Przywództwo polityczne

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem legitymizacja. (dyskusja)

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''.

Legitymizacja władzy to, tłumacząc termin dosłownie, upoważnienie do działania. Jest to ten z atrybutów władzy politycznej, który daje możliwość podejmowania decyzji wiążących daną grupę społeczną przy aprobacie jej członków. Legitymizacja polega na czynnym i dobrowolnym przyzwoleniu, wykluczającym przemoc i strach. Przywódca może opierać swą władzę na przeświadczeniu, iż jest ona sprawowana na podstawie prawa, na podstawie charyzmy ( emocjonalnego stosunku do cech osobowych lidera) oraz przekonaniu wynikającym z uznania siły tradycji i zwyczaju. W organizacjach demokratycznych źródłem legitymizacji władzy jest fakt, że wyłoniona ona została w wolnych wyborach. Członkowie organizacji, dokonując wyboru, uznają prawo lidera do wydawania decyzji i stosują się do nich. Jego zdolność do rządzenia nie może być zakwestionowana, chyba że dopuści się pogwałcenia podstawowych zasad.

W socjologii przywódca to członek grupy społecznej, który dzięki specyficznym cechom osobowości lub dzięki zajmowanemu stanowisku narzuca innym swoje przekonania, inicjuje, kieruje, zespala działalność tej grupy. Przywódcą może zostać poprzez wpływ autorytetu osobistego lub instytucjonalnego. W imieniu tej grupy, organizacji społecznej, która go uczyniła swoim wodzem, podejmuje decyzje. Bogusław Feder, twórca Centrum Kreowania Liderów oraz założyciel Międzynarodowej Szkoły Menedżerów, stwierdza: „Każda organizacja potrzebuje twórczych liderów, skoncentrowanych na przyszłości, z praktycznymi umiejętnościami menedżerskimi odnoszącymi się do działania ‘tu i teraz’ ”. Przewodzenie to według niego wprowadzanie wizji i kierunku działania danej grupy, organizacji. Lider musi w odpowiedni sposób komunikować się z osobami, których współpraca może być niezbędna podczas realizowania strategii w przyszłości (często bardzo odległej) oraz z innymi grupami akceptującymi i wspierającymi jego wizję, uznającymi jej ważność. Przywódca, lider to również dla danej grupy źródło energii, potrzebnej do wdrażania planów, to wsparcie udzielone najmniejszemu każdemu rozwojowi, czasem to także wzbudzanie inicjatywy.

Najciekawszym i najważniejszym z punktu widzenia funkcjonowania systemu politycznego składnikiem fenomenu przywództwa wydaje się być nie tyle osobowość jednostki, ile mechanizmy legitymizacji, oparte na społecznym zaufaniu i poparciu dla przywódcy. Od tego, co swoiste dla lidera jako człowieka, bardziej frapujące zdaje się to, czego szukać należy w świadomości ludzi zdolnych podążać za przywódcą. To nie tyle Leszek Miller wzmacnia poparcie dla SLD, ile sprawna partyjna machina wynosi go na szczyty rankingu polityków. Przegląd rozmaitych stosowanych dotychczas sposobów definiowania przywództwa (…) podsuwa cztery jego zasadnicze wizje. Najczęściej znawcy tematu wyróżniają cztery typy sprawowania przywództwa: -%9pstrokaty kobziarz z Hamelin -%9kupiec -%9marionetka -%9walczący na froncie. Pierwszy z wymienionych typów, nazwany na wzór postaci z baśni, podobnie do niej się zachowuje. Swój program oraz cele przedstawia zwolennikom w sposób tak kuszący, że zmusza do podążania za sobą. Obserwując cechy jego osobowości, styl działania można wiele powiedzieć na temat powołanej przez niego struktury, o jej strategii i działalności. Jest postacią centralną układu „lider – zwolennicy”. To on decyduje, co zrobi powołana przez niego organizacja, w jakim kierunku będzie się rozwijała. W tego rodzaju przywództwie duże znaczenie mają cechy osobowe lidera. Jednak nie jest to jednoznaczne z możliwością zbudowania silnej partii opierającej się tylko na popularności przywódcy. Produkcja politycznych bubli często wynika m.in. z przeświadczenia, że można budować siłę partii opierając się na popularności jej przywódcy. Lech Kaczyński z poparciem wynoszącym 53 proc. nadal zajmuje drugie miejsce na rankingowej liście, ale jego partia – Prawo i Sprawiedliwość – cieszy się (czy raczej martwi) poparciem na poziomie 8 proc., i to tylko dzięki jej sztandarowemu hasłu, jakim jest walka z przestępczością. Popularność polityka wystarcza zaledwie do stworzenia nowej partii. Zdobycie potem trwałego poparcia wymaga dalekosiężnego pomysłu na promocję ugrupowania oraz silnej partyjnej struktury. Drugą z wizji lidera przedstawioną w tekście Margaret Hermann jest pokazanie lidera jako kupca. Dobry handlowiec musi być wrażliwy na to, czego ludzie potrzebują w danej chwili, i, co się z tym wiąże, jednocześnie musi być przygotowany na spełnienie najbardziej zaskakujących zamówień, by móc im sprostać. (…) Za to poparcie dla SLD, a także PO i PSL wskazuje, że liderzy tych ugrupowań opanowali zasady politycznego marketingu i działania przedsiębiorstw zwanych partiami. Dzięki temu są najbardziej przekonujący w przedstawianiu problemów, które szczególnie interesują społeczeństw: zwalczania bezrobocia, walki z przestępczością, uzdrowienia służby zdrowia, systemu emerytalno-rentowego, wysokości podatków i rolnictwa. Oczekiwania klientów na politycznym rynku są zróżnicowane i zainteresowanie zwalczaniem bezrobocia nie musi oznaczać, że wyborcy wiążą swoje nadzieje wyłącznie z lewicą. W dzisiejszych czasach, kiedy polityk jest towarem, musi się najpierw sprzedać, dostosować do oczekiwań społecznych. Trzecią z wizji przywódcy jest lider – marionetka. Zwolennicy tej teorii uważają, że to oni kierują liderem – jego postępowaniem, przygotowują i realizują strategię działania organizacji. Lider jest w tym wypadku swoistą soczewką skupiającą cele i dążenia swej grupy społecznej i przekazującą je na zewnątrz. Jeżeli w pierwszym przypadku, by scharakteryzować organizację trzeba było zwracać uwagę na cechy lidera, to tutaj ważna jest charakterystyka członków jako całości. Czwarty typ przywództwa, porównany do walki na froncie, nie jest zbyt jasno i szczegółowo opisany przez autorkę pracy. Jako główną cechę wskazuje ona reakcję na zmiany, zachodzące środowisku lidera. Jego sposób dostosowania się do zastanej sytuacji oraz kontekst społeczny ma pomóc w zrozumieniu tego typu przywództwa.

Jak już wcześniej wspomniano pojęcie przywództwa jest trudne do zdefiniowania. Jego analiza wymaga bowiem brania pod uwagę kontekstu społecznego, w jakim zachodzi efekt przewodzenia grupie. By w pełni zrozumieć to zjawisko trzeba wziąć pod uwagę charakterystykę lidera i osób mu podlegających oraz rodzaj oddziaływania między nimi. Relacje zachodzące między nimi, a także konkretne sytuacje mające miejsce wpływają na postępowanie lidera poza granicami grupy. Do głównych zadań przywódcy politycznego należy podejmowanie decyzji dotyczących podziału zasobów lub przyjmowania strategii działania. Każda sytuacja, w której znajduje się osoba podejmująca decyzje jest uzależniona od uwarunkowań kontekstowych. Wymienić tu można istnienie sformalizowanych reguł podejmowania decyzji, opozycji, natura przekonań politycznych, zakres odpowiedzialności za podjęte decyzje, dostępne środki działania, charakter miejsca i czasu. Do tych ograniczeń należą np. w systemach demokratycznych mechanizmy wzajemnej kontroli i oddziaływania władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, również zapisy ordynacji wyborczej wpływają na decyzje lidera. Odmienna sytuacja jest wtedy, gdy lider został na swoje stanowisko powołany przez inną osobę. By zyskać możliwość wpływu na kierowaną przez siebie organizację przywódca musi spełnić poniższe warunki: wyróżnić te kwestie, na których zależy jego promotorowi i te, co do których mocodawca jest obojętny, zdobyć własnych zwolenników, którzy zapewnią mu indywidualny wpływ oraz stać się niezbędnym dla tych, którzy go mianowali.

Bardzo ważna dla lidera jest również kwestia istnienia opozycji i jej charakter. Jeśli jest ona silnie zakorzeniona w środowisku, to przydatne okazać się mogą wymienione wyżej sformalizowane procedury np. głosowanie nad wotum zaufania. Jeśli nie istnieją, lider jest zmuszony do zawierania koalicji bądź ustępstw. Ograniczeniem przy podejmowaniu decyzji może być także system norm i przekonań, wyznawanych przez daną grupę społeczną. Ideałem byłaby sytuacja, w której system wartości i celów rządzonych pokrywałby się z programem działania lidera. W takim przypadku uzyskałby on pełne poparcie i aprobatę dla swoich działań. Jednak w rzeczywistości jest inaczej i przywódca musi zmodyfikować swój program lub zmienić grupę stronników, nim ci zmienią jego.

Istotny jest również aspekt możliwości lidera w przypadku egzekwowania wydanej decyzji. To, że pochodzi z wolnych, legitymizujących go wyborów nie znaczy, że wszystkie jego postulaty zostaną przyjęte do realizacji. W takim przypadku istotny jest zasób środków, jakimi dysponuje lider, i sposób ich aktywizacji. Decydują one o charakterze prowadzonej polityki – czy jest ona pełna kompromisów, układów, czy może nieugięta, o wysokich wymaganiach. Wiesław Walendziak tak powiedział o Leszku Millerze: Dla niego najistotniejsze jest uczestniczenie we władzy, trudniej byłoby powiedzieć, w imię czego chcę tę władzę sprawować. Potrafi uważnie słuchać, odnosił się do tego, co chciałem przekazać. Jeżeli już się czegoś podjął, to dotrzymał słowa. Absolutnie panuje nad zapleczem, całkowicie przewidywalny. Może być ostry, ale jest partnerem. Pozbawiony emocji. Potrafi posługiwać się narzędziami politycznymi, wie, jak posługiwać się władzą. Jego współpracownicy są ludźmi wysokich kompetencji. Ważnym elementem przywództwa jest osoba lidera. Jako osoba upoważniona do wydawania decyzji w imieniu wielu jednostek, czy grupy społecznej posiada szczególne cechy charakteru i osobowości. Rozumie potrzeby zmian, w tym swojego wizerunku. Umie słuchać rad. Potrafi się nauczyć medialności, której wcześniej nie miał. Potrafi tak przeprowadzić rozgrywki wewnętrzne, że nie prowadzą one do destrukcji, lecz do wzmocnienia struktury. By poznać zależność między liderem a członkami przewodzonej przez niego organizacji, trzeba zwrócić uwagę na fundamentalne przekonania tego pierwszego, kształtujące orientację polityczną, decydujące o tym, jakie cele oraz strategie działania przyjmie i w jakim zakresie. Do istotnych czynników w tym przypadku należy przywiązanie do wyznawanego systemu wartości.

Podobnie jak krzyżowiec z dawnych czasów, lider o mocno ugruntowanych przekonaniach usiłuje nawracać innych (…). Liderzy, którzy mniej zdecydowanie tkwią w okopach swej wiary, są znacznie bardziej skłonni do pragmatyzmu. Styl działania wpływa na formę sprawowania przywództwa: jak lider reprezentuje swych sympatyków i jak układa mu się współpraca z bezpośrednimi podwładnymi – czy jest bezpośredni w kontaktach, czy posługuje się pośrednikami, czy współpracuje z mediami, czy może podejmuje decyzje w zaciszu. Na podstawie podobnego typu pytań badacze, J.P. Kotter i P.R. Lawrence, wyróżnili pięć klas liderów: opiekunów, pedantów, indywidualistów, administratorów i nowatorów. Do motywacji liderów, które popychają ich do przejęcia władzy, zaliczyć można pragnienie kariery, chęć rozwiązania ważkiego problemu społecznego, urzeczywistnienie wyznawanej ideologii, odczucie kryzysu, poczucie obowiązku, potrzeba aprobaty i szacunku, urok stanowiska i profity wynikające z jego pełnienia, ambicje lub kompensacja osobistych kompleksów. Od rodzaju motywacji uzależniony jest sposób działania i charakter podejmowanych decyzji: reklamiarz interesuje się własną osobą i prestiżem, traktując organizację jako forum służące promowaniu siebie. Dla widza najważniejsza jest aprobata kolegów, w związku z tym zachowuje się biernie. Ponurak działa na rzecz społeczeństwa z poczucia obowiązku. Prawodawca za cel swego istnienia uważa tworzenie prawa, z tego powodu jest bardzo aktywny we wszelkich gremiach ustawodawczych. Przewodzenie każdej z grup społecznych jest sytuacją stresującą, odznaczającą się niepewnością i wysokim wskaźnikiem ryzyka. Jej przyczyną może być zachwiana pozycja samego lidera albo prowadzonej przez niego polityki, wizja katastrofy organizacji, utraty dotychczasowego statusu, brak kontroli nad przebiegiem wydarzeń. Gdy poziom stresu wzrasta, część liderów, przejmując bezpośrednią kontrolę, szybciej podejmuje decyzje, nie myśląc o skutkach działania i polegając tylko na najbliższych współpracownikach. Z powodu zawężenia zakresu i treści branych pod uwagę informacji zmniejsza się liczba opcji do wykorzystania. Inni natomiast wpadają w histerię, tracąc równowagę psychiczną i trzeźwy osąd zaistniałej sytuacji. Często działają wtedy schematycznie, w sposób łatwy do przewidzenia lub tracą całkowicie wolę działania. W analizie rodzaju przywództwa ważną rolę odgrywa również pochodzenie lidera: gdzie rozpoczynał karierę polityczną, jak zdobył pierwsze ważne stanowisko, itp. Im dłuższa i bardziej mozolna była droga lidera do obecnie zajmowanej pozycji, tym więcej wie on o rządzonych przez siebie ludziach, grupach społecznych, przyswoił sobie ich cele i normy. Ponadto nie należy pomijać doświadczeń z okresu, w którym dojrzewał lider i jego rówieśnicy. Wspólne doświadczenia generacji współtworzą przekonania, które wyznaje zarówno przywódca, jak i jego wyborcy. Jak wspomniano na początku pracy, lider to osoba, która otrzymuje od grupy mandat do sprawowania władzy i musi z jego wykorzystania rozliczyć się przed nią. Lider chcąc nadal posiadać uzyskany mandat musi być wrażliwy przede wszystkim na potrzeby tej grupy klientów, która mu go udzieliła. Jeżeli ta grupa potrafi się zmobilizować i uzależnić od siebie lidera, to lider postawiwszy sobie pewne ograniczenia i przestrzegając ich zapewni sobie poparcie tej grupy, która zdolna byłaby do jego odwołania. Polityk musi zabiegać o społeczne poparcie, ale musi także uzasadniać swe racje i bronić ich, przewidywać konsekwencje działań, a nie poddawać się fali krzykliwego populizmu i demagogii. Lider pracuje nad wzajemnym dopasowaniem oczekiwań i potrzeb różnych odłamów sympatyków z interesami i celami własnymi oraz swego ugrupowania politycznego. By to wykonać rozbudowuje sieć organizacyjną i buduje koalicje, przedstawia program, wytycza główne kierunki polityki, kształtuje korzystny wizerunek w mediach, rozszerza sztab bliskich współpracowników, gromadzi potrzebne informacje, realizuje zasygnalizowane w strategii zadania. Andrzej Olechowski wspaniale wykorzystuje swoje możliwości, pokazuje drogi, którymi można kroczyć w polskiej polityce. (…) zaprezentował się jako polityczny menedżer, „człowiek do wynajęcia” do zadań obywatelskich, fachowiec przywiązany do galicyjskiego wzorca służby publicznej. Jego uniwersalność – pokazał niezależność, ale i konsekwencję, lecz także elastyczność, zdolność do ekspansji, ale również umiejętność wycofywania się – stała się jednym ze znaków minionej dekady. Odchodzi, ale ma otwartą drogę powrotu. Zaufali mu ludzie, dla których przeszłość nie jest sprawą pierwszorzędną, choć nieobojętny jest im styl mówienia o niej i jej oceniania. Na początku dwudziestego pierwszego wieku w mediach, a przez to i w opinii publicznej panuje przekonanie, iż liderzy polskiej sceny politycznej są niezbyt wysokiej jakości, eufemistycznie rzecz ujmując. Wśród obecnych polityków nie znajdujemy nikogo, kto mógłby dorównać postaciom, które kształtowały polską rzeczywistość i którzy postrzegani byli jako autorytety, mężowie stanu, opatrznościowi. Jest to tym dziwniejsze, że badania wykazuję, iż w kraju przechodzącym głębokie przeobrażenia społeczne i gospodarcze, są warunki sprzyjające pojawieniu się w życiu publicznym polityków wybitnych, utalentowanych, o wielkich zdolnościach przywódczych.