Sąd kapturowy
Z Wikipedii
Sąd kapturowy, kaptur – nadzwyczajny sąd w dawnej Rzeczypospolitej. Sądy były powoływane po ziemiach przez sejmiki kapturowe w czasie bezkrólewia, kiedy to zawieszały swą działalność wszystkie sądy zwykłe, wyrokujące w imieniu władcy. Były dwuinstancyjne – sąd konfederacji generalnej pełnił rolę sądu apelacyjnego. Sądziły kolegialnie i w przyspieszonym trybie przestępstwa przeciw bezpieczeństwu mienia lub osób, porządkowi publicznemu lub skierowane przeciwko Rzeczypospolitej. Po elekcji króla kończyły swą działalność, zaś elekt musiał zatwierdzić wydane przez nie wyroki. Nazwa pochodziła prawdopodobnie od kapturów żałobników obecnych na pogrzebie władcy.
Błędne jest potoczne użycie terminu "sąd kapturowy" jako synonimu sądu działającego w tajemnicy i sądzącego oskarżonych bez prawa do obrony.
W okresie tzw. bezkrólewia (pierwsze w Polsce po śmierci Ludwika Węgierskiego 1382-84) pełnia władzy przechodziła w ręce szlachty. Początkowo brak było unormowań co do modelu sprawowania władzy w czasie bezkrólewia, nie było zresztą ku temu palącej potrzeby, gdyż okres bezkrólewia był krótkotrwały. Sytuacja zmieniała się po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku, wówczas wyłoniły się tzw. sądy kapturowe zwane także w skrócie kapturami. W dokumencie z 1 V 1574 roku król Henryk Walezy potwierdza wyroki sądów kapturowych. Istnieje co najmniej kilka tez dotyczących tej nazwy. Najczęściej podaje się, że pochodzi ona od czarnych kapturów noszonych przez członków sądów na znak żałoby po zmarłym królu. W skład sądów wchodzili sędziowie szlacheccy wybierani na sejmikach kapturowych. W tworzeniu sądów kapturowych obowiązywała zupełna decentralizacja tzn. każde województwo, a nawet każda ziemia o ile zbierała się na osobnych zjazdach, wybierała deputatów i pisarza, którzy stanowili sąd kapturowy w danej ziemi, czy województwie. Powaga sądów kapturowych była olbrzymia. Zbierały się co 6 tygodni na kadencję 3-tygodniową w grodach lub w zależności do potrzeb w innych miejscach. Swą działalność kończyły na 3 tygodnie przed koronacją nowo obranego króla. Zajmowały się wszelkimi rodzajami przestępstw i występkami przeciw obowiązującym prawom, a przede wszystkim: podpaleniami, zabójstwami i rabunkami. Sądy te miały ogromne kompetencje policyjne – od przeprowadzania rewizji po aresztowania. Co istotne – nie zajmowały się sprawami cywilnymi. Sądy kapturowe zostały ostatecznie rozwiązane uchwałą sejmową z 1768 roku, która polecała sądzenie i ściganie wszelkich spraw podczas bezkrólewia jurysdykcjom zwyczajnym.
Bibliografia
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 3, wyd. 3, Warszawa 1974, s. 3-5
Historia. Encyklopedia szkolna, pod red. A. Friszke, E.C.Król, wyd. 4, Warszawa 2004, WSiP,ISBN 83-02-09233-9
