Polimeraza DNA
Z Wikipedii
Polimeraza DNA - enzym katalizujący syntezę DNA w czasie replikacji lub naprawy DNA. Synteza ta polega na polimeryzacji deoksyrybonukleotydów przez wytwarzanie wiązań fosfodiestrowych między nimi. Substratami do tej reakcji są nukleotydy trójfosforanowe, a jej produktem ubocznym jest pirofosforan, złożony z dwóch reszt fosforanowych. Dlatego składnikami DNA są nukleotydy jednofosforanowe (monofosforanowe). Większość polimeraz DNA wymaga matrycy, w formie jednoniciowego DNA lub RNA, z krótkim obszarem dwuniciowym. Odcinek dwuniciowy powstaje przez przyłączenie się do jednoniciowej matrycy krótkiego komplementarnego do matrycy odcinka DNA lub RNA, zwanego primerem (prajmerem) lub starterem (zwykle ma długość od kilku do ok. 20 nukleotydów).
Działanie typowej polimerazy DNA polega właściwe na wydłużaniu prajmera przez dobudowywanie nukleotydów_komplementarnych_do matrycy na końcu 3' prajmera, a później na końcu 3' wydłużonego prajmera. Wszystkie polimerazy DNA zgodnie z nazwą jako produktu dostarczają DNA, natomiast jako matrycę mogą wykorzystywać DNA lub (na ogół z dużo mniejszą wydajnością) RNA. Wyjątkowo, odwrotne transkryptazy są przedstawicielami polimeraz DNA, które bardzo wydajnie "przepisują" RNA na DNA (ten proces nazywamy odwrotną transkrypcją, a jego wynik nazywamy cDNA). Wyjątkowo też, terminalna deoksyrybonukleotydylotransferaza nie wymaga żadnej matrycy, bo dobudowuje dowolne dostępne nukleotydy na końcu łańcucha DNA (p. niżej).
Reakcja dobudowywania nukleotydów przez polimerazy DNA jest odwracalna i przy dużym nadmiarze pirofosforanu enzymy te mogłyby odrywać zamiast przyłączać deoksyrybonukleotydy. Wiele polimeraz potrafi nawet przy fizjologicznych stężeniach pirofosforanu usunąć nowo przyłączony nukleotyd, jeśli nie w pełni pasuje on do matrycy. Jest to tzw. aktywność egzonukleazy 3'->5', czyli aktywność korekcyjna. Znacznie rzadziej polimerazy DNA mają też zdolność systematycznego odrywania pojedynczych nukleotydów na końcu 5' łańcucha DNA (aktywność egzonukleazy 5'->3'; dzięki tej zdolności, bakteryjna polimeraza I usuwa prajmery i wypełnia pozostałe po nich luki w końcowej fazie replikacji).
Jeśli polimeraza DNA nie wykazuje aktywności korekcyjnej, to może do pewnego stopnia zadziałać jak terminalna deoksyrybonukleotydylotransferaza (TDTaza), wbudowując do nowo tworzonej nici, na jej końcu 3', jeden dodatkowy nukleotyd, nie zakodowany w nici matrycowej. Najczęściej tym dodatkowym nukleotydem jest deoksyadenozynomonofosforan. TDTaza różni się jednak od typowych polimeraz DNA tym, że potrafi wydłużyć nić DNA nie o jeden, lecz choćby kilkaset nukleotydów nie zakodowanych w żadnej cząsteczce matrycowej.
Spis treści |
[edytuj] Polimerazy DNA bakteryjne
[edytuj] Polimeraza DNA I
Enzym monomeryczny (zbudowany z pojedynczego łańcucha polipeptydowego), masa cząsteczkowa ok. 109 kDa, odkryty przez Arthura Kornberga, czasami więc nazywany enzymem Kornberga. Posiada trzy aktywności enzymatyczne, co jest nietypowe dla monomeru:
- polimerazowa
- egzonukleazowa 3'->5' weryfikuje poprawność wbudowanych nukleotydów i jeśli trzeba wycina je
- egzonukleazowa 5'->3' - jak rybonukleaza wycina fragmenty starterowe RNA i syntetyzuje w to miejsce DNA. Wycina także dimery pirydynowe.
Jednorazowo polimeraza DNA I sytetyzuje do 20 wiązań fosfodiestrowych. Syntezuje ok. 10 wiązań na sekundę tj. ok 100 razy wolniej od polimerazy DNA III. Występuje w liczbie ok. 400 cząsteczek na jedną komórkę.
Aktywność egzonukleazy 5'->3' daje się stosunkowo łatwo oddzielić od pozostałych funkcji enzymu (każdą z nich katalizuje inny odcinek polipeptydowego łańcucha). Białko pozbawione aktywności 5'->3' egzonukleazy nazywamy fragmentem Klenowa.
[edytuj] Polimeraza DNA II
Enzym monomeryczny, masa ok. 90 kDa, posiadający dwie aktywności:
- polimerazowa
- egzonukleazowa 3'—>5'
Polimeraza ta nie uczestniczy w procesie replikacji DNA, jej funkcja polega na naprawianiu uszkodzeń DNA.
[edytuj] Polimeraza DNA III
Enzym heteromultimeryczny (złożony z kilku niejednakowych łańcuchów polipeptydowych), masa ok. 900 kDa, będący głównym inicjatorem replikacji DNA. Syntetyzuje z prędkością ok. 1000 wiązań na sekundę główną masę nowopowstałej, komplementarnej do matrycowej nici DNA.
W odróżnieniu od polimerazy DNA I działa w sposób ciągły, to znaczy oddysocjowuje od matrycy dopiero po zakończeniu replikacji. Łączy się tylko z jednoniciowym DNA, do którego przyłączony jest starter, wytwarzany przez enzym prymazę, wchodzący w skład prymosomu. Przyłączając się do prymosomu polimeraza III przekształca go w replisom. Aktywności enzymatyczne:
- polimerazowa
- egzonukleazowa 3'->5'
Występuje w liczbie 10-20 cząsteczek na jedną komórkę.
[edytuj] Polimerazy DNA eukariota
[edytuj] Polimerazy DNA zależne od DNA
[edytuj] Polimerazy obecne w jądrze komórki
[edytuj] Polimeraza DNA α
Enzym zwany inaczej wysokocząsteczkową polimerazą jest najważniejszą polimerazą eukariotyczną. Wchodzi w skład kompleksu enzymatycznego wraz z polimerazami: δ i ε. Z polimerazą δ odpowiada za syntezę głównej masy DNA. Syntetyzuje nić opóźnioną i jest przyrównywana do bakteryjnej polimerazy DNA III. Jest główną z polimeraz aktywnych w trakcie fazy S cyklu komórkowego.
[edytuj] Polimeraza DNA β
Enzym zajmujący się (wraz z polimerazą ε) naprawą uszkodzeń DNA. W związku z tym jej aktywność przejawia się, jeśli wystąpi konieczność naprawy uszkodzeń tj. głównie poza fazą S cyklu komórkowego kiedy to jest najaktywniejszą z polimeraz. Bywa przyrównywana per analogiam do bakteryjnej polimerazy DNA II.
Usuwa dimery tymidynowe leżące na tej samej nici, które jak wiadomo uniemożliwiają replikację.
Patologia - uwarunkowana genetycznie obniżona aktywność tego enzymu występuje w przypadku skóry pergaminowej. U osób dotkniętych schorzeniem dimery tymidynowe powstające w skórze pod wpływem promieniowania UV nie są usuwane. W efekcie dochodzi do wieloogniskowych nowotworów skóry w miejscach, które sa narażone na działanie słońca. Osoby te umierają stosunkowo młodo.
[edytuj] Polimeraza DNA δ
Wspólnie z polimerazami DNA α i ε syntetzuje nici wiodącej.
[edytuj] Polimeraza DNA ε
Enzym działający wraz z polimerazami DNA: α i δ, zajmujący się podobnie jak polimeraza DNA δ syntezą nici wiodącej. Razem z polimerazą DNA δ ma aktywność egzonukleazową, dzięki której może naprawiać błędy powstałe w trakcie replikacji.
[edytuj] Polimerazy obecne w mitochondrium
Polimeraza DNA γ Enzym zajmujący się syntezą mitochondrialnego, pozajądrowego materiału genetycznego. Jego działanie, jak i replikacja DNA mitochondrialnego (mtDNA) są odmienne od działania pozostałych polimeraz DNA. Jest aktywna cały czas, ponieważ synteza mitochondrialnego DNA zachodzi stale.
[edytuj] Polimerazy DNA zależne od RNA
Odwrotna transkryptaza występuje w genomie RNA-wirusów, ale aktywność przejawia tylko w organizmie gospodarza; może być też kodowana przez retrotranspozony.
Telomeraza - polimeraza syntetyzująca końce chromosomów (telomery).
[edytuj] Polimerazy DNA niezależne od matrycy
Terminalna deoksyrybonukleotydylotransferaza (TDT-aza) produkowana jest przez limfoblasty objęte nowotworem szczególnie w ostrej białaczce limfoblastycznej. Wbudowuje nukleotydy do nowo tworzonej nici DNA na chybił trafił. Jej aktywność pozwala monitorować białaczkę: w prawidłowych komórkach nie występuje.
