Konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Historia prac legislacyjnych
Konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego jest konwencją międzynarodową uchwaloną i udostępnioną do podpisu przez UNESCO w roku 2001. Kwestią szczególnie istotną dla ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego jest fakt, że znaczna jego część spoczywa zgodnie z ustaleniami Konwencji o prawie morza (UNCLOS) poza strefą jurysdykcji poszczególnych państw (w tzw. Obszarze), bądź też znajduje się w strefie, w której jurysdykcja ta jest ograniczona (szelf kontynentalny i tzw. wyłączna strefa ekonomiczna – exclusive economic zone, w skrócie EEZ). Oznacza to, że zapewnienie ochrony temu dziedzictwu nie jest kwestią zapisów legislacyjnych dokonywanych przez poszczególne państwa, lecz musi być przedmiotem regulacji międzynarodowych w formie konwencji, która uzyskałaby powszechną akceptację i zostałaby ratyfikowana przez większość krajów świata. Prace legislacyjne, które doprowadziły ostatecznie do uchwalenia Konwencji, trwały jednak ponad 20 lat, ponieważ regulacja prawna kwestii związanych z własnością wraków i stanowisk archeologicznych spoczywających na dnie mórz i oceanów, budziła wiele wątpliwości i emocji.
Z tego względu ostateczne uzgodnienie tekstu konwencji stało się wielkim sukcesem organizacji, stowarzyszeń, instytucji i osób zaangażowanych w sprawę ochrony historycznych wraków. Polska odegrała istotną rolę w końcowym etapie procesu legislacyjnego, ponieważ w czasie konferencji uzgodnieniowych, które odbywały się w Paryżu w latach 1998-2000 Polska pełniła rolę kraju wiceprzewodniczącego obradom. Ekspertem Polskiego Komitetu ds. UNESCO był w czasie tych konferencji Zbigniew Kobyliński.
[edytuj] Państwa, które ratyfikowały lub zaakceptowały Konwencję
| Nazwa kraju | Rok ratyfikacji |
|---|---|
| Panama | 2003 |
| Bułgaria | 2003 |
| Chorwacja | 2004 |
| Hiszpania | 2005 |
| Libia | 2005 |
| Nigeria | 2005 |
| Litwa | 2006 |
| Meksyk | 2006 |
| Paragwaj | 2006 |
| Portugalia | 2006 |
| Ekwador | 2006 |
| Ukraina | 2006 |
| Saint Lucia | 2007 |
| Kambodża | 2007 |
| Nazwa kraju | Rok akceptacji |
|---|---|
| Liban | 2007 |
| Rumunia | 2007 |
Źródło danych: Lista krajów, które ratyfikowały Konwencję o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego
Konwencja wejdzie w życie 3 miesiące po jej ratyfikowaniu przez dwudzieste z kolei państwo.
[edytuj] Najważniejsze zapisy tekstu Konwencji o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego
Przyjęty przez UNESCO tekst Konwencji liczy 35 artykułów oraz aneks, zawierający 36 reguł postępowania wobec podwodnego dziedzictwa kulturowego. Ponieważ tekst Konwencji nie został dotąd przetłumaczony na język polski, warto w największym skrócie omówić treść najważniejszych zapisów tego aktu prawa międzynarodowego.
- W Preambule Konwencji stwierdzono m. in., że podwodne dziedzictwo kulturowe stanowi integralną część dziedzictwa kulturowego ludzkości, a zatem obowiązek jego ochrony i zachowania spoczywa na wszystkich krajach. Zwrócono uwagę na ważność badań naukowych, informowania i edukacji dla ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego oraz na publiczne prawo do korzystania z edukacyjnych i rekreacyjnych wartości podwodnego dziedzictwa kulturowego w sposób odpowiedzialny i nieniszczący. Stwierdzono, że podwodne dziedzictwo kulturowe zagrożone jest w wyniku nieuprawnionych działań podejmowanych wobec niego, z czego wynika potrzeba mocniejszych mechanizmów zapobiegania takim działaniom. Wyrażono zaniepokojenie rosnącą komercyjną eksploatacją podwodnego dziedzictwa kulturowego i stwierdzono konieczność poprawy efektywności ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego in situ, bądź – jeśli to konieczne dla celów naukowych lub konserwatorskich – pieczołowitego wydobywania podwodnego dziedzictwa kulturowego. Wyrażono przekonanie, że współpraca pomiędzy krajami, międzynarodowymi organizacjami, instytucjami naukowymi, stowarzyszeniami profesjonalnymi, archeologami i nurkami jest niezbędna dla osiągnięcia ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego.
- W artykule 1 przyjęto definicję pojęcia “podwodne dziedzictwo kulturowe”. Oznacza ono mianowicie: “wszelkie ślady egzystencji ludzkiej mające charakter kulturowy, historyczny lub archeologiczny, które pozostawały całkowicie lub częściowo pod wodą, okresowo lub stale, przez co najmniej 100 lat” wraz z ich kontekstem archeologicznym i przyrodniczym. Z definicji powyższej wyłączono rurociągi i kable, a także używane nadal instalacje. Wprowadzono rozróżnienie na „działania nakierowane na podwodne dziedzictwo kulturowe” i „działania przypadkowo naruszające podwodne dziedzictwo kulturowe”.
- W artykule 2 stwierdzono m. in., że zachowanie podwodnego dziedzictwa kulturowego in situ będzie uznawane za priorytet; wydobyte podwodne dziedzictwo kulturowe będzie przechowywane, konserwowane i zarządzane w sposób zapewniający jego długoterminowe zachowanie; podwodne dziedzictwo kulturowe nie będzie podlegało komercyjnej eksploatacji; państwa-sygnatariusze zapewnią, że właściwy szacunek będzie okazywany wszelkim szczątkom ludzkim w wodach morskich, a wreszcie, że będzie się zachęcać do odpowiedzialnego nieniszczącego dostępu do podwodnego dziedzictwa kulturowego in situ w celu jego obserwacji czy dokumentacji.
- Artykuł 4 – nader ważny z punktu widzenia „poszukiwaczy skarbów” – stwierdza, że prawo ratownictwa i prawo „znaleźnego” nie będą stosowane wobec podwodnego dziedzictwa kulturowego, z wyjątkiem sytuacji, w których będzie to dozwolone przez kompetentne władze, będzie pozostawało w pełnej zgodności z Konwencją i będzie wiązało się z zapewnieniem, że wszelkie wydobywanie podwodnego dziedzictwa kulturowego będzie prowadziło do jego maksymalnej ochrony. Zapisy te oznaczają, że w stosunku do podwodnego dziedzictwa kulturowego nie może mieć zastosowania Międzynarodowa Konwencja o Ratownictwie Morskim.
- Artykuł 5 – dotyczący działań przypadkowych, które mogłyby naruszyć podwodne dziedzictwo kulturowe, a więc np. pogłębiania dna portów, połowu ryb, czy układania podwodnych instalacji – stwierdza, że każde państwo-sygnatariusz Konwencji użyje wszelkich środków pozostających w jego dyspozycji dla zapobieżenia lub złagodzenia wpływu takich działań, pozostających pod jego jurysdykcją.
- Artykuł 7 stwierdza, że w strefie morza, w której państwa-sygnatariusze dysponują jurysdykcją, mają wyłączne prawa regulowania wszelkich działań podejmowanych wobec podwodnego dziedzictwa kulturowego. Podobny zapis dotyczy jurysdykcji państw-sygnatariuszy w strefie tzw. morza przyległego (art. 8). W szczególności państwa-sygnatariusze będą wymagały, aby Reguły Konwencji były stosowane w odniesieniu do podwodnego dziedzictwa kulturowego spoczywającego w tych strefach morza. Równocześnie państwa-sygnatariusze zobowiązują się do informowania innych państw mających związki kulturowe i historyczne z odkrytymi obiektami o dokonanych odkryciach podwodnego dziedzictwa kulturowego w tych strefach morza.
- Artykuł 9 i 10 dotyczy sposobu zapewnienia ochrony podwodnemu dziedzictwu kulturowemu w wyłącznej strefie ekonomicznej i na szelfie kontynentalnym państw-sygnatariuszy. Przyznano państwom-sygnatariuszom prawo wymagania od swoich obywateli lub statków pływających pod ich flagą informowania stosownych władz o odkryciach podwodnego dziedzictwa kulturowego w tej strefie i zamiarach podejmowania działań wobec tego dziedzictwa. W odniesieniu do takich odkryć i działań w wyłącznej strefie ekonomicznej lub na szelfie kontynentalnym innego państwa-sygnatariusza przewiduje się dodatkowo obowiązek informowania tego państwa. Każde państwo-sygnatariusz może złożyć oświadczenie w stosunku do innego państwa-sygnatariusza, w wyłącznej strefie ekonomicznej którego znajduje się podwodne dziedzictwo kulturowe, o swoim życzeniu bycia konsultowanym w kwestii zapewnienia efektywnej ochrony temu dziedzictwu. Taka deklaracja musi być oparta na dającej się zweryfikować więzi kulturowej lub historycznej z danym obiektem.
Państwo-sygnatariusz, w którego wyłącznej strefie ekonomicznej lub na którego szelfie kontynentalnym znajduje się podwodne dziedzictwo kulturowe, ma prawo zakazać lub zezwolić na jakiekolwiek działania nakierowane na to dziedzictwo. Rozpatrując takie przypadki państwo-sygnatariusz podejmie konsultacje z innymi państwami-sygnatariuszami, które wyraziły takie życzenie, podejmując jako „państwo koordynujące” działania ochronne i ewentualnie niezbędne wstępne badania naukowe.
- Artykuł 11 i 12 dotyczy ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego w tzw. Obszarze (czyli na "morzu otwartym"). Stwierdza się tu, że państwa-sygnatariusze ponoszą odpowiedzialność za działania podejmowane przez ich obywateli i statki pływające pod ich flagami, a zatem będą wymagać zgłaszania do swoich kompetentnych władz wszelkich odkryć i zamiarów podejmowania działań wobec podwodnego dziedzictwa kulturowego w Obszarze. Państwa-sygnatariusze zgłoszoną do nich informację będą przekazywać Dyrektorowi Generalnemu UNESCO i Sekretarzowi Generalnemu Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego (ISA). Dyrektor Generalny UNESCO przekaże tę wiadomość wszystkim państwom-sygnatariuszom. Każde państwo-sygnatariusz może na ręce Sekretarza Generalnego UNESCO złożyć deklarację życzenia bycia konsultowanym w zakresie zapewnienia efektywnej ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego, przy czym deklaracja ta musi być oparta na dającym się udowodnić związku kulturowym czy historycznym z danym obiektem czy stanowiskiem.
Dyrektor Generalny UNESCO zaprosi wszystkie państwa-sygnatariuszy, które złożyły takie deklaracje, do konsultacji w sprawie zapewnienia najlepszej ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego w Obszarze i wyznaczy państwo, które będzie pełniło rolę koordynującą. Jeśli to konieczne, każde państwo-sygnatariusz może przed opisanymi wyżej konsultacjami podjąć praktyczne działania dla zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu podwodnemu dziedzictwu kulturowemu w Obszarze. Państwo koordynujące może wydawać stosowne zezwolenia na działania nakierowane na podwodne dziedzictwo kulturowe w Obszarze, jak również podejmować niezbędne wstępne badania naukowe, informując o ich rezultatach niezwłocznie Dyrektora Generalnego UNESCO. We wszystkich tych działaniach państwo koordynujące będzie działało w imieniu państw-sygnatariuszy Konwencji, kierując się dobrem ludzkości.
- Artykuły 14-16 stwierdzają, że państwa-sygnatariusze podejmą działania na rzecz zapobieżenia przywozu na ich terytoria obiektów podwodnego dziedzictwa kulturowego wydobytych niezgodnie z Konwencją; podejmą działania zapobiegające wykorzystaniu ich terytorium, w tym ich portów morskich do jakichkolwiek działań nakierowanych na podwodne dziedzictwo kulturowe, niezgodnych z Konwencją oraz podejmą działania dla zapewnienia, że ich obywatele i jednostki pływające pod ich flagą nie będą angażowały się w jakiekolwiek działania nakierowane na podwodne dziedzictwo kulturowe, niezgodne z Konwencją.
Integralną częścią Konwencji jest Aneks, zawierający szczegółowe reguły dotyczące działań nakierowanych na podwodne dziedzictwo kulturowe. Aneks ten oparty jest w znacznej mierze na Karcie Ochrony i Zarządzania Podwodnym Dziedzictwem Kulturowym opracowanej przez ICOMOS.
Najważniejsze zapisy Aneksu to:
- uznanie ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego poprzez zachowanie in situ za priorytet;
- uznanie komercyjnej eksploatacji za zasadniczo niezgodną z ochroną i właściwym zarządzaniem podwodnym dziedzictwem kulturowym;
- stwierdzenie, że działania nakierowane na podwodne dziedzictwo kulturowe muszą stosować techniki niedestrukcyjne i metody rozpoznawcze w preferencji do wydobywania obiektów;
- uznanie potrzeby popierania publicznego dostępu do znajdującego się in situ podwodnego dziedzictwa kulturowego, z wyjątkiem przypadków, w których taki dostęp byłby niezgodny z ochroną i zarządzaniem;
- konieczność sporządzenia szczegółowego projektu przedsięwzięcia przed przystąpieniem do jakiegokolwiek działania nakierowanego na podwodne dziedzictwo kulturowe; projekt taki musi być dostarczony kompetentnym władzom do recenzji i autoryzacji. Projekt zawierać musi ocenę poprzednich badań, określenie celów przedsięwzięcia, wskazanie metod i technik, które będą wykorzystywane, wskazanie przewidywanego sposobu finansowania, przedstawienie harmonogramu przedsięwzięcia, skład zespołu realizującego przedsięwzięcie, plan powykopaliskowych analiz i innych działań, program konserwacji artefaktów i stanowiska, omówienie sposobu zarządzania i zabezpieczenia stanowiska w czasie trwania przedsięwzięcia, program prowadzenia dokumentacji, omówienie sposobu zapewnienia bezpieczeństwa uczestników i osób postronnych, przedstawienie sposobu zapewnienia ochrony środowiska, program współpracy z muzeami i instytucjami naukowymi, przedstawienie sposobu i harmonogramu przygotowania raportu końcowego, wskazanie przewidywanego miejsca przechowywania archiwów i wydobytych przedmiotów, a wreszcie program publikacji wyników przedsięwzięcia;
- nakaz prowadzenia wszelkich działań nakierowanych na podwodne dziedzictwo kulturowe jedynie pod kierunkiem i kontrolą oraz przy stałej obecności wykwalifikowanego archeologa podwodnego o odpowiedniej kompetencji naukowej.
[edytuj] Bibliografia
Zbigniew Kobyliński, Konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego, „Ochrona Zabytków” 2, 2002, s. 142-151.
