokumentu Komisji Europejskiej "Włączenie równouprawnienia we wszelkie koncepcje i środki polityczne wspólnoty", tłumaczenie własne)
[edytuj] Metody gender mainstreaming
Barbara Stiegler (2000) podaje kilka metod, przy pomocą których realizować można cele gender mainstreaming:
- Przygotowywanie statystyk uwzględniających różnice ze względu na kategorię płci
- Analizy zysków i strat według płci i ról płciowych
- Stworzenie analiz genderowych
- Analizowanie metod działań politycznych ze względu na trzy kryteria: reprezantację, źródła oraz realia.
[edytuj] Przykłady myślenia w kategoriach gender mainstreaming
Przykłady zaczerpnięto ze strony internetowej niemieckiego ministerstwa dp spraw rodziny, seniorów, kobiet i młodzieży (2004).
[edytuj] Zdrowie
W dziedzinie zdrowia pewne problemy określane są jako "męskie" (np. alkoholizm, uzależnienie od nikotyny, zawał serca). Również środki zaradcze są tu zorientowane na pomoc mężczyznom, przez co kobiety dotknięte tymi schorzeniami znajdują się częstokroć w trudniejszej od mężczyzn sytuacji. Analogicznie kształtuje się sytuacja wokół "kobiecych problemów", takich jak anoreksja czy uzależnienie od tabletek, gdzie dotkniętym nimi mężczyznom trudniej jest uzyskać pomoc.
[edytuj] Mobilność
Kobiety zdecydowanie rzadziej jeżdżą samochodem. Jednocześnie z powodu wciąż jeszcze realizowanego tradycyjnego podziału ról na kobietach spoczywa główny ciężar odpowiedzialności za koordynację życia rodzinnego. Z tego podziału wynikają odmienne dla obydwu płci potrzeby i wymagania, np. w odniesieniu do środków komunikacji publicznej. (BmFSFJ, strona internetowa Gender Mainstreaming 2004, tłumaczenie własne)
[edytuj] Wybór zawodu i jego konsekwencje
Dziewczyny i kobiety postrzegają swą zawodową aktywność często jako "działalność dodatkową" i są gotowe ją ograniczyć, przerwać lub nawet zupełnie z niej zrezygnować na korzyść pracy na rzecz rodziny. Ma to określony wpływ na wysokość przyszłych świadczeń emerytalnych kobiet, a również na możliwości samodzielnego utrzymania się w przypadku rozpadu związku. Kobietom przypisuje się pełne kompetencje w dziedzinie gospodarstwa domowego, dbałości o związek i wychowania dzieci, lecz nie zwiększa to ich społecznego uznania. (BmFSFJ, strona internetowa Gender Mainstreaming 2004, tłumaczenie własne)
Młodzi mężczyźni zazwyczaj wcale nie stoją przed dylematem wyboru między życiem zawodowym a rodzinnym, czują się za to odpowiedzialni za zapewnienie rodzinie dochodów. Ich potrzeba spędzania czasu w gronie rodzinnym nie jest realizowana w wystarczającym stopniu, ponieważ swój czas organizują przede wszystkim pod kątem obowiązków zawodowych. Praca na niepełny etat społecznie jest przypisywana raczej kobietom, w przypadku mężczyzn jest rzadziej akceptowana. Prowadzi to do wykształcenia się skrajnie odmiennych oczekiwań oraz modeli życia kobiet i mężczyzn, co ma konsekwencje w prawie wszystkich dziedzinach życia społecznego. (BmFSFJ, strona internetowa Gender Mainstreaming 2004, tłumaczenie własne)
[edytuj] Gender Mainstreaming a polityka wspierania kobiet
Gender mainstreaming to strategia stałego uwzględniania różnych pozycji wyjściowych kobiet i mężczyzn w różnych dziedzinach życia mająca na celu dobór odpowiednich środków politycznego działania w tych dziedzinach. Jeśli w trakcie tego postępowania stwierdzi się istnienie zjawisk dyskryminacyjnych, można zastosować elementy polityki wspierania kobiet czy też polityki wspierania mężczyzn.
Gender mainstreaming w żadnym razie nie pomniejsza znaczenia polityki wspierania kobiet (czy mężczyzn). Wręcz przeciwnie - poprzez analizy dokonywane w ramach nurtu gender mainstreaming stosowanie metod wspierania przedstawicieli którejś z płci może się okazać jak najbardziej wskazane i potrzebne. Krytycznie należy traktować decyzje rezygnacji z metod wspierania kobiet w powołaniu na gender mainstreaming. Decyzje takie nie służą równouprawnieniu płci i są działaniami sprzecznymi z celami gender mainstreaming.
[edytuj] Krytyka
Nurt gender mainstreaming jest krytykowany z różnych pozycji.
Przedstawiciele pewnych nurtów feministycznych określają gender mainstreaming jako nieskuteczne próby reformizmu. Pozostający w innych nurtach feminizmu działacze i działaczki wskazują na zagrożenie rozmycia osiągniętych celów oraz na łatwość nadużyć w ramach gender mainstreaming. Barbara Stiegler (2000) jako przykład tego typu nadużycia podaje sytuację, gdy w powołaniu na gender mainstreaming rezygnje się ze środków wspierających kobiety. Krytycy zaznaczają też, że gender mainstreaming przyczyniać się może do utrwalania dualnych wyobrażeń na temat płci (w duchu sformułowania "Mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus").
Z drugiej strony przeciwnicy feminizmu widzą w gender mainstreaming "odmianę totalitarnego komunizmu w sprawach seksu i układów między płciami", uprzywilejowywanie kobiet kosztem mężczyzn, czy nawet ideologicznie upowszechnione "totalitarne potęgowanie się polityki kobiet" (Michael Bock, profesor prawa z Moguncji).
[edytuj] Krytyka działań podejmowanych w ramach gender mainstreaming
Krytyka działań praktycznych dotyczy głównie tego, że realizuje się prawie wyłącznie działania zorientowane na poprawę sytuacji kobiet. W Polsce problem jest dalece mniej zaawansowany, ponieważ podejmowane są tu w ogóle bardzo nieliczne działania w nurcie gender mainstreaming. Jest to termin w Polsce mało znany. Nie ma znaczącego wpływu na stosowane w Polsce narzędzia polityki społecznej.
Przypisy
[edytuj] Literatura
- Barbara Stiegler: Wie Gender in den Mainstream kommt: Konzepte, Argumente und Praxisbeispiele zur EU-Strategie des Gender Mainstreaming. Bonn 2005. ISBN 3-86077-881-1 (Electronic ed.: FES Library)
