Reza Szah Pahlawi
Z Wikipedii
 |
|
| Okres panowania | 15 grudnia, 1925 – 16 września, 1941 |
| Poprzednik | Ahmad Szah Kadżar |
| Następca | Mohammad Reza Pahlawi |
| Żona | Tadż ol-Molouk |
| Ojciec | Abbas Ali |
| Matka | Nousz Afrin |
| Data urodzenia | 16 marca, 1878 |
| Data śmierci | 26 czerwca, 1944 |
Reza Szah Pahlawi (per. رضا شاه پهلوی, ur. 16 marca 1878 w Alaszt, zm. 26 lipca 1944 w Johannesburgu) - szach Iranu od 15 grudnia 1925 do 16 września 1941 roku, założyciel dynastii Pahlawi.
Spis treści |
[edytuj] Wczesne życie
Reza Szah Pahlawi urodził się w małej miejscowości Alaszt w ostanie Mazandaran w 1878 roku. Jego ojciec, pułkownik Abbas Ali, był członkiem armii prowincji. Kiedy Pahlawi miał 15 lat, przyłączył się do perskiej Brygady Kozackiej, której kilka lat później został dowódcą. Była to doborowa jednostka wojsk stworzona przez Rosjan na bazie jednostek rozwiązanych po upadku cara i służąca jako gwardia królewska dynastii Kadżarów oraz do ochrony dygnitarzy zagranicznych.
Służył także w irańskiej armii, gdzie uzyskał stopień starszego sierżanta pod dowództwem kadżarskiego księcia Abdola Hossajna Mizy Farmanfarmy.
[edytuj] Obalenie rządów Kadżarów
Wielka Brytania dążąc do utrzymania swoich wpływów w Iranie, a także zatrzymania rosnących wpływów Rosjan i lokalnych wodzów plemiennych, przekonała Rezę, do przeprowadzenia zamachu stanu, którego celem było zastąpienie premiera podległego szachowi silną osobowością byłego dziennikarza Sejjed Zia'eddin Tabatabai.
21 lutego 1921 roku pod nowym nazwiskiem - Reza Chan Mirpandż (pers. رضا خان میرپنج) Pahlawi wyprowadził z Teheranu ok. 2000 żołnierzy z Brygady Kozackiej, których w płomiennej mowie podburzył przeciwko panującemu rządowi. Tego samego dnia, żołnierze powrócili do Teheranu aresztując wszystkich członków rządu.
Szachowi postawił ultimatum, zgodnie z którym Tabatabai miał zostać szefem rządu, zaś Reza - dowódcą Brygady Kozackiej.
Reza Pahlawi został w kwietniu 1921 roku ministrem wojny. Wówczas przybrał nowe nazwisko: Reza Chan Sardar Sepah (pers. رضا خان سردار سپه). Wkrótce po zamachu stanu, Reza zmusił do emigracji ostatniego władcę Kadżarów: Ahmada Szaha.
[edytuj] Obalenie dynastii Kadżarów i intronizacja na szacha Persji
Kilka lat po zamachu stanu, Reza zaaranżował polityczny manewr: zrezygnował ze wszystkich funkcji i wyjechał do małej wioski pod pretekstem kontemplacji i medytacji. Uprzednio zadbał jednak, by w czasie politycznej emerytury był wielokrotnie nagabywany o powrót do rządów przez swoich zwolenników. Początkowo odmawiał, jednak gdy Ahmad Szah zadeklarował swój powrót, irańskie zgromadzenie narodowe - Majlis - ogłosiło wymarcie dynastii Kadżarów i zaoferowało tron Rezie.
25 kwietnia 1926 roku Reza został koronowany jako Reza Szah Pahlawi obierając za nazwisko nowej dynastii słowo Pahlavi używane do określenia języka średnioperskiego i partyjskiego, którymi posługiwano się przed podbojem arabskim.
[edytuj] Rządy Rezy Szaha Pahlawiego
Rządy Rezy Szaha odznaczały zarówno szerokimi reformami modernizującymi zacofany wówczas kraj, jak i terrorem.
Reza Pahlawi miał za swój cel zmodernizowanie Persji i wprowadzenie scentralizowanej władzy. W planach było uprzemysłowienie kraju, rozbudowa infrastruktury (zwłaszcza budowa kolei żelaznej), ujednolicenie szkolnictwa i prawa, poprawę higieny mieszkańców Iranu i zmniejszenie wpływu duchowieństwa islamskiego na życie państwa. Największe sukcesy zdobyto na płaszczyźnie medycyny i szkolnictwa.
[edytuj] Ważniejsze reformy
- 1926 - ujednolicenie podatku gruntowego, wprowadzenie obowiązku służby wojskowej
- 1927 - zerwanie wszystkich międzynarodowych umów Persji, organizacja Centralnego Banku, początek budowy kolei transirańskiej
- 1928 - przekształcenie prawa gospodarczego, cywilnego i sądowego na wzór zachodni
- 1929 - przymus noszenia zachodnich strojów przez mężczyzn
- 1935 - otwarcie uniwersytetu w Teheranie, zmiana nazwy państwa z Persja na Iran, utworzenie spółki Anglo-Iran-Oil (tylko 16% zysków przeznaczone dla Iranu)
- 1937 - zakaz noszenia chust przez kobiety
[edytuj] II wojna światowa i abdykacja
Pahlawi zadeklarował neutralność w stosunkach wojennych, jednak Wielka Brytania uznała, że jego odmowa stacjonowania brytyjskich wojsk na terytorium Iranu jest wyrazem poparcia dla działań nazistowskich Niemiec. Wielka Brytania i Związek Radziecki zaatakowały więc Iran w obawie, że będzie on dostarczał nazistom ropę naftową (patrz: Interwencja w Iranie 1941). 16 września 1941 roku doprowadziły do abdykacji szacha na rzecz jego syna Mohammada Rezy Pahlawiego. Do roku 1946 Iran pozostawał pod okupacją wojsk brytyjskich (południe) i Armii Czerwonej (północ kraju).
[edytuj] Rodzina
Reza Szah Pahlawi był sześciokrotnie żonaty. Z pierwszego związku z Mariam Chanum miał córkę Fatemah, ze związku z drugą i trzecią żoną nie miał dzieci, natomiast czwarta żona Tadż ol-Molouk urodziła mu czworo dzieci:
- Szams Pahlawi
- Mohammad Reza Pahlawi - następca tronu
- Aszraf Pahlawi
- Ali Reza Pahlawi
Ze związku z piątą żoną Kamar ol-Molouk narodził się syn Golam Reza Pahlawi, a z ostatniego małżeństwa z Ismat ol-Molouk pięcioro dzieci:
- Abdul Reza Pahlawi
- Ahmad Reza Pahlawi
- Mahmud Reza Pahlawi
- Fatemeh Pahlawi
- Hamid Reza Pahlawi
[edytuj] Bibliografia
- Stephen Kinzer All the Shah's Men (Wszyscy ludzie Szacha), John Wiley & Sons, 2003, ISBN 0-471-26517-9
