Kunst der Fuge

Z Wikipedii

Die Kunst der Fuge (Sztuka Fugi, BWV 1080) - to jedno z ostatnich, niedokończone dzieło Jana Sebastiana Bacha, składające się z czternastu fug - dwunastu czterogłosowych (w tym dwóch "lustrzanych"), dwóch trzygłosowych - oraz czterech kanonów dwugłosowych. Ostatnia, niedokończona fuga, zbudowana jest na temacie opartym o dźwięki B-A-C-H.

Pracę nad tym dziełem Bach rozpoczął na rok przed śmiercią (1749). Prawdopodobnie utwór był pomyślany jako dzieło o charakterze dydaktycznym, będące syntezą sztuki kontrapunktu, którego Bach był niedoścignionym mistrzem. Młoda generacja kompozytorów, w tym synowie Bacha, poszukiwała juz nowych form wypowiedzi odrzucając polifoniczny styl komponowania. Mozna postawić zatem tezę, ze Bach napisał swe dzieło jako odzwierciedlenie i podsumowanie zblizającej się ku końcowi epoki, przeciwstawiając się jakby nieuknionemu postępowi. Pomysł i idea takiej kompozycji zrodziły się w trakcie pracy nad utworem zatytułowanym Das Musikalisches Opfer (Muzyczna Ofiara), opartym w całości na temacie podanym Bachowi przez króla Fryderyka II. Doświadczenie to skłoniło go do napisania utworu, w którym postanowił ukazać wszystkie mozliwości polifonicznego opracowania jednego tematu. W ten sposób powstała Sztuka Fugi.

Die Kunst der Fuge zawiera następujące rodzaje fug:
4 fugi proste, 4-głosowe
3 fugi "stretto", 4 -głosowe
4 fugi wielotematyczne
4 kanony
2 fugi "lustrzane"
finałowa fuga potrójna (niedokończona)

Kolejnosć fug, nazywanych kontrapunktami (Contrapunctus), zawsze była tematem domysłów i spekulacji. Przed śmiercią Bach osobiście sprawdził i poprawił miedziane tablice drukarskie z 11 fugami, nie pozastawił jednak dokładnych informacji co do ich definitywnego porządku. Pierwsza publikacja Sztuki Fugi, ogłoszona przez Schűblera w Zelle w 1752 roku z przedmowa znanego teoretyka Marpurga, nie moze być uznana za wzór, gdyż kolejność nie jest zgodna z manuskryptem sprawdzonym przez Bacha, a i niektóre z nich przedstawione są w wariantach. Poniewaz finałowa, potrójna fuga pozostała niedokończona ("w momencie gdzie B.A.C.H. pojawia się w kontratemacie, kompozytor zmarł" - zanotował Karol Filip Emmanuel Bach na rękopisie), synowie Bacha, przygotowując dzieło do publikacji, dodali do niego chorał Vor deinen Thron, tret ich hiermit... (Przed Twój tron, wstępuję, o Panie...), który niedługo przed śmiercią podyktował Bach swemu uczniowi i zięciowi Altnikolowi. Chorał ten nie ma zadnego związku z Die Kunst der Fuge, lecz nalezy do zbioru 18 Chorałów Lipskich, zredagowanych w ostatnim roku zycia kompozytora.

Mimo duzego zainteresowania ze strony muzyków, krytyków i muzykologów, wydanie sprzedawało się zle: do 1756 roku Karol Filip Emmanuel Bach rozprowadził zaledwie 30 egzemplarzy, co nawet nie pokryło kosztów druku. Zrezygnowany i zawiedziony, sprzedał ostatecznie oryginalne tablice miedziane za cenę złomu! Nic dziwnego, ze Sztuka Fugi długo pozostawała w zapomnieniu. Odkryta na nowo, doczekała się rozmaitych, znacznie rózniących się między sobą wydań, z których najbardziej znanymi stały się edycje Nägeliego, Czernego (wspaniałe opracowanie na fortepian), Husmanna, Graesera i Walchy. Od czasu pierwszego wykonania publicznego (Lipsk, 1927) w wersji symfonicznej z organami (wg wydania Wofganga Graesera) pod dyrekcją Karola Straubego, Die Kunst der Fuge uznana została za szczytowe osiągnięcie kantora lipskiego.

Na jaki instrument Sztuka Fugi została napisana?

Partytura nie zawiera zadnych, najmniejszych nawet wskazówek, które sugerowałyby wybór instrumentu. Zgodnie z ówcześnie przyjętą praktyką, wszystkie utwory o charakterze dydaktycznym powinny być wykonalne. Wiemy tez, ze nauka muzyki odbywała się na instrumentach klawiszowych - szpinet, klawikord, klawesyn, pozytyw czy organy były powszechnie stosowane. Mozna sądzić, ze problemy wykonawcze Die Kunst der Fuge musiały zajmować Bacha, skoro dokonał transkrypcji Kontrapunktu 14 i 15 (fugi trzygłosowe) na 2 klawesyny, w celu umozliwienia ich wykonania. Wydaje się jednak, ze szczególnie organy - ulubiony instrument Bacha - dzięki bogactwu rejestrów, rozdzielonych między klawiatury zarówno ręczne jak i pedałową, potrafią najlepiej oddać niezmiernie złozoną strukturę polifoniczną Die Kunst der Fuge, zapewniając pełną przejrzystość odbioru. Dokonując w Sztuce Fugi syntezy wielowiekowej tradycji, Bach osiąga tu wyzyny wiedzy i sztuki kompozytorskiej, redagując tym samym swój duchowy i artystyczny testament.

Każda z fug, oprócz ostatniej - niedokończonej, oparta jest na tym samym temacie: