Rącznik pospolity
Z Wikipedii
| Rącznik pospolity | |
 |
|
| Systematyka wg Reveala | |
| Domena | jądrowce |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | naczyniowe |
| Nadgromada | nasienne |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | Rosopsida |
| Rząd | wilczomleczowce |
| Rodzina | wilczomleczowate |
| Rodzaj | rącznik |
| Gatunek | rącznik pospoity |
| Nazwa systematyczna | |
| Ricinus communis L. | |
| Sp. Pl. 2, 1753 | |
 Galeria zdjęć i grafik |
|
Rącznik pospolity (Ricinus communis L.), zwyczajowo nazywany także kleszczowiną pospolitą lub rycynusem – gatunek rośliny należący do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae Juss.). Pochodzi z Afryki, obecnie rośnie dziko w całej północnej Afryce i Sardynii.
Spis treści |
[edytuj] Morfologia
- Pokrój
- Zmienny, uzależniony od szerokości geograficznej. W naszych warunkach osiągają od 2 do 3 m wys. W strefie tropikalnej osiąga wysokość około 10 m, przybierając pokrój dużego krzewu lub małego drzewa o zdrewniałych pędach, silnie rozgałęzionych.
- Korzeń
- Palowy, mocny, silnie rozgałęziony.
- Łodyga
- Dęta w międzywęźlach, u roślin jednorocznych, o zmiennym kolorze od zielonego do czerwonego, po ciemnopurpurowy (podobnie jak liście), zależnie od podgatunku.
- Liście
- Długoogonkowe, osadzone na łodydze skrętolegle, dłoniasto klapowane, przypominają kształtem liście kasztanowca, ząbkowane, u nas osiągają średnicę 50 cm, w tropikach nawet do 1 m.
- Kwiaty
- Roślina jednopienna. Kwiaty zebrane w grono, osadzone grupami na osi kwiatostanu. Rozdzielnopłciowe, o pięciodziałkowym okwiecie, najczęściej wiatropylne, kwiat pręcikowy|męskie]] skupione w dolnej części kwiatostanu (mają bardzo liczne pręciki, do 1000 sztuk. zebrane w pęczki). Kwiaty słupkowe zebrane w górnej części kwiatostanu, 3-5 dzielnym okwiatem, słupek z trzema rozwidlonymi znamionami.
- Owoce
- Brodawkowatokolczaste, trójkomorowe torebki nasienne, pękająca wzdłuż trzech szwów. W każdej komorze torebki znajduje się jedno nasiono. Nasiona o wielkości do 2 cm mają kształt owalny, ze szwem po brzusznej stronie, o twardej łupinie nasiennej, lśniące i mozaikowato zabarwione w różnych kolorach.
[edytuj] Biologia
- W klimacie tropikalnym jest rosliną wieloletnią - krzewem lub małym drzewem. W klimacie śródziemnomorskim rącznik często zachowuje się jak bylina tracąca część nadziemną. Zimuje tylko korzeń. W Polsce przemarza zimą.
- Roślina trująca. Należy do silnie trujących. Jej nasiona zawierają rycynę – spożycie 10-20 nasion rącznika może spowodować śmierć człowieka, a już 3 – biegunkę i wymioty.
[edytuj] Zmienność
Podgatunki najbardziej rozpowszechnione w uprawie:
- chiński – R. c. ssp. chinensis Pop.
- indyjski – R. c. ssp. indicus Pop.
- krwistoczerwony – R. c. ssp. sanguineus Pop.
- perski – R. c. ssp. persica Pop.
- zanzibarski – R. c. ssp. zanzibarinus Pop.
[edytuj] Zastosowanie
- Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski: Nasiona rącznika – Semen Ricini. Wytwarza się z nich olej rycynowy, rącznikowy – Oleum Ricini. Nasiona zawierają 35–58% tłuszczu, a także około 20% białka oraz trujące związki – alkaloid rycyninę i białko rycynę.
- Zastosowanie medyczne: Olej rycynowy stosowany w medycynie, w przeciwieństwie do technicznego otrzymuje się tylko przez tłoczenie na zimno. Działa on drażniąco na błonę śluzową jelita cienkiego, pobudzając jego perystaltykę i dlatego działa rozwalniająco i przeczyszczająco (laxativum). Olej rycynowy będący składnikiem maści i past jest środkiem leczniczym przy leczeniu wrzodów skóry, oparzeń, leiszmaniozy skórnej, chorób pochwy i szyjki macicy oraz okulistyce, przy złuszczającym zapaleniu powiek rogówki.
- Zastosowanie przemysłowe: Z nasion tłoczonych na ciepło otrzymuje się do 60% procent oleju nieschnącego, z którego po dehyratacji otrzymuje się olej schnący w zależności od przyszłego zastosowania.
- Roślina ozdobna. Roślina uprawiana na całym świecie w celach ozdobnych, głównie ze względu na ładny pokrój, duże i zdrowo wyglądające liście, bujny wzrost oraz ładne owoce. Jej uprawa jest jednak niebezpieczna ze względu na silnie truące właściwości.
- W ogrodzie używany jest jako naturalny repelent przeciw kretom i turkuciom.
[edytuj] Uprawa
- Historia uprawy: Obecnie zakłada się, że pierwotnie rącznik występował w Etiopii lub Erytreii, nie ma na to jednak dowodów. Najstarsze nasiona były znajdowane w grobowcach egipskich. Papirusy sprzed 4000 lat zawierają wskazówki na temat uprawy rącznika i zastosowania oleju w medycynie. Był też być może stosowany do smarowania bloków kamiennych w celu zwiększenia ich poślizgu podczas przesuwania przy budowie piramid. Częste wzmianki o rycynusie odnotowywane są w literaturze greckiej, rzymskiej i arabskiej. Prawdopodobnie w czasach greckich uprawa rącznika dotarła do Persji, Indii i stamtąd do Chin. W nowożytnej Europie do oficjalnej medycyny został zaliczony w 1788 r., kiedy to olej rycynowy został dopuszczony do użytku przez farmakopeę londyńską.
- Uprawa: W Polsce jest uprawiany jako roślina jednoroczna poprzez wysiew nasion. Jest bardzo wrażliwy na przymrozki (siewki marzną przy -1°C).
[edytuj] Ciekawostki
- W latach sześćdziesiątych XX w. przeprowadzano w Polsce próby z uprawą polową rącznika. Zakończyły się one fiaskiem, ze względu na zbyt małą wydajność dojrzałych nasion, spowodowaną krótkim okresem wegetacyjnym (dojrzałe rośliny marzną w temperaturze -3°C).
- Oleju rycynowego nie należy mylić z rycyną. Obie substancje pochodzą z rącznika pospolitego, ale powstają przy innej obróbce. Olej rycynowy ma zastosowanie w medycynie oraz przemyśle (tłoczony z nasion), rycyna jest białkiem - bardzo silną toksyną pochodzenia roślinnego. W historii jest odnotowanych kilka przypadków użycia tego białka jako trucizny.
- Olej rycynowy był pierwszym olejem stosowanym w silnikach benzynowych.
- Ze względu na kształt liści w średniowieczu rącznik był nazywany "Dłonią Chrystusa" – Palma Christi.
