Podgórze (Kraków)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy dzielnicy Krakowa. Zobacz też: Podgórze (część Krakowa).

Kopiec Krakusa

Kościół św. Benedykta

Podgórze – historyczny obszar Krakowa usytuowany w Dzielnicy XIII Podgórze. Podgórze stanowiło centralną i zarazem najstarszą część istniejącego w latach 1784-1915 miasta Podgórza. Nazywane bywa często Starym Podgórzem.

[edytuj] Historia

Po pierwszym rozbiorze Polski władze austriackie utworzyły nowy ośrodek administracyjny i gospodarczy. Początkowo tworzono go w oparciu o wieś Ludwinów, którą zamierzano rozbudować, jednak ostatecznie wybór padł na tereny dotychczas słabo zagospodarowane i zaludnione leżące naprzeciw Kazimierza u stóp Góry Lasoty (stąd nazwa Podgórze) gdzie rozchodziły się drogi do Krakowa, Wieliczki i Skawiny. W wyniku udogodnień zapewnionymi patentem cesarskim z 1781 r. na terenie tym zaczęli osiedlać się rzemieślnicy i kupcy. Liczne przywileje cesarskie gwarantujące daleko idącą swobodę osobistą (zwolnienie ze służby wojskowej, wolność wyznania i in.), prowadzenia działalności gospodarczej (bezpłatny przydział gruntów, zwolnienie z podatków, pomoc finansowa, itp.) a także przygraniczne położenie na brzegu spławnej rzeki i na połączeniu szlaków handlowych zapewniło Podgórzu szybki rozwój (w 1787 r. miało już 108 domów) i zaczęło stanowić konkurencję handlową dla Krakowa.

W 1784 r. cesarz Józef II nadał Podgórzu prawa wolnego miasta królewskiego, a w 1785 r. herb. III rozbiór Polski (1795) osłabił czynniki decydujące o uprzywilejowanej pozycji Podgórza. Jego rozwój nie następował już w takim tempie jak w pierwszej fazie.

W początkach XIX w. miasto przekształciło się w ośrodek o wyraźnym charakterze handlowo-przemysłowym. W 1809 r. w wyniku pokoju szenbruńskiego miasta: Kraków, Podgórze i Wieliczka wraz z otaczającymi je terenami włączone zostały do Księstwa Warszawskiego.

W 1810 r. wprowadzono centralistyczny system administracyjny wzorowany na francuskim w konsekwencji czego, Podgórze zostało włączone do Krakowa. Po raz pierwszy w historii granice administracyjne miasta Krakowa sięgnęły na południe poza główne koryto Wisły. Kraków został podzielony na IV gminy (dzielnice); Podgórze zostało IV gminą (dzielnicą), zachowując jednak odrębność administracyjną. W 1815r. kongres wiedeński zdecydował o podziale ziem Księstwa Warszawskiego – odłączył Podgórze, które wróciło do Austrii, od terenów Rzeczypospolitej Krakowskiej. Po wybuchu powstania krakowskiego w lutym 1846 r., Austria dokonała aneksji miasta i od tej pory mieszkańcy Podgórza znosili wraz z krakowianami: politykę germanizacji, opłakany stan gospodarki, epidemie i inne problemy. W połowie XIX w. rozpoczęto budowę systemu fortyfikacji w obrębie Podgórza, m.in. ufortyfikowano kopiec Krakusa, który został otoczony fortem i głęboką fosą oraz Krzemionki Podgórskie, na których wzniesiono dwie tzw. "baszty maksymiliańskie". Na wzniesieniach stanowiących dalekie przedpola Podgórza wybudowano forty m.in. w Prokocimiu, Rajsku, Wróblowicach, Skotnikach, Pychowicach, Bodzowie.

W 1913 r. Prezydent m. Krakowa, Juliusz Leo określił Podgórze jako "perłę w pierścieniu gmin Kraków otaczających" co było dowodem uznania dla osiągnięć miasta. Wśród społeczności Podgórza istniała duża niechęć do połączenia z Krakowem, ostatecznie jednak w 1913 r. Rada miasta Podgórza uchwaliła połączenie z Krakowem, oficjalnie ogłoszone dopiero w 1915 r. Kolejne lata były okresem zrastania się organizmów obu miast.

Lata 1939-1945 to tragiczny okres w dziejach Podgórza. Od 1941-1943 r. na terenie dzielnicy istniało getto żydowskie. Po likwidacji i mieszkańców wywieziono do obozów zagłady, gdzie większość zginęła w komorach gazowych. W 1942 r. w Płaszowie stworzono obóz pracy dla Żydów i Polaków, później przekształcony w obóz koncentracyjny (od 1944). W obozie w wyniku głodu, chorób i egzekucji straciło życie ok. 80 tys. osób.

W 1991 r., po reformie administracyjnej Kraków podzielono na osiemnaście dzielnic samorządowych. Dzielnica XIII objęła historyczną część Podgórza, Płaszów, Rybitwy i Przewóz.

[edytuj] Zabytki:

Fort św. Benedykta – ciekawy przykład architektury obronnej w formie wieży maksymiliańskiej
Kopiec Krakusa – kopiec, będący jakoby grobowcem legendarnego Kraka
Magistrat – ratusz Podgórza wzniesiony w latach 1844-1854
Stary Cmentarz Podgórski – najstarsza nekropolia Podgórza, jednocześnie najstarszy cmentarz komunalny w Krakowie