Jan van Eyck

Z Wikipedii

Jan van Eyck (ur. ok. 1390 w Maaseik, zm. 9 czerwca 1441 w Brugii) - malarz niderlandzki, brat Huberta van Eycka, przedstawiciel piętnastowiecznego realizmu niderlandzkiego.

Spis treści 1 Biografia 2 Dzieła 2.1 Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny 1426 r. 2.2 Portrety 2.2.1 Portret złotnika 1429 r. 2.2.2 Tymoteusz 1432 r. 2.2.3 Portret Baudouina de Lannoy 1432 r. 2.2.4 Mężczyzna w turbanie 1433 r. 2.2.5 Portret małżonków Arnolfinich 1434 r. 2.3 Ołtarz Gandawski 1424-1432 r. 2.4 Madonna w kościele 1426 r. 2.5 Madonna z Ince Hall 1435 r. 2.6 Zwiastowanie 1433-1435 r. 2.7 Madonna kanclerza Rolin ok. 1435 r. 2.8 Madonna kanonika van der Paele 1436 r. 3 Technika malarska 4 Najsłynniejsze obrazy 5 Galeria 5.1 Obrazy religijne 5.2 Portrety 6 Bibliografia 7 Przypisy

[edytuj] Biografia

Urodził się w mieście Maaseik, które w średniowieczu było znane pod nazwą Nieuw-Eyck (nowy dąb/nowa dębina)^[1]. Nieznana jest jego data narodzin, choć logicznie rzecz biorąc zamykać się musi w latach 1390-1395. Współpracował ze swym bratem Hubertem (zm. 1426). Uważany jest za jednego z twórców nowożytnego malarstwa, szczególnie malarstwa portretowego. Również uważany za inicjatora wczesnego renesansu. Malarstwa uczył go prawdopodobnie jego brat, Hubert van Eyck. W latach 1422-1424 był na służbie księcia Holandii, Jana Bawarskiego. W roku 1425 został nadwornym malarzem Filipa Dobrego, księcia Burgundii. Odbywał podróże w misjach dyplomatycznych do Hiszpanii (w 1426) i do Portugalii (w roku 1428), gdzie sportretował infantkę Izabelę. Zyskał wielką sławę za życia, a dzieła sygnował swoim nazwiskiem i dewizą: Als ick kan (tak jak potrafię). W roku 1432 zamieszkał w Brugii, gdzie kupił dom i ożenił się w roku 1434. Wiódł życie bogatego mieszczanina i humanisty o rozległym wykształceniu. Nieznana jest dokładna data śmierci artysty, jednak pochowany został 9.07.1441 w Brugii. W 1444 jego szczątki zostały przeniesione do St. Donacjana w Brugii (zburzonego w 1800). W trzeciej dekadzie XV wieku musiał już być cenionym artystą. Jednak nie wiadomo do jakiego należał cechu i gdzie spędził lata czeladnictwa – we Flandrii czy we Francji. W jego twórczości znajdujemy liczne obrazy religijne, portrety, miniatury.

[edytuj] Dzieła

[edytuj] Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny 1426 r.

Obraz uznaje się za namalowany przez van Eycka w 1426 roku podczas pobytu w Portugalii. Dzieło mogło być tryptykiem okalającym niezachowany pierwszy epizod dziejów Zbawienia. Wczesnym okresem twórczości tłumaczy się zbiorowość i gwałtowność przedstawionej sceny. Oba przedstawienia zawierają inskrypcje, w tym, na krzyżu nawet grecko-łacińsko-hebrajską.

[edytuj] Portrety

[edytuj] Portret złotnika 1429 r.

Ten pierwszy z wykonanych przez artystę portretów pochodzi z 1429 roku i wyznacza wspomniany już schemat: ujęcie w trzech czwartych z obrotem w lewo, ciemne tło, ascetyczna prostota formy. Gest i rekwizyt łączą ten wizerunek z późniejszym o siedem lat wiedeńskim Portretem Jana de Leew, o którym wiadomo, że był złotnikiem. Jednak w przypadku „nieznanego mężczyzny z Bukaresztu”, jak określa się ten portret od miejsca przechowywania obrazu, pierścień jest oznaką zaręczyn. Portret może być również ucieleśnieniem jednego z typów temperamentu – melancholika.

[edytuj] Tymoteusz 1432 r.

Tak jak ukończony w tym samym roku Ołtarz Gandawski, to pierwsze podpisane dzieło van Eycka z 1432 roku. Uderza naśladownictwo antycznego kamiennego parapetu z inskrypcją: Wierne wspomnienie. Widocznie portret miał być komuś ofiarowany. Zatarte greckie słowo Thimotheos, przez aluzję do antycznego muzyka, może wskazywać na kompozytora Guillaume’a Dufaya, którego twarz namalowana jest z niepokojącym wręcz naturalizmem i wyrzeźbiona przez światło. Efekt ten dodatkowo wzmacnia ciemne tło.

[edytuj] Portret Baudouina de Lannoy 1432 r.

Portretowany znany był jako „Jąkała”, potomek wielkiego rodu, gubernator Lille i szambelan Filipa Dobrego. Van Eyck należał do jego świty podczas misji dyplomatycznej do Portugalii w 1428 roku. Kij pątniczy i kastorowy kapelusz z sierści bobra należał do insygni orderu Złotego Runa. Przypomina o tym odznaczeniu także wisior z barankiem.

[edytuj] Mężczyzna w turbanie 1433 r.

Według doniesień niektórych badaczy twórczości artysty wizerunek ten stanowi autoportret. Według alternatywnej teorii portret przedstawia hrabiego de Berlaimont. Przemawia za tym wbity w widza wzrok co jest nieuniknione w pracy z lustrem, a stanowiące w owej epoce absolutne novum. Bez wątpienia van Eyck był odkrywca efektu „patrzącego” portretu, który nawiązuje z widzem kontakt. Siłę obrazu wzmacnia brak rak zajętych przy pracy. Na dole widnieje obok podpisu data, na górze zaś legendarne motto van Eycka -„ tak, jak ja potrafię”

[edytuj] Portret małżonków Arnolfinich 1434 r.

Jednym z najwybitniejszych dzieł portretowych Jana van Eycka jest tzw. Małżeństwo Arnolfinich (National Gallery, Londyn) z 1434 roku. Jest to obraz o nieznanej dotychczas koncepcji: podwójny portret całych postaci w świeckim wnętrzu ze zlokalizowanym źródłem światła i osobliwym efektem wypukłego zwierciadła. Zawieszone na tylnej ścianie, odbija postacie ślubujących sobie wierność małżonków oraz postacie świadków ceremonii, jednym z nich jest sam van Eyck. Na ramie zwierciadła znajduje się podpis malarza Johann van Eycjk fuit nic. Para w przepięknych strojach stoi w małżeńskiej sypialni, podając sobie ręce. Otoczeni są symbolami wierności małżeńskiej. Z gestów i postawy portretowanych wnioskuje się, że chodzi o ceremonię zaślubin, aczkolwiek niektórzy badacze twierdzą, iż obraz należy odczytywać zupełnie inaczej. Gest Arnolfiniego tłumaczą jako pozdrowienie osób, które pojawiają się w progu drzwi i które zobaczyć można w odbiciu w lustrze.
Vasari przypisuje Janowi van Eyckowi odkrycie malarstwa olejnego. Farby olejne były jednak używane znacznie wcześniej. Jest prawdopodobne, że van Eyck uzyskał nową mieszankę olejno-temperową, która nadawała barwom nieosiągalną dotąd siłę światła i blask, ułatwiała laserunkowe stopniowanie tonacji barw i cieniowanie. Artysta wykorzystywał tę technikę malarską do konsekwentnie przemyślanej konstrukcji obrazu. Oryginalność i wielkość van Eycka polega na mistrzostwie w operowaniu światłocieniem, którym wydobywa trójwymiarowość form, ich prawdziwość i poezję. Piękno rzeczy jest tym bardziej niezbędne, że są one tu symbolami spraw boskich. Realizm tego malarstwa jest bowiem tylko powierzchnią, pod którą artysta buduje niezwykle przemyślany i głęboki system prawd i dogmatów religijnych. Sacrum i profanum, boski ład i naturalne, ziemskie formy, związane są u niego w sposób niezwykle harmonijny i logiczny.

[edytuj] Ołtarz Gandawski 1424-1432 r.

Jego głównym dziełem jest Ołtarz Gandawski (Katedra św. Bawona, Gandawa). Ołtarz (370 x 495 cm) składa się z 24 kwater, na których namalowano ponad 250 postaci, uczestniczących w wielkim misterium Odkupienia.

Ołtarz zamknięty ukazuje Zwiastowanie we wnętrzu skromnej, niderlandzkiej izby, za oknem której widać miasto. Dookoła tej sceny malarz rozmieścił postacie świętych Janów, proroków, sybille oraz małżonków: Josse Vydta i Izabelli Borluut - fundatorów ołtarza. Ołtarz otwarty podzielony jest horyzontalnie na dwie części. Górna składa się z 7 tablic. Centralną, najwyższą, zajmuje postać triumfującego Chrystusa; na prawo: św. Jan Chrzciciel, grające anioły i Ewa; na lewo: Maria, anioły śpiewające i Adam. Centrum części dolnej zajmuje tablica przedstawiająca adorację Baranka Mistycznego przez anioły, świętych, męczenników, proroków, władców duchownych i świeckich. Cztery kwatery boczne wypełnione są wiernymi zdążającymi pieszo i konno, by uczcić Baranka. Kwatera ze Sprawiedliwymi Sędziami jest kopią w miejsce ukradzionej w 1934 roku. Z inskrypcji na ramie wynika że malowidło zostało rozpoczęte przez Huberta van Eycka ukończone zaś w 1432 roku przez Jana van Eycka. Inskrypcja ta nie jest jednak oryginalna i trudno w tak jednolitym plastycznie dziele odnaleźć ślad ręki drugiego artysty.

[edytuj] Madonna w kościele 1426 r.

Ten tablicowy obraz pochodzący z 1426 roku o bardzo małych rozmiarach (25 x 19,5 cm). Wiele wiąże go z techniką miniaturzystów, lecz perspektywa, o którą oni zazwyczaj nie dbali. Jest jak najbardziej poprawna. Nadnaturalne proporcje Madonny rozumieć należy, ze to ona jest Domem Bożym, personifikacją Kościoła w jego całym blasku i świętości. Na skraju jej czerwonej szaty widnieją starannie wyhaftowane słowa: „Jaśniejsza nad słońce”. W ołtarzu w głębi sprawują Ofiarę aniołowie co stanowi wyraz transcendencji podobnie jak światło, które wpada od północy, co byłoby niemożliwe w jakimkolwiek innym kościele.

[edytuj] Madonna z Ince Hall 1435 r.

Miniaturowy obrazek przeznaczony był do prywatnego użytku dewocyjnego. Pobożne malowidło zerwało związek z architektura sakralną i stało się elementem wystroju świeckiego mieszkania. Scena akcentuje swoją intymność choćby przez zmianę koloru płaszcza z niebieskiego na szkarłatny. Znane z ikonografii maryjnej przedmioty symboliczne jak karafka źródlanej wody i misa (czystość), zgaszona świeca (kres czasów), owoce granatu (przyszła Męka) wyglądają całkiem zwyczajnie. Ta martwa natura z owocami granatu powróci w „Madonnie z Lucca” a nasycona jest symboliką. Owoce maja przywrócić na myśl utracone piękno raju. Uroczysty jest tylko wspaniały baldachim, którego kwietne ornamenty oznaczają zamknięty ogród Dziewictwa Najświętszej Marii Panny. To najskromniejsza z Madonn artysty. Z tego względu dzieło, sygnowane i datowane na górnej ramie po lewej, uważane bywa niekiedy za prace tylko jego warsztatu.

[edytuj] Zwiastowanie 1433-1435 r.

jest dziełem bardzo złożonym, pełnym metafor i przesłań, które są często dyskutowane przez historyków sztuki. Scena przedstawia archanioła Gabriela, który zwiastuje Maryi, że urodzi Syna Bożego (Łk 1,26-38). Na obrazie wypisane są słowa pozdrowienia anielskiego: "AVE GRÃ. PLENA" (Bądź pozdrowiona, łaski pełna) oraz odpowiedź Maryi: "ECCE ANCILLA DÑI." (Oto ja służebnica Pańska), która została odwrócona do góry nogami, ponieważ skierowana jest do góry, do Boga. Duch Święty w postaci gołębicy spływa na siedmiu promieniach światła, które prawdopodobnie symbolizują siedem darów Ducha.

[edytuj] Madonna kanclerza Rolin ok. 1435 r.

Obraz przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem i naprzeciwko niej klęczącego donatora - kanclerza Burgundii, Nicolasa Rolin - ubranego w bogatą brokatową szatę. Dzieciątko trzyma w jednej ręce glob ziemski z krzyżem, drugą błogosławi wiernego. Anioł unosi nad głową Maryi złotą koronę. Scena rozgrywa się w bogato zdobionym pomieszczeniu. Za potrójną arkadą oratorium (trzy okna symbolizują Trójcę Świętą) widać ogród, a dalej rozciąga się widok na miasto i rzekę. Historycy sztuki dyskutowali czy jest widok miasta Maastricht, Liège, czy Autun, ale ostatecznie tego nie ustalono. Najbardziej tajemniczym elementem obrazu są dwie postaci widoczne za oknem stojące tyłem do oglądającego obraz. Na szczególną uwagę zasługuje mężczyzna w czerwonym turbanie, ponieważ pojawia się on na kilku innych obrazach Jana van Eycka, ale nie udało się zidentyfikować kim jest. Istnieje teoria, która mówi, że jest to sam van Eyck.

[edytuj] Madonna kanonika van der Paele 1436 r.

Dzieło przedstawia Maryję na tronie w otoczeniu św. Donacjana, patrona kościoła dla którego zamówiono obraz (po lewej), i donatora wraz ze św. Jerzym - jego patronem (z prawej). Scena Sacra Conversazione rozgrywa się w prezbiterium kościoła (z tyłu widoczny jest ambit), który jest gotycki na dole a romański na górze., choć realnie zdarzały się sytuacje odwrotne. W kluczu symbolicznym romańszczyzna oznacza bowiem Synagoga (Stary Testament), zaś gotyk Eklezja (Nowy Testament).

[edytuj] Technika malarska

Jako jeden z pierwszych malarzy europejskich XV. wieku zaczął stosować technikę olejną w swoich obrazach - nie mieszając jednak farb na palecie lecz przez nakładanie laserunków. Biograf malarzy włoskich Giorgio Vasari przypisywał w połowie XVI stulecia wynalazek malarstwa olejnego braciom van Eyck. W istocie już w XII wieku mnich Teofil zalecał rozcieranie barwników w oleju Orzechowym. Do oleju lnianego bracia van Eyck dodawali żywic dzięki temu farba wolniej schła. Jego technika malarska powoduje efekt świetlistości ponieważ spoiwa olejne same przez się błyszczą intensywniej od używanej wcześniej matowej tempery oraz właśnie przez laserunek. Obok wzmagania soczystości barwy te ostatnie powodują też efekt czysto optyczny: padające na obraz światło przenika przez jego warstwy i odbija się od polerowanego kredowego podłoża, rozświetlając barwniki od spodu. Stąd nie używał farb kryjących a jego kolorystyka miała charakter barwnych filtrów. Dążył do wiernego przedstawienia rzeczywistości przez np. zastosowanie perspektywy powietrznej.

Jego sztuka była niezwykle ceniona w Italii. Włoski humanista, Bartolommeo Fazio, tak w połowie XV wieku pisał o niderlandzkim malarzu:

Jan z Galii uważany jest za pierwszego malarza naszych czasów, wielce uczonego w naukach a szczególnie w geometrii i w tych sztukach, które przydają ozdoby malarstwu. (...) Jego też dziełem jest wyobrażenie świata w okrągłym kształcie, które namalował dla księcia Belgów, Filipa; sądzi się, że w naszych czasach nie powstało dzieło od tego obrazu doskonalsze. Możesz tam nie tylko rozpoznać poszczególne miejscowości i położenie krain, ale nawet zmierzyć odległość pomiędzy miastami...^[2]

 To jest tylko zalążek artykułu biograficznego związanego z malarstwem. Jeśli możesz, rozbuduj go.

[edytuj] Najsłynniejsze obrazy

• Portret małżonków Arnolfini - 1434, The National Gallery w Londynie
• Tryptyk ołtarzowy z katedry Św. Bawona w Gandawie, wykonany prawdopodobnie z bratem Hubertem, zwany także Ołtarzem Baranka Mistycznego (1432)
• Madonna kanclerza Rolin (Madonna z Autun) - ok. 1435, Luwr w Paryżu
• Zwiastowanie - ok. 1435, National Gallery of Art w Waszyngtonie
• Madonna kanonika van der Paele - 1436, Groeningenmuseum, Brugia
• Mężczyzna w turbanie - 1433, National Gallery w Londynie

[edytuj] Galeria

[edytuj] Obrazy religijne

Madonna w kościele, ok. 1425, 31 × 14 cm, Gemäldegalerie w Berlinie[3]	Madonna Lucca, ok. 1430, tempera i olej na desce, 66 × 50 cm, Städel Museum, Frankfurt nad Menem	Ołtarz Gandawski, 1432, Katedra św. Bawona w Gandawie	Madonna kanclerza Rolin (Madonna z Autun), ok. 1435, olej na desce, 66 × 62 cm, Luwr w Paryżu[4]
Zwiastowanie, ok. 1435, olej na desce (obecnie przeniesiony na płótno), 92,7 × 36,7 cm, National Gallery of Art w Waszyngtonie[5]	Madonna kanonika van der Paele, 1436, olej na desce, 124,5 x 160 cm, Groeningemuseum w Brugii[6]	Św. Barbara, 1437, olej na desce, 31 x 18 cm, Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii[6]	Tryptyk drezdeński, 1437, olej na desce, 33,1 × 27,5 cm, Gemäldegalerie Alte Meister w Dreźnie[7]
Stygmaty św. Franciszka, ok. 1438-40, 12,7 × 14,6 cm, John G. Johnson Collection w Filadefii[8]	Madonna z Kartuzem (Madonna z Dzieciątkiem, świętymi i donatorem), wczesne lata 40. XV w., olej na desce, 47,3 × 61,3 cm, Frick Collection w Nowym Jorku[9]

[edytuj] Portrety

Portret mężczyzny (Tymoteusz, Léal Souvenir), 1432, olej na desce, 33,3 × 18,9 cm, National Gallery w Londynie[10]	Mężczyzna w turbanie, 1433, olej na desce, 26 × 19 cm, National Gallery w Londynie[10]	Portret małżonków Arnolfini, 1434, olej na desce, 82,2 × 60 cm, National Gallery w Londynie[10]	Portret kardynała Niccolò Albergati, ok. 1435, 34 × 27,3 cm, Kunsthistorisches Museum Wien[11]
Portret Giovanniego Arnolfini, ok. 1435, 29 × 20 cm, Gemäldegalerie w Berlinie	Mężczyzna z goździkiem, ok. 1435, 40 × 31 cm, Gemäldegalerie w Berlinie	Portret Jana de Leeuw, 1436, 24,5 × 19 cm, Kunsthistorisches Museum Wien	Portret Małgorzaty van Eyck (żona artysty), 1439, 32,6 x 25,8 cm, Groeningemuseum w Brugii[6]

[edytuj] Bibliografia

• Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, PWN, wydanie I, Warszawa 1963.
• Robert Genaille, Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1975.
• Klasycy sztuki - tom 30. van Eyck, Rzeczpospolita 2006, ISBN 978-83-60688-04-5.

Przypisy