Republika Turkiestanu Wschodniego

Z Wikipedii

Republika Turkiestanu Wschodniego – nazwa dwóch historycznych państw w Azji.

[edytuj] Pierwsza republika

Od początku lat 20. XX wieku Ujgurowie zamieszkujący okręg Sinkiang prowadzili ruch separatystyczny. W 1928 gubernatorem okręgu został niepopularny Jin Shuren. Doprowadziło to do poparcia także przez Chińczyków Han tendencji separatystycznych. W 1931 wybuchła rebelia, do której włączyli się także Kirgizi i Kazachowie zamieszkujący region. Do stłumienia rebelii rząd chiński wysłał oddziały, na czele których stał Sheng Shicai. Pomocy rządowi chińskiemu udzielił Związek Radziecki.

Oddziały rebeliantów stopniowo zdobywały kolejne miasta. W lipcu 1933 po zajęciu Kaszgaru ogłoszono utworzenie niezależnego rządu Turkiestanu Wschodniego ze stolicą w Kaszgarze. W listopadzie 1933 prezydentem republiki został Xoja Niyaz. Oficjalnie wprowadzono prawo islamskie, jednak republika była mocno rozbita pod względem etnicznym. Na monetach używano nazwy "Uguristan" zamiast "Turkiestan".

Na początku 1934 Stalin wysłał do republiki dodatkowe oddziały, które połączyły się na północy z wojskami chińskimi. W niedługim czasie upadł Kaszgar i przywrócono władzę Guomindangu nad prowincją.

[edytuj] Druga republika

Po upadku pierwszej republiki gubernatorem Sinkiang został Sheng Shicai. Oficjalnie Turkiestan Wschodni pozostawał częścią Chin, lecz nowy gubernator coraz bardziej wiązał prowincję gospodarczo i militarnie ze Związkiem Radzieckim, czego wyrazem może być obecność stałego kontyngentu Armii Czerwonej w prowincji. Po przystąpieniu Związku Radzieckiego do II wojny światowej w 1941 Guomindang wykorzystał sytuację i ponownie przywrócił chińską władzę nad regionem, obalając Shenga Shicai.

Nowa administracja musiała zmagać się jednak z niepokojami w regionie. 16 września 1944 w regionie zamieszkanym przez Kazachów rebelianci rozbili stacjonujące tam wojska rządowe. W październiku już 3 dystrykty prowincji znalazły się pod władzą sił rebelianckich. Ogłoszono powstanie Islamskiego Rządu Turkiestanu Wschodniego. Dochodziło do aktów ludobójstwa na chińskiej ludności prowincji. Rebelianci kazachscy byli wspierani przez Związek Radziecki. We wrześniu 1945 rebelianci kontrolowali już całą Dżungarię, zaś pod władzą Guomindangu pozostały jedynie południowe dystrykty prowincji zamieszkane przez Ujgurów.

W lipcu 1946 ostatecznie zawarto porozumienie pomiędzy Guomindangiem a rebeliantami. Turkiestan Wschodni formalnie pozostał prowincją Chin, otrzymał jednak prawo do własnego rządu, waluty i armii. Rząd chiński musiał się także zgodzić na układ stowarzyszeniowy między Turkiestanem a Związkiem Radzieckim. Prezydentem republiki został przywódca Kazachów Osman Batur.

W październiku 1949 republikę zajęły oddziały komunistów chińskich i ogłosiły pokojowe wyzwolenie republiki, co oznaczało w istocie włączenie Turkiestanu do Chińskiej Republiki Ludowej. Związek Radziecki wymusił na dotychczasowych władzach republiki zgodę na połączenie z Chinami. Prezydent Osman Batur prowadził jednak walki partyzanckie aż do 1954.