Stefan Skrzywan

Z Wikipedii

Stefan Skrzywan (ur. 22 czerwca 1876 w Odessie?, zm. 1 października 1932 w Otwocku) - inżynier technolog, twórca kanalizacji w Łodzi.

Studia wyższe odbył w Instytucie Technologicznym w Petersburgu. Na uczelni tej studiowało wielu Polaków (w latach 1837-1914 nа liczbę 5700 absolwentów - 1400 stanowili Роlасу). W 1900 roku Stefan Skrzywan otrzymał dyplom inżyniera technologa. Роlаkоm, absolwentom Instytutu, powierzano często wysokie stanowiska w przеmуślе, administracji czy ośrodkach naukowych Cesarstwa Rosyjskiego i Кró1estwa Polskiego (w odrodzonej Polsce ponad dziesięciu sprawowało funkcje ministerialne).

W latach 1907-1911 Skrzywan, pod kierunkiem Williama Heerlina Lindleya, pracował przy budowie wоdосiągów i kanalizacji w Warszawie. W 1911 roku William Heerlein Lindley rozpoczyna działalność w Baku, powierzając Skrzywanowi kierownicze stanowisko przy budowie wоdосiągów, gdzie obaj pracują do 1917 r.

Budowę wodociągów i kanalizacji w Łodzi, jedynym w Europie mieście tej wielkości ich pozbawionym, przypisuje się powszechnie W. H. Lindleyowi i S. Skrzywanowi. Na początku XX w. postanowiono zbudować kanalizację i wodociągi, aby ulicami Łodzi, rynsztokami nie płynęły już dokuczliwe ścieki, w miarę rozwoju miasta coraz więcej i coraz bardziej kolorowe i cuchnące.

Wykonanie projektu zlecono słynnemu angielskiemu budowniczemu urządzeń komunalnych - inż. Williamowi Heerleinowi Lindleyowi (synowi), który z zadania wywiązał się solidnie. Nad projektem pracował od roku 1901 i w 1909 r. przedstawił wyniki. Koszt realizacji projektu - 25 mln rubli przekraczał możliwości miasta i nie rozpoczęto wtedy żadnych prac. Władze carskie nie były zainteresowane pomocą w realizacji projektu.

Kilka lat po odzyskaniu niepodległości, władze Łodzi, mimo trudnej sytuacji ekonomicznej postanowiły zrealizować plany Lindleya. We wrześniu 1924 r. magistratowi łódzkiemu udało się nakłonić do podjęcia tej pracy inż. Stefana Skrzywana. Był to doświadczony budowniczy takich instalacji, dawny długoletni współpracownik i przyjaciel nieżyjącego już sir Wiliama Heerlaina Lindleya, wspólnie budowali wodociągi w Warszawie i Baku.

Inż. Stefan Skrzywan zapoznał się z dokumentacją i zapalił się do realizacji projektu. Mówi się, że przybył do nieznanego sobie miasta, poznał rozpaczliwą sytuację jego mieszkańców i zaangażował się bez reszty w ich sprawę. Przekonał zarząd miasta, że mimo niewystarczających finansów prace można rozpocząć w ramach środków posiadanych przez miasto i niewielkiej pomocy rządowej. Pod warunkiem, że rozpocznie się je od budowy kanalizacji, która wymagała mniejszych nakładów a dawała konkretne efekty w kolejnym roku. Zwłaszcza, że z dostarczaniem mieszkańcom i fabrykom wody jakoś sobie radzono, natomiast nierozwiązane a nader pilne było usuwanie ścieków z ulic i rzek.

Inż. Stefan Skrzywan został naczelnym inżynierem Wydziału Kanalizacji i Wodociągów m. Łodzi. Od początku 1925 r. pod jego kierownictwem rozpoczęto roboty kanalizacyjne. W ciągu 8 lat niezwykła energia, zdolności organizacyjne i pracowitość inż. Stefana Skrzywana spowodowały, że skanalizowano śródmieście miasta oraz zbudowano i uruchomiono pierwszą oczyszczalnię ścieków na Lublinku. Był człowiekiem czynu. Jego energia, niezwykła pracowitość i zdolności organizacyjne budziły powszechny podziw.

Był motorem wszystkich działań i był wszędzie. W wielu miejscach miasta prowadził ogromne roboty kanalizacyjne i zaczął regulację najbardziej zanieczyszczonych rzek łódzkich, które w terenie zabudowanym kierował do krytych kanałów. Zatrudniał tysiące robotników. Uruchomił własną produkcję cegły klinkierowej wysokiej jakości, wybudował kopalnie piasku i własną betoniarnię. Dla dowozu materiałów specjalnie wybudował kolejki wąskotorowe, wykorzystywał nawet miejskie tramwaje. Znajdował także czas i możliwości, aby rozpoznać trasę ewentualnego przyszłego wodociągu, którym woda miała być dostarczona z Pilicy pod Tomaszowem do Łodzi i zainicjował rozmowy o wykupie potrzebnych terenów. Jeździł do stolicy pertraktować z Ministrem Finansów o udzielenie pożyczki na kontynuację budowy kanalizacji w Łodzi. W latach 1928 - 1932 rozpoczął i oddał do użytku niezbędną miastu oczyszczalnię ścieków na Lublinku.

W 1925 r. przy ul. Wierzbowej 52 obok rozległych składów materiałów budowlanych wodociągowo - kanalizacyjnych wybudował spory, piętrowy budynek, w którym ulokował służby produkcyjno - gospodarcze.

Kierowany przez Stefana Skrzywana Wydział Kanalizacji mieścił się w budynku mieszkalnym przy ulicy Narutowicza 2, a wobec błyskawicznego wzrostu inwestycji lokal przestał wystarczać zatrudnionym pracownikom. Skrzywan zażądał więc od magistratu zgody na budowę biurowca dla Wydziału. Budowla miała być okazała, a więc i kosztowna. Zarząd Miasta po długich staraniach wyasygnował odpowiednie fundusze i w grudniu 1929 r. przy ulicy Narutowicza 65 ukończono reprezentacyjny budynek mieszczący do 1939 r. służby wodociągowo - kanalizacyjne, zaprojektowany przez Wiesława Lisowskiego.

Od 1945 r. mieści się tu rektorat Uniwersytetu Łódzkiego. W holu biurowca Skrzywan polecił ułożyć w mozaikowej posadzce napis "Uśmiechnij się", którego resztki pozostały do dzisiaj. W tym napisie wyraziła się cała osobowość Stefana Skrzywana. Gdzie w Polsce znajdziemy drugie biuro witające pracowników i interesantów takim wezwaniem?

Stefan Skrzywan budował wielkie murowane kanały ogólnospławne, które stworzyły bazę późniejszej rozbudowy sieci kanalizacyjnej miasta i służą nam do dziś. Nieżyjący już inż. Jan Żenow w swoich wspomnieniach tak pisał o Skrzywanie: "Skrzywan był autorytetem w każdej robocie, na każdym odcinku, przy każdym konflikcie na budowie. Był zawsze wesoły i dowcipny, nie lubił ponurych twarzy pracowników, których większość znał z imienia i nazwiska, a często i stosunków rodzinnych". Robotnicy kochali go i szanowali. Dbał o nich, a jednocześnie potrafił w nich wzbudzić dumę z tego, że ich praca warunkuje normalny byt i rozwój miasta. Do dzisiaj zachowały się fotografie Skrzywana wśród robotników: na budowie, przy ustawianiu budowlanej wiechy, przy wspólnych okolicznościowych posiłkach.

Stefan Skrzywan po ukończeniu biurowca przy ul. Narutowicza przystąpił do rozbudowy zaplecza przy ul. Wierzbowej 52, ale tym razem nie pytał nawet magistratu o zgodę. Prezydentem Łodzi był wówczas Bronisław Ziemięcki, który dla rozwoju miasta zrobił bardzo wiele. Za jego kadencji brukowano ulice, budowano szkoły, szpitale, przystąpiono do budowy dużego komunalnego osiedla mieszkaniowego - im. Montwiłła-Mireckiego dla 1 500 rodzin. Wytyczano nowe parki, ulice, linie tramwajowe, zakładano nowe oświetlenie elektryczne. Te wydatki spowodowały zadłużenie miasta na 40 milionów złotych. Prezydent był oburzony na "skrzywanową" samowolę. Na posiedzeniu Zarządu Miasta doszło do konfliktu, w wyniku którego inż. Stefan Skrzywan zrezygnował z zajmowanego stanowiska.

Wkrótce, 1 października 1932 r. Skrzywan zmarł w sanatorium w Otwocku, pо długiej chorobie płuc. Pochowany został na Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej w części katolickiej.

W uznaniu zasług nazwano imieniem Stefana Skrzywana ulicę Starowólczańską w rejonie głównych kolektorów miejskich i rzeki Jasień, pomiędzy dzisiejszą ul. Wólczańską i al. Politechniki.

Rozmach robót zapoczątkowany przez inż. Stefana Skrzywana był kontynuowany w następnych latach. Parę lat przed wybuchem II wojny światowej rozpoczęto budowę wodociągów, uruchomionych w pełni po wojnie.

Dla uczczenia pamięci Stefana Skrzywana, na dziedzińcu Zakładu Wodociągów i Kanalizacji przy ul. Wierzbowej 52 ufundowano jego popiersie autorstwa prof. Michała Gałkiewicza odsłonięte w listopadzie 2001 r.

Bibliografia

• Waldemar Bieżanowski Z dziejów kanalizacji i wodociągów łódzkich, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Łodzi, Łódź, 2005, ISBN 83-88638-23-8
• Waldemar Bieżanowski 70 lat wodociągów i kanalizacji w Łodzi, Łódź 1995
• Wodociągi i kanalizacja w Łodzi [w:] Mirosław Zbigniew Wojalski "Działo się w Łodzi…" wyd. II Zora Łódź 1996 ISBN 83-86699-00-0
• Polski Przemysł Budowlany nr 3 rok IV marzec 1928 s. 136-7
• Jan Górecki STEFAN SKRZYWAN budowniczy wodoсiągów w Azerbejdżanie, Kaukaska Polonia, http://www.polonia-baku.org/