Stalag VIII A
Z Wikipedii
Stalag VIII A - obóz jeńców wojennych w niemieckim Görlitz, (obecnie Zgorzelec)
Spis treści |
[edytuj] Powstanie obozu
Stalag VIII A został założony we wrześniu 1939. Początkowo umiejscowiony był na terenie obozu przejściowego (w pónocno-wschodniej części miasta, mniej więcej w miejscu, gdzie dziś zlokalizowany jest hipermarket Real), jednak w grudniu 1939 przeniesiono go w pobliże poligonu Wehrmachtu przy drodze na Bogatynię. Obóz macierzysty budowany był m.in. przez polskich jeńców, uczestników wojny obronnej Polski w 1939 r. Stalag był wielokrotnie rozbudowywany, ze względu na powiększającą się liczbę więźniów. Początkowo przewidywano ich liczbę na 3 tysiące, a maksymalne obciążenie miało wynieść 15 000.
[edytuj] Jeńcy
[edytuj] Struktura narodowościowa
W pierwszym okresie istnienia obozu dominującą nacją byli Polacy. Stanowili oni ogromną większość 10 tys. więźniów zgorzeleckiego obozu. Od wiosny do czerwca 1940 roku większość Polaków przewieziono do innych obozów na zachodzie Rzeszy. Latem do Stalagu przybyło 20 tys. Belgów i Francuzów. W marcu 1941 trafiło tu ok. 2,3 tys. Jugosłowian, a w styczniu 1942 roku przybył pierwszy transport jeńców radzieckich, których we wrześniu 1943 było już prawie 20 tys. Jesienią 1943 w Stalagu pojawili się jeńcy brytyjscy, spośród których większe grupy stanowili Anglicy, Nowozelandczycy, Australijczycy i Południowoafrykańczycy (razem ok. 3 tys. żołnierzy). Po obaleniu Mussoliniego i przystąpieniu Włoch do koalicji antyfaszystowskiej obóz stał się miejscem internowania ponad 6 tys. żołnierzy włoskich. W 1944 do obozu przybyli powstańcy: żołnierze powstania warszawskiego i Słowacy walczący w Słowackim Powstaniu Narodowym. W styczniu 1945 roku do Zgorzelca trafiło 1800 Amerykanów, przewiezionych z innych obozów.
[edytuj] Warunki i traktowanie więźniów
W obozie nie przestrzegano Konwencji Genewskiej. Około 80% jeńców zatrudniano do prac poza obozem, w tym przy produkcji wojennej. Baraki były niedogrzane i przeludnione - Rosjan kwaterowano nawet po 600 w jednym baraku przeznaczonym dla 200-250 jeńców. Opieka medyczna stała na niskim poziomie, brakowało leków. Szerzyły się choroby zakaźne, w tym przede wszystkim dyzenteria. Racje żywnościowe były niewielkie - bochenek chleba na kilku (7-10) żołnierzy, kawałek margaryny, pół litra rozwodnionej zupy i kawa. Jeńcy pochodzenia słowiańskiego byli traktowani gorzej niż zachodni - często dostawali mniejsze racje żywnościowe, nie otrzymywali paczek i byli kierowani do cięższych robót. Wyjątek stanowili Włosi, którzy jako "zdrajcy" zakwaterowani zostali w rosyjskiej części obozu i dzielili obozową niedolę razem z dawnymi wrogami. W ostatniej fazie wojny w obozie przebywało w Stalagu prawie 1000 oficerów (gł. radzieckich) oraz cywile.
[edytuj] Ofiary
Szacuje się, że przez całą historię działania obozu przeszło przez niego ponad 100 tys. jeńców. Liczbę ofiar śmiertelnych trudno jednak oszacować. Wiadomo, że zmarło 199 Francuzów, 68 Belgów i sześciu Amerykanów oraz 28 Jugosłowian. Dane dotyczące śmierci 45 Polaków są niepełne, gdyż nie uwzględniają epidemii dyzenterii w obozie przejściowym. Liczbę ofiar wśród - najgorzej traktowanych - żołnierzy radzieckich szacuje się na 10-12 tysięcy, a wśród włoskich na ok. 500. Wielkość tych liczb wynika z fatalnych warunków bytowych (stłoczenie, choroby, głodowe racje, wyziębienie organizmu) oraz egzekucji jeńców radzieckich i włoskich.
[edytuj] Olivier Messiaen
Kompozytor francuski Olivier Messiaen podczas pobytu w obozie skomponował Quatuor pour la fin du temp (Kwartet na koniec czasu) - utwór zaliczany do najwspanialszych dzieł muzycznych XX wieku. Prapremiera odbyła sie w obozie 15 stycznia 1941 w wykonaniu Messiaena (fortepian) oraz jego współwięźniów: Jean le Boulaire (skrzypce), Henri Akoka (klarnet) i Etienne Pasquier (wiolonczela)[1].
[edytuj] Oddziały robocze
Poza obozem macierzystym istniały również oddziały robocze tzw. komanda czyli podobozy, w których przebywali jeńcy jako tania siła robocza dla przemysłu czy rolnictwa. Według raportu Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z 1943 roku Stalag VIII A posiadał 976 oddziałów pracy liczących średnio 20 – 30 osób choć były również oddziały kilkusetosobowe w dużych zakładach oraz jednoosobowe w małych gospodarstwach rolnych. Za swoją pracę jeńcy otrzymywali wynagrodzenie w pieniądzach obozowych (niem. Kriegsgefangenen-Geld ) do wykorzystania jedynie w obozowej kantynie.
Jedną z filii - Arbeitskommando 10001, utworzono w miejscowości Wierzbowa (niem.Ruckenwaldau) w pow. bolesławieckim, gdzie przetrzymywano jeńców alianckich, w tym komandosów z LRDG, których Niemcy rozstrzelali kilka godzin przed wkroczeniem wojsk radzieckich, w dniu 9 lutego 1945 roku.
[edytuj] Po wojnie
W 1976 roku przy drodze do Bogatyni w miejscu bramy wjazdowej do obozu odsłonięto pomnik dla uczczenia pamięci jeńców. Zbiorową mogiłę jeńców radzieckich ogrodzono i upamiętniono głazem z płytą, także w języku francuskim (ufundowaną przez francuskich kombatantów).
W zgorzeleckim Zespole Szkół Zawodowych i Licealnych działa Izba Pamięci założona przez historyka Romana Zgłobickiego, który jest także autorem opracowania dotyczącego obozu.
12 lipca 2006 roku na terenie byłego obozu jenieckiego Stalag VIII A gościł prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu Przemysław Cieślik. Bezpośrednim powodem wizyty było przeprowadzenie badań w sprawie zabójstwa nieustalonej liczby jeńców na terenach działek 2/72 i 2/73 w Zgorzelcu, stanowiących własność Agencji Mienia Wojskowego. Do udziału w wizji lokalnej zaproszeni zostali: zastępca burmistrza Ireneusz Aniszkiewicz, prezes Agencji Mienia Wojskowego we Wrocławiu Janusz Zieliński, dr Adam Szynkiewicz z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz największy ekspert w sprawie obozu Roman Zgłobicki. Po przeprowadzeniu analizy porównawczej schematu obozu z terenem przeprowadzone zostało sondowanie niewielkiej partii domniemanego cmentarzyska, które nie wykluczyło istnienia grobów.[2] Mimo to 28 grudnia 2007 r. umorzono postępowanie wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.[3]
[edytuj] Przypisy
- ↑ Archiwum Polskiego Radia
- ↑ wnioski z opinii biegłego archeologa w piśmie do burmistrza Zgorzelca z dnia 15 stycznia 2008 r.
- ↑ IPN Oddziałowa Komisja we Wrocławiu. Sygn. akt S 52/05/Zn
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Literatura
- Roman Zgłobicki - Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu; Wyd. AFP, 1995;
