Riksza
Z Wikipedii
Riksza (staropolskie: ryksza, jap. fonet. "dzinriksia", ang. rickshaw) - jest to pojazd kołowy napędzany siłą mięśni ludzkich.
Pojazd ten pochodzi z Azji; został prawdopodobnie wynaleziony w Japonii w drugiej połowie XIX wieku jako logiczne rozwinięcie lektyki (spośród dwóch osób przenoszących lektykę dwuosobową zrezygnowano z jednej osoby zastępując ją parą kół umieszczonych na jednej osi). W języku japońskim, składającym się ze znaków-symboli, pojazd ten nazywa się "dzin-riki-szia" i jest to nazwa złożona z 3 znaków: "dzin" - człowiek/ludzki, "riki" - siła, "szia" - koło. Można więc przetłumaczyć ten zwrot jako "człowiek-siła-koło":
Początkowo riksza była pojazdem pchanym lub ciągnionym przez jedną osobę (riksza piesza), później została unowocześniona poprzez wykorzystanie roweru jako jednostki napędowej (riksza rowerowa). Pojazd ten (r. piesza) zrewolucjonizował transport osobowy w Japonii, a później w całej Azji płd-wsch. Liczba riksz gwałtownie rosła, osiągając liczbę od kilkuset do kilku tysięcy riksz pieszych w poszczególnych miastach Azji płd-wsch. (np. w Tokio na początku XX wieku było ich w użyciu około 8000). Wynalezienie i rozwpowszechnienie samochodów i autobusów spowodowało spadek liczby riksz pieszych w okresie po I wojnie światowej. Wynalazek roweru i wykorzystanie jego konstrukcji do zmodyfikowania rikszy przyczynił się do renesansu tego typu pojazdu.
Przełom lat 20. i 30. XX wieku, a także kryzys paliwowy spowodowany wydarzeniami II wojny światowej to okres szczególnej popularności tych pojazdów w Azji. Pojazdy te były popularne również w Europie, w Warszawie w okresie niemieckiej okupacji w latach 1939-1945 służyły jako taksówki osobowe i towarowe. Na zdjęciach archiwalnych pokazujących tętniącą życiem Warszawę z lat 30. XX w. widać wiele tego typu pojazdów, które wzbogacały koloryt i różnorodność tego miasta (patrz czołówka filmu Romana Polańskiego pt. Pianista).
Największa ilość riksz przypadła jednak na lata 50. i 60. XX wieku. Obecnie riksze piesze i rowerowe wykorzystywane są już nieco rzadziej (ponownie konkurencja ze strony samochodu), jednak nadal jest ich sporo, zwłaszcza w najbiedniejszych krajach Azji. Najwięcej jest ich w Indiach (miasta: Agra -5000 pojazdów, Kalkuta -20000), Bangladeszu (Dhaka -300000(!), Birmie (Rangun -7000), Indonezji (Dżakarta -5000), Malezji (Penang -400), Singapurze -300, Wietnamie (Hanoi -2000), Makau (Makau -50), na Filipinach (Manila -2000) i w Chinach (Pekin -500, Hongkong -7). Riksze piesze obecnie wykorzystywane są w Kalkucie, oraz szczątkowo w Hong-kongu.
Zjawisko popularności tych pojazdów w Azji związane jest z przeludnieniem miast i migracją ludności wiejskiej do większych ośrodków, co generuje bardzo duże bezrobocie a w konsekwencji poszukiwanie jakiegokolwiek źródła zarobku. System wykorzystywania tych pojazdów opiera się o właścicieli, posiadających od kilkunastu do kilku tysięcy(!) sztuk riksz, będących bogaczami w tamtejszym systemie społecznym. Pojazdy te są wypożyczane poszczególnym rikszarzom, którzy zarabiają na siebie i swoje rodziny, płacąc z góry ustaloną stawkę za wynajem pojazdu. Zarobek rikszarza w wysokości 2-3 dolarów amerykańskich dziennie uważany jest za bardzo dobry.
Konstrukcje tych pojazdów są bardzo zróżnicowane, w większości jednak bardzo proste. Są to przeważnie trójkołowce o masie kilkudziesięciu kilogramów z napędzaną tylną osią (bez mechanizmu różnicowego), na której znajduje się siedzisko tylne dla 2-3 osób. Inne konstrukcje to trójkołowce wyposażone w siedziska przednie, umieszczone nad przednią osią i napędzane poprzez tylne koło (jak w rowerze), rowery z doczepionymi na stałe wózkami bocznymi (patrz wózek boczny motocykla), oraz najbardziej prymitywne, niezmienione od przeszło 100 lat drewniane riksze piesze (posiadają drewniane koła i szprychy) z dyszlami ciągnionymi przez pieszego rikszarza. Riksze piesze mają jednak jedną niezaprzeczalną zaletę, która daje im przewagę na rikszami rowerowymi - posiadają bardzo duże koła, a co za tym idzie wysoko umieszczoną oś koła, dającą bardzo duży prześwit - są bezkonkurencyjne podczas pory monsunowej i częstych opadów deszczu, wtedy gdy większość ulic w mieście (np. Kalkuta) zalanych jest wodą. Ulice są wtedy nieprzejezdne dla samochodów, autobusów i riksz rowerowych a kolej nie funkcjonuje.
Niektóre azjatyckie pojazdy są bogato zdobione przeróżnymi scenami obyczajowymi lub z dziedziny kina (patrz indyjskie Bollywood). Są to najczęściej ręczne malowidła wykonane przez miejscowych artystów.
Jednak riksze to nie tylko biedna Azja. Konstrukcje tych pojazdów były stale unowocześniane i znajdują zastosowanie w lokalnym transporcie w wielu rozwiniętych krajach europejskich, zwłaszcza w Holandii (np. Amsterdam) oraz w Skandynawii (np. Kopenhaga), tam gdzie infrastruktura rowerowa jest na najwyższym poziomie, a obywatele doceniają zalety rowerów w codziennym użytkowaniu - podczas dojazdu do pracy, na imprezę, na zakupy lub podczas przeprowadzki. Pojazdy te można wypożyczyć w wyspecjalizowanych punktach usługowych (wypożyczalnie rowerów), zamówić jako taksówkę lub zakupić samemu w sklepie rowerowym.
Rodzaje riksz:
- riksze piesze (druga połowa XIX w. - czasy obecne)
- riksze rowerowe (lata 20. XX w. - czasy obecne).
Rozwinięciem riksz są niektóre rowery transportowe (np. trójkołowce, czterokołowce, pojazdy typu "party-bike"/ 7-osobowe)
Materiały:
- Tony Wheeler, Richard l'Anson, "Chasing Rickshaws", wyd. Lonely Planet, Melbourne, Australia, 1998.
[edytuj] Galeria
 riksza towarowa (prawdopodobnie konstrukcja azjatycka) |
 riksza towarowa (europejska lub azjatycka) |
 riksza holenderska |
 riksza holenderska |
 riksza z Łodzi; Polska |
 riksza holenderska |
 riksza holenderska |
 riksza holenderska |
 riksza niemiecka, napęd wspomagany silnikiem elektr. |
 7-osobowy trójkołowiec |
