Język sycylijski
Z Wikipedii
lu Sicilianu | |
Obszar | Włochy: Sycylia, środkowa i południowa Kalabria, Lecce (Apulia), Salerno (Kampania) oraz emigranci w ponad 30 krajach świata (m.in. USA i Argentyna). |
Liczba mówiących | 4,8 miliony |
Ranking | 60-70 |
Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki romańskie **Języki zachodnioromańskie ***Język sycylijski |
Pismo | łaciński |
ISO 639-2 | scn |
ISO/FDIS 639-3 | scn |
SIL | SCN |
W Wikipedii | |
Zobacz też: język, języki świata |
Język sycylijski (scn.: lu Sicilianu, wł.: lingua siciliana) - zespół dialektów używanych na Sycylii oraz na Półwyspie Apenińskim (Kalabria i Apulia). Znacznie różni się od standardowego języka włoskiego. Wydawana jest m.in. poezja w dialektach sycylijskich. Nie ma statusu oficjalnego i nie jest uczony w szkołach. Używany głównie jako język mówiony.
We Włoszech uznawany jest za dialekt języka włoskiego. Język sycylijski czerpał wiele zapożyczeń z łaciny, greki, języka arabskiego, hiszpańskiego, katalońskiego oraz włoskiego.
Spis treści |
[edytuj] Dialekty
W języku sycylijskim wyrożnia się następujące dialekty:
- zachodniosycylijski (Palermo, Trapani, środkowa i zachodnia część prowincji Agrigento)
- środkowy metafonetyczny
- południowo-wschodni metafonetyczny
- ennijski (prowincja Enna)
- wschodni nie-metafonetyczny ( prowincja Katania)
- messyński (prowincja Messyna)
- liparyjski (Wyspy Liparyjskie)
- dialekt wyspy Pantelleria, zwany Pantesco
- południowokalabryjski (południowa i środkowa Kalabria)
- południowopuglijski, zwany Salentino (południowa Apulia)
[edytuj] Porównanie z innymi językami
[edytuj] Rodzaj gramatyczny i tworzenie liczby mnogiej
Ogólnie, rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które we włoskim kończą się na a, również i w sycylijskim mają takie zakończenie, np. casa ("dom"), porta ("drzwi"), carta ("kartka"), lecz ta reguła ma wyjątki, np. soru ("siostra"), ficu ("figa"). Podczas gdy włoski używa o jako zakończenie rzeczowników rodzaju męskiego, sycylijski zwykle używa u, np. omu ("człowiek"), libbru ("książka"), nomu ("imię"). Końcowe i może być i w rzeczownikach rodzaju męskiego i żeńskiego (z kolei we włoskim końcowe e może być w rzeczownikach obojga rodzajów).
W przeciwieństwie do włoskiego, sycylijski używa jednej litery i, aby oznaczyć zarówno rzeczowniki liczby mnogiej męskiego rodzaju, jak i żeńskiego, np. casi ("domy"), porti ("drzwi"), tauli ("stoły"). Jest również wiele wyjątków od tej reguły, które nie zawsze pokrywają się z włoskimi odpowiednikami, np. òmini ("ludzie"), jorna ("dni"), jòcura ("gry"), manu ("ręka/ręce"), vrazza ("ramiona"), libbra ("książki"), jardina ("ogródki"), scrittura ("pisarze"), signa ("znaki").
[edytuj] Opuszczanie początkowego łacińskiego i
W olbrzymiej większości przypadków, gdzie pierwotne łacińskie słowo miało na początku i, język sycylijski zupełnie je opuszcza. Zdarza to się niekiedy w przypadku początkowego e, i w mniejszym stopniu a lub o. Przykłady: mpurtanti ("ważny"), gnuranti ("ignorant"), nimicu ("wróg"), ntirissanti ("interesujący"), llustrari ("ilustrować"), mmàggini ("obraz"), cona ("ikona"), miricanu ("amerykański").
[edytuj] Czasownik aviri ("mieć")
W przeciwieństwie do języka włoskiego, sycylijski ma tylko jeden czasownik posiłkowy aviri. Rzecz charakterystyczna, że podobnie dzieje się w języku katalońskim, hiszpańskim i rumuńskim. Sycylijski również używa tego czasownika, aby wyrazić obowiązek (tak jak w języku angielskim i w hiszpańskim, także i polskim), np. havi a jiri (ang. he/she has to go, hiszp. él/ella ha de ir, pl. on/ona ma iść). Podobnie jak w angielskim i hiszpańskim, w języku sycylijskim ta konstrukcja wymaga użycia przyimka przed czasownikiem.
[edytuj] Specyficzne głoski
Język sycylijski ma dużo spółgłosek, które, jeśli nie są specyficzne dla sycylijskiego, z pewnością wyróżniają ten język od innych romańskich. Najbardziej specyficznymi głoskami są retrofleksyjne (z językiem wygiętym w górę i w tył). Głoska "-ll-" (np. w słowach pochodzenia łacińskiego), wyraża się w sycylijskim z językiem zwiniętym w górę i w tył, co nie ma miejsca w standardowym włoskim. W sycylijskim ową głoskę się zapisuje -dd-, choć nie brzmi jak [d], lecz raczej jak [ɖ]. Np. włoskie bello to po sycylijsku beddu.
Zbitka str w sycylijskim jest jest zupełnie inna niż we włoskim. Litery t nie wymawia się wcale, jest lekki gwizd między s a r, ta ostatnia nie wibrowana jak we włoskim.
Inną specyficzną sycylijską głoskę można napotkać w słowach, które pochodzą od łacińskich słów zawierających fl. Zwykle staje się we włoskim fi, np. fiume od łacińskiego flumen ("rzeka"). W sycylijskim, ta głoska jest oddawana jak ci (reprezentując głoskę [ç]), np. ciumi lub /hjumi/ (lecz w piśmie oddaje się ją również jako sci, x albo çi). Ta głoska zbliżona jest do polskiego h.
Nieakcentowane o we włoskim staje się nieakcentowanym u w sycylijskim. Toteż u jest dużo częstsze niż o w sycylijskim. Także nieakcentowane e we włoskim staje się nieakcentowanym i w sycylijskim i i jest dużo częstsze niż e w sycylijskim.
[edytuj] Podwajanie i ścieśnianie
Rzadko sygnalizowane w piśmie, mówiony sycylijski pokazuje tzw. raddoppiamento (Borelli, 2002), co oznacza, że pierwsza spółgłoska słowa jest wydłużana, gdy poprzedza ją samogłoska poprzedniego słowa, np. è bonu /ebbonu/.
Dla odmiany, litera j na początku słowa może być wymawiana za pomocą trzech różnych głosek, w zależności od tego, co poprzedza słowo. Na przykład, w słowie jornu ("dzień"), j jest wymawiane jak w języku polskim, jednak un jornu jest wymawiane /unnjornu/. Tri jorna ("trzy dni") jest wymawiane /triggjorna/, literę j wymawia się jak g w języku polskim.
Inna różnica między mówionym a pisanym językiem tkwi w zakresie, do którego głoski są ścieśniane w mowie potocznej. Tak więc często wyrażenie jak avemu a accattari ("musimy iść i kupić") zwykle redukuje się do amâ ccattari podczas rozmowy z bliskimi. Używa się często znaku akcentu na oznaczenie szerokiego zakresu ścieśnienia w pisanym języku, w szczególności, łącząc proste przedimki i rodzajniki określone, np. di lu = dû, a lu = ô ("do"), pi lu = pû ("dla"), nta lu = ntô ("w"), itd.
[edytuj] Teksty w języku sycylijskim
[edytuj] Modlitwa "Ojcze nasz"
Język sycylijski | Język włoski | Język łaciński |
---|---|---|
Patri nostru cca si 'n celu, | Padre Nostro, che sei nei cieli, | Pater noster, qui es in caelo |
santificamu 'u nomu tuju | sia santificato il tuo nome. | sanctificetur nomen tuum: |
venga 'u tò rregnu, | Venga il tuo regno, | Adveniat regnum tuum. |
sia fatta 'a tò vuluntati, | sia fatta la tua volontà, | Fiat voluntas tua |
comu 'n celu accussì 'n terra. | come in cielo, così in terra. | sicut in caelo et in terra |
Dani oggi 'u nostru pani cutiddianu, | Dacci oggi il nostro pane quotidiano, | Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. |
rimetti a niàutri i nostri debbiti, | e rimetti a noi i nostri debiti, | Et dimitte nobis debita nostra, |
comu niàutri li rimittemu ê nostri debbitura | come noi li rimettiamo ai nostri debitori. | sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. |
e nun ni lassàri cascari 'nta' | E non ci indurre in tentazione, | Et ne nos inducas in tentationem; |
a tantazzioni e libbèrani d'u mali. | ma liberaci dal male. | sed libera nos a malo. |
Amen. | Amen. | Amen. |
Dni tygodnia
lunidìa - poniedziałek
martidìa - wtorek
mercuridìa - środa
jovidìa - czwartek
venniridìa - piątek
sabbatudìa - sobota
duminicadìa - niedziela
Miesiące
Jinnaru - Styczeń
Frivaru - Luty
Marzu - Marzec
Aprili - Kwiecień
Maiu - Maj
Giugnu - Czerwiec
Giugnettu - Lipiec
Austu - Sierpień
Sittèmmiru - Wrzesień
Uttùviru - Październik
Nuvèmmiru - Listopad
Dicèmmiru - Grudzień
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Lingua siciliana
- Vocabolario Siciliano - Italiano Słownik włosko-sycylijski
- Wikipedia w języku sycylijskim
wschodnioromańskie: arumuński • istrorumuński • meglenorumuński • rumuński
południoworomańskie: korsykański (gallurski) • sassarski • sardyński (kampidański, logudorski)
zachodnioromańskie: aragoński • asturyjski • auregnais † • burginioński • dalmatyński † • dgèrnésiais • emilijski • francuski • franko-prowansalski • friulski • galicyjski • gallurski (północnowschodniosardyński) • gaskoński • hiszpański • istriocki • jèrriais • judeo-portugalski † • judeo-włoski • kampidański (południowosardyński) • kataloński • ladino (judeo-hiszpański) • ladyński • langwedocki • liguryjski • limuzyński • logudorski (środkowosardyński) • lombardzki • lotaryński • mirandyjski • monegaski • neapolitański • normandzki • oksytański • owerniacki • piemoncki • pikardyjski • portugalski • prowansalski • rioplatense • romansz • sercquiais • sycylijski • szampański • szuadit † • walencki • waloński • wenecki • włoski • zarfatit †
¹ Łacina nie jest językiem romańskim, ale italskim i przodkiem wszystkich języków romańskich