Rentgenowskie układy podwójne
Z Wikipedii
Rentgenowskie układy podwójne - klasa gwiazd podwójnych charakteryzujących się silną emisją promieniowania w zakresie rentgenowskim. Układ tworzy gwiazda zwarta - czarna dziura lub gwiazda neutronowa oraz towarzysz - gwiazda ciągu głównego. Emisja rentgenowska powstaje w wyniku opadania materii, czyli jej akrecji na gwiazdę zwartą, o silnym polu grawitacyjnym, co powoduje ogrzanie opadającej materii do wysokich temperatur, rzędu 107 K lub wyższych. Znamy kilkadziesiąt takich układów w naszej Galaktyce. Najsłynniejszym przedstawicielem tej klasy gwiazd jest źródło Cygnus X-1 (Cyg X-1).
[edytuj] Klasyfikacja
W bogatej klasie rentgenowskich układów podwójnych istnieją podgrupy obiektów o szczególnych własnościach: mikrokwazary (obiekty z radiowymi dżetami), berstery rentgenowskie (gwiazdy neutronowe wykazujące rozbłyski termojądrowe na powierzchni), pulsary rentgenowskie (gwiazdy neutronowe o silnych polach magnetycznych). Są również bardziej systematyczne próby klasyfikowania tych układów, w zależności od:
- masy towarzysza
- zmienności.
[edytuj] Z punktu widzenia masy towarzysza
Układy rentgenowskie dzielimy na małomasywne układy rentgenowskie i masywne układy rentgenowskie. W małomasywnych układach rentgenowskich dawcą masy jest gwiazda ciągu głównego późnego typu widmowego, o stosunkowo niewielkiej masie, wypełniająca powierzchnię Roche'a. Układy te zatem należą do kategorii układów półrozdzielonych. Materia z powierzchni gwiazdy - dawcy wypływa stosunkowo wąską strugą w okolicach wewnętrznego punktu Lagrange'a L1.
W układach masywnych dawcą masy jest gwiazda masywna, wczesnego typu widmowego, charakteryzująca się silnym wiatrem gwiazdowym. Część tego wiatru zostaje grawitacyjnie przechwycona przez zwartego towarzysza. Układy te są zatem układami rozdzielonymi, choć często gwiazda - dawca jest bliska warunkowi wypełnienia powierzchni Roche'a, a wypływający wiatr jest zogniskowany w kierunku towarzysza.
[edytuj] Z punktu widzenia zmienności
Układy rentgenowskie z tego punktu widzenia dzielimy na źródła stałe oraz źródła przejściowe. Źródła stałe nie są stałe w sensie dosłownym, większość układów rentgenowskich charakteryzuje silna zmienność, ale są stale widoczne na niebie. Natomiast źródła przejściowe pojawiają się jako jasne obiekty na niebie rentgenowskim, a następnie ich jasność spada o wiele rzędów wielkości.
