Szuć

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°30'21" N 20°43'58" E53.5058333 20.7327778 (Szuć)


Szuć
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Jedwabno
Sołtys	Marianna Barańska
Położenie	53° 30' 21'' N 20° 43' 58'' E
Wysokość	132 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (01.01.2007) • liczba ludności	244
Strefa numeracyjna (do 2005)	89
Kod pocztowy	12-122 (p-ta Jedwabno)
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie Polski Szuć

Szuć (niem.Schuttschen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Jedwabno. Wieś jest placówką Ochotniczej Straży Pożarnej.

Na południe od miejscowości przepływa obszarami leśno-bagiennymi rzeka Omulew. Ciekawostkami są tu pozostałości po nieistniejących już wioskach Dębowiec Mały, Dębowiec Duży i Ruda a także pobliski rezerwat przyrody Małga.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

[edytuj] Z kart historii

Szuć jest starą pruską osadą która została lokowana na prawie chełmińskim dopiero w 1571 r. Niemiecka nazwa Szuci wywodzi się bezpośrednio od staropruskiego określenia suckans (ryby) nawiązującego do podstawowego zajęcia (rybołówstwo) zamieszkałych tu Prusów. Jeziora nad którymi leżała osada Prusów uległy całkowitemu zabagnieniu.

Nazwa wsi miała się wziąć od położonego tutaj osiedla Prusów o nazwie Sucz. Osiedle to wzięło swoją nazwę od otaczających je niegdyś jezior, które dziś nie istnieją (aktualnie to teren łąk). Zarówno nazwa wsi, jak i tych jezior, jest pochodzenia staropruskiego. Pochodzi ona od słów “suckans” i „suckis”, co w języku Prusów oznacza odpowiednio: „ryby” i „ryba”. Około 1750 roku ukształtowała się już oficjalna niemiecka nazwa „Schuttschen”, niemniej Mazurzy dalej, do czasów II wojny światowej, używali dawnej nazwy „Sucz”. Po wojnie wsi nadaną oficjalną nazwę „Szuć”. Położone obok Szuci jezioro, połączone z Omulwią, wymienia się w dokumentach z XVI i XVII wieku, obok stawu zamkowego w Nidzicy, pod nazwą „Schutsche Teich” („Szucki Staw”). Wedle dokumentów jeszcze w 1685 roku jezioro to miało 6 łanów i 2 morgi powierzchni (ponad 100 hektarów). Łowiono w nim wówczas przede wszystkim leszcze i płotki. Oficjalny przywilej założycielski wydał 4 kwietnia 1571 roku książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern. Szuć otrzymała wtedy 29 łanów i 25 mórg chełmińskich ziemi (491 hektarów). Osadzono na nich 6 chłopów chełmińskich. Zarówno historycy polscy, jak i niemieccy, podkreślają, że jest to tylko data oficjalnego założenia wsi, natomiast sama osada istniała już wiele lat wcześniej, a jej początku należy upatrywać w osadnictwie Prusów. Jeszcze dokumenty z XVIII wieku wspominają o mieszkających w Szuci potomkach Prusów, a ich nazwiska występują we wsi do czasów II wojny światowej. Kolejny przywilej dla Szuci wydano 30 stycznia 1572 roku. Matthes Rasch otrzymał wtedy prawo prowadzenia karczmy. O młynie w Szuci wspomina się już w dokumencie z 19 grudnia 1586 roku. Wskazuje on, że młynarzem w Szuci był wówczas człowiek o nazwisku Gritzek. 14 marca 1588 roku przywilej na prowadzenie młyna w Szuci otrzymał niejaki Mysek. Młyn w Szuci był młynem wodnym, położonym tuż obok dzisiejszego mostu na Szuckiej Strudze w Szuci. Dokument z 1641 roku podaje, że młyn posiadał 1 koło wodne, nabierające wodę na siebie. Natomiast młynarz musiał wówczas oddawać do urzędu jako roczny czynsz 200 grzywien, 1 łaszt zboża (1 łaszt = 1823,28 litrów) i 2 świnie. Młyn korzystał z wód jeziora Szucki Staw. Jak podaje spis Walda z 1820 roku, w 1817 roku Szuć liczyła wtedy 59 domów i 225 dusz (osób). Najważniejszym wydarzeniem w Szuci w tym czasie było powstanie szkoły. Według bliższych ustaleń szkoła ta istniała już w 1800 roku i miała charakter szkoły wędrującej, tzn. co jakiś czas przenoszono ją do domu innego gospodarza. W 1816 roku powstał samodzielny budynek szkolny, rozbudowany po kilkudziesięciu latach. W 1908 roku na jego miejscu wzniesiono nowy budynek szkoły, z czerwonej cegły, który istnieje do dnia dzisiejszego a funkcje szkolne pełnił do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Aktualnie znajdują się w nim mieszkania prywatne. Druga połowa XIX wieku to okres w którym wieś zmieniła swoje oblicze wyznaniowe. Dominującą grupą pozostali oczywiście ewangelicy. Pojawili się natomiast Żydzi i katolicy. Największą jednak, obok ewangelików, grupę wyznaniową we wsi tworzyli baptyści. Szuć stała się w tym okresie największym skupiskiem baptystów w całym powiecie nidzickim, do którego wówczas należała. W 1895 roku mieszkało ich tutaj 44. Dla porównania można dodać, że w Nidzicy mieszkało w 1895 roku 2 baptystów a w należącym do powiatu nidzickiego Działdowie 4. Baptyści posiadali w Szuci własny cmentarz. Znajduje on się tuż za wsią, po prawej stronie drogi wiodącej do Dębowca. W 1895 roku Szuć liczyła 613 mieszkańców (296 mężczyzn i 317 kobiet). We wsi istniało 109 chałup. Powierzchnia wsi wynosiła 1724,8 ha. Podstawą rozwoju gospodarczego Szuci w tym okresie była separacja gruntów i melioracja terenów po dawnym jeziorze Szucki Staw. Separacja spowodowała, obok wymiernych korzyści gospodarczych, powstanie licznych kolonii wiejskich, które w dużej części były rozrzucone nad pięknie rozciągającą się w tych okolicach Omulwią. Melioracji terenów wsi dokonało Towarzystwo Melioracji Obszaru Omulwi. Powstało ono 24 czerwca 1857 roku i obejmowało wsie: Małga, Szuć, Dębowiec, Piec. Towarzystwo miało na celu zmeliorowanie bagien położonych w granicach tych czterech wsi. W 1883 roku liczyło 138 członków. W skład zarządu Towarzystwa wchodzili przedstawiciele wszystkich czterech miejscowości. Małga i Szuć jako wsie zdecydowanie większe miały po 2 przedstawicieli, natomiast Dębowiec i Piec po jednym. W skład zarządu Towarzystwa wchodzili każdorazowo: sołtys i radny z Małgi, sołtys i radny z Szuci, sołtys z Dębowca i sołtys z Pieca. Na początku istnienia Towarzystwa członkowie jego zarządu, z pochodzenia Mazurzy, w ogóle nie znali języka niemieckiego. Mówili tylko po polsku. Najważniejsze dokumenty musiały być sporządzane w związku z tym w dwóch egzemplarzach: po niemiecku i po polsku. Pracami melioracyjnymi objęto : na terenie Małgi – 434 ha, Szuci – 341 ha, Dębowca – 136 ha, Pieca – 114 ha. Na terenie Szuci najbardziej intensywne prace melioracyjne przeprowadzono tuż przed 1900 rokiem. Jak wynika z pisma rejencji królewieckiej z 9 kwietnia 1897 roku Towarzystwu Melioracji Obszaru Omulwi przyznano wówczas pomoc w wysokości 8.600 marek przeznaczoną na przeprowadzenie melioracji 105 ha łąk bagiennych w granicach sołectwa Szuć. Pieniądze te pochodziły z Funduszu Popierania Rolnictwa (Fonds zur Förderung der Landwirtschaft), który w ⅝ tworzyły składki państwa a w ⅜ składki prowincji. W 1928 roku Szuć liczyła 552 mieszkańców a w 1939 roku 435 (234 mężczyzn i 201 kobiet). W rolnictwie i leśnictwie pracowało wtedy 337 osób, w rzemiośle 25, handlu i komunikacji 6. Ówczesne zatrudnienie ludności wsi można też podzielić ze względu na sposób wykonywanej pracy: samodzielnie (na własny rachunek) – 163 osoby, pomoc w rodzinie ( na przykład synowie pracujący w gospodarstwie ojca ) – 159, urzędnicy – 9, robotnicy – 44. W Szuci było 3 krawców, stolarz, murarz, kowal, rzeźnik, krześlarz i kołodziej. Całkowita powierzchnia wsi w 1939 roku wynosiła 1561, 94 ha. Szuć posiadała wówczas 105 domów. Liczba kolonii wynosiła 20. W okresie międzywojennym istniał w Szuci Związek Rolny, zrzeszający rolników. Głównym zajęciem rolników była oczywiście produkcja mleka. W 1926 roku istniały we wsi 73 gospodarstwa rolne. 17 z nich to gospodarstwa małorolne, 31 to duże gospodarstwa, natomiast pozostałe 25 to wielkie gospodarstwa, których gospodarze określani są jako właściciele ziemscy. W okresie przedwojennym mieszkańcy Szuci byli szykanowani przez władze hitlerowskie z powodu używania i pielęgnowania przez nich języka polskiego. Przysłana do Szuci przez hitlerowski Związek Dziewcząt Niemieckich (BDM) nauczycielka tkactwa o nazwisku Schotte donosiła hitlerowcom w liście z 1 marca 1936 roku, iż uczestniczki prowadzonego przez nią kursu tkactwa na początku posługiwały się głównie językiem polskim i dlatego pierwszego dnia nie zrozumiała z tego co mówiły prawie żadnego słowa. Później Schotte oświadczyła im, że kobiety i dziewczęta, chcące brać udział w kursie, muszą mówić po niemiecku. Dopiero wtedy zaczęły one mówić w tym języku. Na końcu swego donosu Schotte ubolewała, że mimo to od czasu do czasu słyszy jeszcze polskie słowa. W piśmie z 3 marca 1936 roku grupa powiatowa NSDAP z Nidzicy informowała olsztyńską komórkę BDO ( Bund Deutscher Osten – Związek Niemieckiego Wschodu ), że prezes Związku Rolnego w Szuci posługuje się w godzinach urzędowania językiem polskim. W piśmie tym wymieniono też mieszkających w Szuci czytelników polskojęzycznej gazety „Mazur”. Byli to: Gottlieb Schuppeta, Gottliebe Turnau, Gustaw Jedamski, Michał Ittschek, Jan Pokraka, Jan Jedamski, Samuel Lorenz. W 1938 roku miejscowa policja poinformowała Bund Deutscher Osten w Olsztynie, że Gustaw Turnau z Szuci oficjalnie uznaje się za Polaka, rozwiesza polskie plakaty i agituje za wstąpieniem do Związku Polaków w Niemczech. Turnau pracował u budowniczego Markischa z Ulesia. Policja na temat jego pracy pisała do BDO: „Jak doniesiono uprawia na placu budowy szeroką propagandę na rzecz Polaków. Czyni to podczas przerw, czytając towarzyszom „Gazetę Warszawską” i starając się rozdzielać między nich egzemplarze „Mazura”. Turnauowi trzeba uniemożliwić uprawianie tego procederu”. Jednocześnie mieszkańcy Szuci w dalszym ciągu pielęgnowali swoje stare mazurskie zwyczaje, przykładowo przygotowywaną corocznie przez dzieci bożonarodzeniową Jutrznię, czego dowodem jest słynne zdjęcie uczestników Jutrzni w Szuci z 1928 roku, zamieszczone w szeregu publikacji (między innymi A. Kossert, Mazury. Zapomniane południe Prus Wschodnich, Warszawa 2004, s. 130). W dniu 27 maja 1945 roku w Nidzicy odbyło się oficjalne przekazanie przez Sowietów władzy nad miastem i powiatem. We wrześniu 1945 roku na obszarze Jedwabna istniały już nowe gminy: Jedwabno, Warchały i Wały z siedzibą w Kocie. Ten podział nie okazał się trwały. Słabe zaludnienie gminy Wały było jednym z głównych powodów szybkich zmian. Korekt dokonano jeszcze w 1945 roku. Zlikwidowano gminę Warchały a jej teren włączono do gminy Jedwabno. Szuć przeniesiono z gminy Jedwabno do gminy Wały, mimo, iż była odległa od Jedwabna tylko o niecałe 3 km. Do gminy Wały włączono też Piduń i Rekownicę. Miało to na celu wzmocnienie gminy Wały, i ludnościowo, i terytorialnie. Przez te poczynania gmina Wały była gminą bardzo specyficzną: nazywała się Wały, siedzibę miała w Kocie a największą miejscowością na jej terenie była Szuć. Stopień zasiedlenia tej gminy w pierwszych latach powojennych nie był wielki. W oficjalnych raportach dotyczących liczby ludności wyróżniano liczbę Polaków, Mazurów i Niemców. Na dzień 16 stycznia 1946 roku zamieszkiwało ją 683 mieszkańców, z czego 72 Polaków, 166 Mazurów i 445 Niemców. Zniszczenia wojenne na terenie gminy Wały były poważne. Oficjalne dane z 31 stycznia 1946 roku podają, iż na jej terenie spośród 485 gospodarstw rolnych było 258 zniszczonych, 188 zasiedlonych i 89 wolnych. Władze gminy zniszczenia wojenne pod względem zabudowań oceniały na 55 % a pod względem gospodarki na 85 %. Na początku lat pięćdziesiątych władze ogłosiły, iż Małga, Piec, Dębowiec Duży, Dębowiec Mały i kilka innych miejscowości (Kanwezy, Retkowo, Sadek, Ulesie, Puchałowo) zostaną ewakuowane a teren ten stanie się poligonem wojskowym. Jako powód tej decyzji podano wspomaganie przez tutejszych mieszkańców oddziałów zbrojnego podziemia. Mieszkańców wysiedlono, a wioski rozebrano. W Małdze pozostawiono jedynie wieżę kościelną, którą wojsko wykorzystywało jako punkt obserwacyjny. Siedzibę poligonu zlokalizowano w Muszakach. Utworzenie poligonu wpłynęło negatywnie także na miejscowości leżące przy jego granicach. W przypadku gminy Jedwabno były to Kot i Szuć. Obie wsie stały się w 1954 roku miejscowościami, za którymi kończą się drogi – dalej wstęp był zakazany. Za Szucią i Kotem rozpoczyna się ogromny i bezludny kompleks leśny rozciągający się aż do Muszak, Puchałowa i Przeździęka Wielkiego. Gmina Wały straciła z kolei sens bytu, gdyż przestały istnieć jej centralnie położone miejscowości. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku poligon zlikwidowano. W 1954 roku liczba mieszkańców Szuci wynosiła 277. W tymże roku zadecydowano o stworzeniu liczących po kilka wsi gromad, które miały zastąpić gminy. Na początku planowano na terenie gminy Wały utworzyć dwie gromady: w Kocie i w Szuci. W skład gromady w Szuci miały wejść Szuć, Piduń, Rekownica oraz tereny po nie istniejącej już Małdze i Przeganisku. Jednakże „biorąc opinie aktywu gminnego w sprawie podziału” uznano za niesłuszne przyłączenie Rekownicy do projektowanej gromady Szuć z uwagi na fakt, iż od Szuci dzieli ją 10 kilometrów a do Wesołowa jest tylko 5. W związku z tym Gminna Komisja Podziału Administracyjnego w Kocie w dniu 12 marca 1954 roku postanowiła oddać Rekownicę do gromady Wesołowo w gminie Wielbark, natomiast pozostałą część pierwotnie planowanej gromady Szuć, wraz z Piduniem oraz terenami po Małdze i Przeganisku, włączyć do gromady Jedwabno. Decyzję tą Szuć i Piduń przyjęły – jak napisano – „z zadowoleniem, oświadczając, że te gromady są ściśle powiązane gospodarczo i kulturalnie z gromadą Jedwabno”. Z dniem 1 stycznia 1955 roku nowo utworzone gromady Jedwabno, Burdąg i Nowy Dwór zostały włączone do powiatu szczycieńskiego. W 1967 roku Szuć miała 330 mieszkańców. Wraz z przywróceniem podziału na gminy od 01.01.1973 roku wieś wchodziła w skład gminy Jedwabno. Historia Szuci jest dość dobrze udokumentowana i opracowana zarówno w publikacjach niemieckich, jak i polskich. Najważniejsze źródła niemieckojęzyczne to krótkie opracowania i informacje zawarte w pracach Maxa Meyhöfera (Der Kreis Neidenburg, Landshut 1968; Die Landgemeinden des Kreises Neidenburg, Landshut 1969) i Fritza Suchalli (Die Geschichte des Dorfes Gedwangen (Jedwabno), Essen 1994) oraz materiał zdjęciowy opublikowany w „Der Kreis Neidenburg/ Ostpreußen im Bild” (tom I i II, Leer 1984 i 1986). Z polskojęzycznych to „Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu” (Olsztyn 1962), „Powiat szczycieński. Przeszłość – współczesność” (Szczytno 2006) oraz najszersze opracowanie na ten temat autorstwa Sławomira Ambroziaka „Szuć. Dzieje mazurskiej wsi” (Rocznik Mazurski, T. VII/2003).