Kościół garnizonowy w Grudziądzu

Z Wikipedii

Kościół garnizonowy w Grudziądzu. Neogotycka świątynia z lat 1897-1900 przy obecnej ul. Władysława Jagiełły, niezachowany.

Po I rozbiorze Polski, Grudziądz stał się siedzibą pruskiego garnizonu, który od 1774 r. korzystał z nabożeństw w kościele ewangelickim w ratuszu, a następnie w nowowzniesionym kościele Fryderykowskim. W 1823 r. nabożeństwa wojskowe przeniesiono do kościoła Św. Ducha po skasowanym klasztorze benedyktynek. W związku z rozbudową twierdzy, pod koniec XIX w. kościół ten okazał się niewystarczający i zadecydowano o budowie nowej ewangelickiej świątyni wojskowej. Projekt wykonał architekt Schönhals z Ministerstwa Wojny w Berlinie, który nieco wcześniej wzniósł kościół garnizonowy w Toruniu. Budowa trwała od 1897 do 1900 r. Kościół w Grudziądzu był o 1/3 mniejszy i o połowę tańszy niż toruński. Liczył 1000 miejsc siedzących, w tym część na emporach. Został zlokalizowany na Górze Fortecznej, w bezpośrednim sąsiedztwie cytadeli, w otoczeniu zieleni i cmentarzy i dzięki temu stał się ważnym elementem panoramy tej części miasta. Po jego poświęceniu, kościół Św. Ducha został przekazany na potrzeby żołnierzy katolików.

Kościół był budowlą ceglaną, neogotycką. Był dwunawową halą z transeptem i płytkim wielobocznie zamkniętym prezbiterium umieszczonym na osi korpusu oraz z wieżą w fasadzie. Oszkarpowane elewacje ożywiały ostrołukowe okna, a w transepcie duże rozety. Wieża zwieńczona iglicą osiągała wysokość 64 m, korpus kryty był wysokim dwuspadowym dachem, transept (w Toruniu ozdobiony monumentalnymi szczytami) - trójpołaciowym. Na skrzyżowaniu korpusu i transpetu wznosiła się smukła sygnaturka. We wnętrzu sklepienie sieciowe wspierało się na 2 smukłych granitowych filarach. Okna prezbiterium wypełniły ornamentalne witraże, wnętrze pokryła skromna dekoracja malarska Wilhelma Sieversa z Hanoweru. Ołtarz i ambonę wzniesiono z piaskowca i drewna dębowego. Organy zbudowała elbląska firma August Terletzki. Nabożeństwa były przeznaczone wyłącznie dla żołnierzy.

Po odzyskaniu niepodległości w 1920 r. kościół został przejęty - jako własność państwowa - na potrzeby Wojska Polskiego jako kościół rzymskokatolicki. W roku następnym odbyła się uroczysta konsekracja p. w. św. Stanisława Biskupa. Od 1926 r. mogła zeń korzystać także ludność cywilna. Około 1930 r. wnętrze uzyskało nowy wystrój malarski o motywach kaszubskich, autorstwa Wacława Szczeblewskiego i rzeźbiony ołtarz wykonany przez Ignacego Zelka. Przez cały okres międzywojenny obowiązki kapelana garnizonowego sprawował zasłużony dla kultury Grudziądza i Pomorza ks. dr Władysław Łęga.

Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. kościół został poważnie uszkodzony i jeszcze podczas okupacji rozpoczęto prace rozbiórkowe. Po wojnie teren zniwelowano, obecnie na tym miejscu znajduje się budownictwo jednorodzinne. Parafia wojskowa p.w. św. Stanisława Kostki działa przy kościele pojezuickim św. Franciszka Ksawerego, natomiast wezwanie św. Stanisława Biskupa nosi parafia na osiedlu Rządz, gdzie też znajduje się figura św. Teresy pochodząca z omawianego kościoła. Wykonane w 1840 r. naczynia komunijne, używane jeszcze w kościele Św. Ducha, obecnie są nadal wykorzystywane w ewangelickim duszpasterstwie wojskowym w Niemczech.

[edytuj] Bibliografia

• Jerzy Domasłowski, Niemcy wznieśli, Niemcy zburzyli. Kościół garnizonowy w Grudziądzu, "Nowości", R. 34, 2001, 5.02., s. 10