Praworządność

Z Wikipedii

Praworządność - zasada przestrzegania prawa przez organy państwa.

Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy wyłącznie przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej, natomiast nie odnosi się do zachowań obywateli. Wiąże się ono z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa.

W nauce prawa znane są obecnie dwie konkurencyjne koncepcje praworządności, które dzieli odmienne podejście do kwestii wartościowania prawa. Są to:

• formalna koncepcja praworządności
• materialna koncepcja praworządności

Zwolennicy formalnej koncepcji praworządności przyjmują, że praworządne są wszelkie działania organów państwa, które są zgodne z ustanowionych prawem. Sama treść prawa jest obojętna, a więc przyjmuje się, że przestrzeganie prawa jest wartością samoistną, która daje obywatelom poczucie pewności, stabilności i przewidywalności.

Zwolennicy materialnej koncepcji praworządności twierdzą natomiast, że nie można ograniczać problemu praworządności jedynie do aspektów formalnych. Ich zdaniem istotna jest również treść prawa. Istotnym argumentem na rzecz takiego pojmowania praworządności są działania reżimów totalitarnych (państwa nazistowskiego czy państw komunistycznych), w których wiele czynów było wprawdzie zgodnych z obowiązującym prawem, ale prawo to było złe z moralnego punktu widzenia. PRL była uważana za państwo niepraworządne zarówno z punktu widzenia formalnej, jak i zwłaszcza materialnej koncepcji praworządności.

Podkreśla się, że za praworządne można uznać państwo, w którym nie tylko przestrzega się prawa, ale i prawo spełnia pewne postulaty natury aksjologicznej. Takie podejście wiąże się ze zmiennością historyczną, geograficzną czy kulturową norm leżących u podłoża stanowienia prawa, które mogą być odmienne w zależności od przekonań filozoficznych, politycznych, religijnych czy moralno-światopoglądowych. Można jednak wyróżnić pewne uniwersalne zasady (przyjmowane także w polskiej doktrynie prawa), że prawo powinno być równe dla wszystkich obywateli, deklarować powstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela, zawierać gwarancje ich realizacji. Innymi słowy, choć formalne przestrzeganie prawa jest warunkiem koniecznym, prawo nie może być oderwane od swoich społecznych funkcji, celów i ważnych społecznie wartości.

W krajach europejskiego kręgu kulturowego katalog wartości jest w zasadzie jednolity i obejmuje takie wartości jak wolność i godność człowieka, równość wobec prawa, prawo do życia i osobistego bezpieczeństwa, wolność sumienia, poglądów i wyznania, wolność działania w granicach gwarantujących nieszkodzenie innym czy prawo do własności.

Problem praworządności był już dostrzegany przez starożytnych myślicieli, jak Platon i Arystoteles.

[edytuj] Koncepcja państwa prawa

Zgodnie z zasadą praworządności państwo prawa powinno:

• działać w granicach prawa,
• realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,
• gwarantować pewność prawa
• gwarantować prawo obrony obywatela przed sądem
• realizować zasadę Lex severior retro non agit (prawo nie działa wstecz)

[edytuj] Gwarancje państwa prawa

• ustrojowe
  • podział władzy
  • legalnie i swobodnie działająca opozycja
  • niezbywalność wolności obywatelskich
  • niezawisłość sądów
• legislacyjne
  • hierarchia aktów prawnych
  • nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych
  • rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych
• proceduralne
  • wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw
  • zasada odpowiedzialności indywidualnej
  • domniemanie niewinności oskarżonego
  • prawa oskarżonego w procesie karnym
  • badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem

[edytuj] Cechy państwa prawa

• zabezpieczenia wolności
  • prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działań państwa
  • ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez państwowe unormowania prawne
• równość wobec prawa
  • zniesienie podziałów stanowych
• pewność prawa
  • istnienie prawa formalnego (postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim)
  • nadrzędność ustaw w stosunku do innych aktów prawnych
  • sądowa ochrona prawna
  • ochrona przed samowolnym uwięzieniem
  • zakaz stanowienia ustaw działających wstecz
• trójpodział władzy
  • egzekutywa
  • legislatywa
  • sądownictwo ( judykatywa )