Mohammed Mossadegh
Z Wikipedii
Dr Mohammed Mossadegh (pers. محمد مصدق Moḥammad Moṣadeq) (ur. 19 maja 1882 w Teheranie, zm. 5 marca 1967), demokratycznie wybrany premier Iranu, urzędujący w latach 1951-1953. Doktor prawa. W 1951 r. wybrany Człowiekiem Roku przez tygodnik Time.
Mossadegh był liberałem i demokratą, człowiekiem francuskiej formacji myślowej [1] oraz nacjonalistą w pozytywnym rozumieniu tego słowa. W czasie swoich rządów negocjował z Wielką Brytanią warunki eksploatacji złóż ropy naftowej, jednak w obliczu braku porozumienia, doprowadził do nacjonalizacji przemysłu naftowego, znajdującego się wówczas w rękach Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (dziś koncern BP).
Spis treści |
[edytuj] Wczesna kariera polityczna
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Premier Iranu
28 kwietnia 1951 r. został wybrany przez Majlis (irański parlament) premierem rządu stosunkiem głosów 79-12. Wkrótce po objęciu sterów rządu, doprowadził do nacjonalizacji (przejęcia z rąk brytyjskich) Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej. W odpowiedzi na ten krok, Wielka Brytania wycofała swoich specjalistów z rafinerii w Abadanie, wydała embargo na handel z Iranem i rozpoczęła blokadę portów irańskich.
W 1951 r. Wielka Brytania skierowała kwestię nacjonalizacji kompanii naftowej do ONZ. Premier Mossadegh wybrał się osobiście do Nowego Jorku, gdzie na forum ONZ przedstawił stanowisko Iranu. Jego wystąpienie okazało się wielkim sukcesem dyplomatycznym, jednak w najmniejszym stopniu nie doprowadziło do zakończenia konfliktu.
W 1952 r. Mossadegh zażądał od szacha przekazania zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi (interpretowaną wówczas jako prawo do nominacji ministra obrony) na ręce rządu wybieranego przez parlament. Szach odmówił, zaś Mossadegh złożył rezygnację. 16 lipca 1952 Majlis wybrał na stanowisko premiera Ahmada Ghavām, probrytyjskiego byłego dziennikarza. Ghavām rozpoczął rządy od wznowienia negocjacji z Wlk. Brytanią i zapowiedział rozliczenie Mossadegha z decyzji o nacjonalizacji.
Wybór nowego premiera i jego działania spowodował natychmiastowi wybuch niezadowolenia społecznego, który ogarnął cały kraj i obejmował wszystkie grupy społeczne i polityczne - od komunistów z partii Tudeh po radykałów religijnych pod przewodnictwem Ajatollaha Kashani. Wobec takiego rozwoju wydarzeń, szach obawiając się nawet utraty tronu, zdymisjonował Ghavāma zaledwie po pięciu dniach jego rządów i zaproponował stanowisko ponownie Mossadeghowi, tym razem zrzekając się kontroli nad armią.
Mossadegh, obawiając się zamachu stanu ze strony brytyjskiej, zerwał stosunki dyplomatyczne z Wlk. Brytanią i wydalił wszystkich dyplomatów (i pracowników wywiadu zarazem).
Mossadegh w szybkim tempie przeprowadził wiele reform politycznych i społecznych m.in. wprowadził wolność słowa i zgromadzeń, umożliwił legalne działanie organizacjom lewicowym w tym partii komunistycznej Tudeh, zapoczątkował działania zmierzające do zmiany struktury własności ziemi na wsi (reforma rolna).
W styczniu 1953 r. prezydentem Stanów Zjednoczonych został wybrany republikanin Dwight D. Eisenhower, który od początku swojej prezydentury rozpoczął walkę z komunizmem. Brytyjczykom za pomocą propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych udało się przekonać Eisenhowera i jego doradców o konieczności reakcji w Iranie w obawie przed objęciem rządów przez komunistów i dostaniem się Iranu w strefę wpływów Związku Radzieckiego.
W zamachu stanu przeprowadzonym przez CIA pod kryptonimem Operacja Ajax został usunięty ze stanowiska i osadzony w areszcie domowym aż do swojej śmierci w 1967 r.
[edytuj] Przypisy
- ↑ Ryszard Kapuściński Szachinszach, str. 31
[edytuj] Bibliografia
- Ryszard Kapuściński Szachinszach, Czytelnik, Warszawa 1996, ISBN 83-07-02522-2
- Stephen Kinzer All the Shah's Men (Wszyscy ludzie Szacha), John Wiley & Sons, 2003, ISBN 0-471-26517-9
