Język sycylijski a język włoski
Z Wikipedii
Język sycylijski obejmuje wiele dialektów, mogących różnić się między sobą. Wykazuje jednak na tyle duże podobieństwo do standardowego języka włoskiego, że możliwe jest tłumaczenie automatyczne z jednego języka na drugi.
Spis treści |
[edytuj] Słownictwo
Język sycylijski zawiera wiele słów pochodzących z włoskiego, ale są w nim również słowa pochodzące z innych języków. Poza tym, pewne słowa włoskie zastępowane są w sycylijskim innymi włoskimi synonimami, np. włoskie molti przekłada się w sycylijskim na tanti - słowo również istniejące w języku włoskim.
Język włoski | Język sycylijski |
anche | macari |
dove | unni |
lavoro | travagghiu |
molti | tanti |
[edytuj] Gramatyka
[edytuj] Rodzajniki
Włoskie rodzajniki nieokreślone un, uno mają w sycylijskim postać nu. Włoski rodzajnik una przybiera w sycylijskim postać na. W języku sycylijskim rodzajnik nieokreślony przed samogłoską skraca się do n'.
Włoskie rodzajniki określone il, lo mają swój sycylijski odpowiednik lu. Rodzajnik la ma identyczną postać w obu językach. We włoskim występują różne rodzajniki liczby mnogiej: i, gli dla rzeczowników rodzaju męskiego, le dla żeńskiego. W sycylijskim jest tylko jeden rodzajnik li. W obu językach rodzajnik określony liczby pojedynczej przed samogłoską skraca się do l'. Większość dialektów sycylijskiego skraca w ten sposób również rodzajniki liczby mnogiej.
W obu językach występują rodzajniki cząstkowe, tworzone za pomocą przyimka di
[edytuj] Odmiana rzeczowników
W obu językach przypadki tworzy się za pomocą przyimków:
Przyimki da i di. W języku sycylijskim, włoskim przyimkom da i di odpowiada di. Włoskim formom dell' (rodzajnik określony między di a samogłoską) odpowiada sycylijska di l'. Formy sycylijskie di lu, di la (odpowiedniki włoskich del, della) są często skracane do dû, dâ. Forma liczby mnogiej di li (odpowiednik włoskich dei, degli, delle) - do dî.
Przyimek a (po polsku "do"). W języku sycylijskim a nie przybiera formy ad przed samogłoską. Włoskim formom all' (rodzajnik określony między a a samogłoską) odpowiada sycylijska a l'. Formy sycylijskie a lu, a la (odpowiedniki włoskich al/allo, alla) są często skracane do ô, â. Forma liczby mnogiej a li (odpowiednik włoskich ai, agli, alle) - do ê.
Przyimek in (po polsku "w"). W języku sycylijskim, włoskiemu in odpowiada 'n lub nta. Włoskim formom nell' (rodzajnik określony między in a samogłoską) odpowiada sycylijska nta l'. Formy sycylijskie nta lu, nta la (odpowiedniki włoskich nel/nello, nella) są często skracane do ntô, ntâ. Forma liczby mnogiej nta li (odpowiednik włoskich nei, negli, nelle) - do ntê.
Przyimek per (po polsku "dla"). Włoskiemu per odpowiada sycylijskie pi, a przed samogłoską - p'.
Przyimek con (po polsku "z"). Włoskiemu con odpowiada sycylijskie cu, rzadziej cun.
Przyimek su (po polsku "na"). Włoskiemu su odpowiada sycylijskie supra, które nie łączy się z przyimkiem. Np. włoskie sul/sullo, sulla mają w sycylijskim formy supra lu, supra la itd.
Przyimek tra (po polsku "między"). Włoskiemu tra odpowiada sycylijskie ntra.
[edytuj] Spójniki
W języku sycylijskim e nie przybiera formy ed przed samogłoską.
[edytuj] Przymiotniki
Operatorowi włoskiemu più, służącemu do tworzenia stopnia wyższego, odpowiada sycylijski cchiù.
[edytuj] Czasowniki
Czasowniki sycylijskie zaczynające się na di-, ri- poprzedza się ad- lub ar-. Np. wł. divenne - syc. addivenni.
[edytuj] Odmiana czasowników posiłkowych (niektóre formy)
Czasownik "być" | ||
włoski | sycylijski | forma gramatyczna |
essere | èssiri | bezokolicznik |
è | è | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
sono | sunnu | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
è stato | havi statu | czas przeszły dokonany złożony, 3. osoba, l. pojedyncza |
sono state | hannu stati | czas przeszły dokonany złożony, 3. osoba, l. mnoga |
era | era | czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. pojedyncza |
erano | èranu | czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. mnoga |
sarebbe | vinissi a; avissi | tryb warunkowy, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
Czasownik "mieć" | ||
włoski | sycylijski | forma gramatyczna |
avere | aviri | bezokolicznik |
ha | havi | czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
abbiamo | avemu | czas teraźniejszy, 1. osoba, l. mnoga |
hanno | hannu | czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
[edytuj] Tworzenie niektórych form czasowników
Ogólnie, sycylijskie czasowniki odmieniają się w sposób bardziej regularny niż ich włoskie odpowiedniki, np. wł. tradotto - syc. traduciutu.
W przypadku, gdy dopełnienie jest w formie zaimka osobowego połączonego z czasownikiem, dopisuje się go w sycylijskim na końcu odpowiedniej formy czasownika, zaznaczając odpowiednio akcent, np. wł. dargli - syc. dàricci. Analogicznie z zaimkiem zwrotnym si.
Grupom eva, ava oraz iva w czasie przeszłym niedokonanym, odpowiada sycylijskie ìa, np. wł. potevano - syc. putìanu, wł. proponeva - syc. propunìa.
Końcówce -ò w 3. osobie l. pojedynczej czasu przeszłego dokonanego prostego (I koniugacja) odpowiada w sycylijskim końcówka -au: wł. approvò - syc. approvau.
Końcówce -iamo w 1. osobie l. mnogiej czasu teraźniejszego odpowiada w sycylijskim końcówka -amu (I koniugacja): wł. osserviamo - syc. ussirviamu, lub -emu (II, III koniugacja): wł. definiamo - syc. addifinemu.
W języku sycylijskim, czas przeszły dokonany złożony z reguły tworzy się za pomocą odpowiedniej formy czasownika posiłkowego "mieć" (aviri) niż "być".
[edytuj] Zaimki
[edytuj] Zaimki osobowe
Włoskim zaimkom 3. osoby l. pojedynczej rodzaju męskiego egli, lui, esso ("on") odpowiada sycylijskie iddu (l. mn. iddi).
[edytuj] Zaimki dzierżawcze
Włoskim zaimkom dzierżawczym 3. osoby (suo, sua, suoi, sue, loro) odpowiada jeden sycylijski zaimek sò.
[edytuj] Zaimki wskazujące
Włoskim zaimkom przymiotnikowym questo ("ten"), questa ("ta") itp. odpowiadają stu, sta, a przed wyrazem zaczynającym się samogłoską - st'
Włoskim zaimkom rzeczownym" questo, ciò ("to") odpowiada chistu.
Włoskiemu zaimkowi osobowemu gli odpowiada sycylijskie ci.
[edytuj] Zaimki względne
Włoskiemu zaimkowi względnemu che odpowiada sycylijski chi, skracany przed samogłoską. Temu samemu zaimkowi w znaczeniu "że" odpowiada ca.
[edytuj] Przysłówki
Najczęściej spotykane przysłówki (porównanie):
Język włoski | Język sycylijski |
dove | unni |
molto | tantu |
poi | appoi |
quando | quannu |
W języku sycylijskim, analogicznie jak we włoskim, tworzy się też przysłowki za pomocą końcówki -menti (vide "Przyrostki").
[edytuj] Różnice w ortografii
Różnice w ortografii wynikają z różnic w wymowie.
[edytuj] Zaznaczanie akcentów
W słowie sycylijskim akcent z reguły pada na tę samą sylabę, co w odpowiednim słowie włoskim. W sycylijskim, jeśli akcent nie pada na przedostatnią sylabę (np. w wyrazach pochodzenia greckiego zakończonych na -icu, -ica itp.), oznacza się samogłoskę akcentowaną, np. wł. tecnica - syc. tècnica, wł. via - syc. vìa.
[edytuj] Różnice w literach i grupach liter
- Nieakcentowane o we włoskim staje się nieakcentowanym u w sycylijskim. Akcentowane o we włoskim nie ulega zmianie w sycylijskim. Są wyjątki od tej zasady, jednakże dają się zauważyć pewne prawidłowości:
- Włoskiemu nieakcentowanemu o na końcu wyrazów odpowiada sycylijskie u.
- Włoskiemu akcentowanemu o przed r, po którym następuje samogłoska, odpowiada u, np. wł. onore - syc. onuri, wł. allora - syc. allura.
- Sycylijskie u często odpowiada włoskiemu o w wyrazach jednosylabowych, np. wł. non - syc.nun.
- Także nieakcentowane e we włoskim staje się nieakcentowanym i w sycylijskim. Akcentowane e we włoskim nie ulega zmianie w sycylijskim. Są wyjątki od tej zasady, jednakże dają się zauważyć pewne prawidłowości:
- Włoskiemu nieakcentowanemu e na końcu wyrazów odpowiada sycylijskie i.
- W przymiotnikach od narodowości, końcówce -ese odpowiada -isi albo -isa, zależnie od rodzaju.
- Dwugłoska włoska uo staje się w sycylijskim o, np. wł. nuova - syc. nova, wł. uomini - syc. òmini. Nie dotyczy to przypadku, gdy u występuje przed końcówką -ono w 3. osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego: wł. seguono - syc. sequinu.
- Dwugłoska włoska ea staje się w sycylijskim ia, np. wł. reale - syc. riali. Podobnie rzecz się ma z innymi dwugłoskami zawierającymi e oraz samogłoskę: wł. teoria - syc. tiurìa.
- Dwugłoska włoska ns staje się w sycylijskim nz, np. wł. considerato - syc. cunzidiratu, wł. senso - syc. senzu.
- Dwugłoska włoska nd staje się w sycylijskim nn, np. wł. quando - syc. quannu.
- Dwugłoska włoska mb staje się w sycylijskim mm, np. wł. bambino - syc. bamminu.
- W sycylijskim często jest pomijane początkowe łacińskie i, np. wł. importante - syc. mpurtanti.
- Włoskiej zbitce gu po e, przed samogłoską odpowiada sycylijskie qu, np. wł. prosegue - syc. prusequi.
- Włoskiej zbitce ng przed e lub i odpowiada sycylijskie nc.
- Włoskiemu ese- na początku odpowiada sycylijskie ase-, np. wł. esempio - syc. asempiu.
- Włoskiemu l po spółgłoskach b, p, r lub przed spółgłoskami c, m, p, t odpowiada w języku sycylijskim r np. wł. parlare - syc. parrari, wł. attualmente - syc. attuarmenti, wł. semplice - syc. sìmprici, wł. alcuni - syc. arcuni. Wyjątki: wł. altro - syc. àutru (włoskiemu l odpowiada tu u), wł. Irlanda - syc. Irlanna.
- Włoskiemu gli (ale nie rodzajnikowi) odpowiada sycylijskie gghi, np wł. famiglia - syc. famigghia.
[edytuj] Podwajanie spółgłosek
- Włoskie g po samogłosce, przed i lub e zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. ragione - syc. raggiuni.
- Włoskie z po samogłosce, przed i lub e zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. polizia - syc. pulizzìa.
- Włoskie b po samogłosce, przed i, e lub r zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. liberale - syc. libbirali. Nie dotyczy to zbitki mbr: wł. membro - syc. mèmmiru.
[edytuj] Przedrostki
Język włoski | Język sycylijski |
auto- | auto- |
con- | cun- (przed spółgłoską) can- (przed samogłoską) |
de- | di- |
in- | n- |
inter- | ntir- |
pro- | pru- (pro- gdy akcent pada na tę sylabę) |
[edytuj] Przyrostki
Język włoski | Język sycylijski |
-bile | -bbili (zaznaczony akcent ta tej samej samogłosce, co we włoskim) |
-logia | -luggìa |
-mente | -menti |
-ore (wykonawca czynności, l.poj.) -ori (l.mn.) |
-ori -ura |
-tà | -tati |
-zionale | -zziunali -ziunali (po spółgłosce) |
-zione | -zzioni -zioni (po spółgłosce) |