Tanais
Z Wikipedii
Tanais (gr. Τάναϊς, ros. Танаис) - starożytne miasto bosporańskie, którego ruiny usytuowane są na prawym brzegu Martwego Dońca w delcie Donu, na terenie chutoru Niedwigowka, 35 km na południowy zachód od współczesnego miasta Rostowa nad Donem.
Spis treści |
[edytuj] Historia miasta
Tanais powstało w pierwszej ćwierćwieczu III wieku p.n.e.. Założone zostało u ówczesnego ujścia rzeki Don (po grecku Tanais) przez Greków bosporańskich jako konkurencja dla pobliskiego wielkiego ośrodka handlu (grodzisko Jelizawietowskie). Niewielka początkowo faktoria przekształciła się stopniowo w wielki ośrodek handlu i rzemiosła.
W historii miasta można wyróżnić 3 odrębne okresy:
- III-I wiek p.n.e. - w tym czasie miasto jest, jak pisał Strabon, „największym targowiskiem barbarzyńców po Pantikapajonie”. W końcu I wieku p.n.e. duże zniszczenia w mieście poczyniły wojska bosporańskiego władcy Polemona.
- I-III wiek n.e. - czas stopniowego odzyskiwania znaczenia i ostatecznie na początku II wieku początek okresu największego rozwoju ekonomicznego Tanaisu. W połowie III wieku miasto zostało zniszczone w wielkim pożarze, związanym najprawdopodobniej z najazdem Gotów.
- IV-druga połowa V wieku – miasto podnosi sie z ruin, jednak nie wraca już do dawnego znaczenia i w drugiej połowie V wieku zostaje opuszczone.
[edytuj] Okres pierwszy
W pierwszym okresie istnienia, do końca I wieku p.n.e. miasto składało się z trzech części: centralnej, obwiedzionej kamiennym murem obronnym i zamieszkałym przez Greków, przylegającego od zachodu drugiego rejonu miejskiego, zamieszkałego przez członków okolicznych plemion, i z rejonu nadrzecznego. Centralna część miasta zajmowała powierzchnię zbliżoną do kwadratu o rozmiarach w przybliżeniu 230 m x 235 m i leżała na plato, przy czym część południowa miała formę wzniesienia położonego na wysokości 20 m nad powierzchnią plato. Układ ulic i budynków był bardzo regularny, wykonany według jednego planu urbanistycznego. Miasto było ograniczone naturalną doliną od wschodu i sztucznie przekopanym rowem obronnym od wschodu. W końcu III-początku II wieku p.n.e. miasto otrzymało nowe mury obronne wzmocnione basztami, zachowując podział na część grecką (centralną) i plemienną (zachodnią). Tanais pełniło w tym czasie rolę ważnego centrum wymiany handlowej między greckimi Bosporańczykami a miejscowymi plemionami Meotów, Scytów i Sarmatów. W końcu I wieku p.n.e. Tanais zostało zniszczone.
[edytuj] Okres drugi
Odzyskało znaczenie na początku II wieku n.e. Fortyfikacje odbudowano w części centralnej. Ochronę zapewniał rów i mury o grubości do 4,8 m, wzmocnione wieżami. W II wieku i w pierwszej połowie III wieku Tanais osiągnęło swój drugi okres świetności. Ludność zajmowała się hodowlą, rolnictwem i rybołówstwem, o czym świadczą liczne znaleziska narzędzi i odsłonięte pomieszczenia gospodarcze. Rozwijało się garncarstwo, produkcja szkła, kamieniarstwo, produkcja metalurgiczna. Znaleziono reliefy kamienne o przeznaczeniu sepulkralnym lub kultowym (relief Tryfona), o cechach synkretycznych, łączących tradycje sztuki miejscowej z wpływami greckimi i rzymskimi. Wraz z upływem czasu dominujące w sztuce stały się elementy sarmackie. Tanais dalej pełniło rolę centrum wymiany handlowej, stanowiąc też ochronę północno-wschodniej flanki cywilizacji antycznej.
[edytuj] Okres trzeci
Zniszczone przez Gotów około 240 n.e., przez sto lat pozostało niezamieszkałe. W końcu IV wieku ponownie je odbudowano, ale w początkach V wieku opuszczono na zawsze.
[edytuj] Znaczenie miasta
Tanais był najdalej wysuniętym na północnym wschód punktem starożytnej cywilizacji śródziemnomorskiej i według autorów starożytnych to tutaj przebiegała granica między Europą i Azją, między cywilizacją i krajami „barbarzyńskimi”. Był miejscem spotkania się dwóch cywilizacji: antycznej cywilizacji europejskiej i cywilizacji ludów Wielkiego Stepu. Położenie na styku 2 cywilizacji stało sie źródłem oryginalnego, synkretycznego oblicza miasta, w którym mieszały się tradycje kulturalne, społeczne, religijne narodów basenu Morza Śródziemnego i ludów Wielkiego Stepu, przy czym proces ten był bardziej zaawansowany niż w jakimkolwiek innym mieście bosporańskim.
[edytuj] Wykopaliska
Pozostałości miasta Tanais zostały zlokalizowane w 1823, ale aż do 1955 wykopaliska były prowadzone sporadycznie. Dopiero od tego roku podjęto systematyczne badania stanowiska.
Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku, oprócz archeologów rosyjskich, pracują tam także badacze niemieccy oraz archeolodzy polscy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W ciągu 50 lat prac archeologicznych na stanowisku przebadano 10% ogólnej powierzchni miasta, setki grobów na miejskiej nekropoli i poznano podstawowe etapy historii Tanaisa.
[edytuj] Rezerwat archeologiczny „Tanais”
Pozostałości miasta wchodzą w skład rezerwatu archeologicznego „Tanais” - „muzeum pod gołym niebem”, pierwszego tego typu obiektu na terenie Rosji, otwartego bowiem w 1961. W ekspozycji znajdują się również rekonstrukcje starożytnych budowli:
- most z pierwszych wieków n.e., odtworzony na podstawie rzymskich rysunków z epoki, przebiegający przez rów obronny,
- domostwo starożytnego rolnika ze wsi pod Tanaisem,
- baszta,
- makieta (1:10) umocnień zachodniej linii obronnej z bramami miejskimi,
- lapidarium stojące na centralnej alei rezerwatu.
Wiele odkrytych, mniejszych zabytków prezentowanych jest w salach muzealnych. Kolekcja zabytków corocznie, po każdym sezonie wykopaliskowym wzbogaca się o nowe eksponaty, gdyż badania archeologiczne na stanowisku prowadzone są nieprzerwanie. Do maja 2007 odkryto tu w sumie 120 tysięcy rozmaitych obiektów zabytkowych. W muzeum istnieją różne tematyczne ekspozycje:
- ”Historyczny kostium epoki antycznej” - wystawa rekonstrukcji i modeli odzieży różnych grup etnicznych żyjących w Tanaisie i jego pobliżu wraz z kompletami ozdób, lekkiego uzbrojenia i innymi charakterystycznymi atrybutami.
- ”Sala wzorów amfor” - kolekcja amfor z okresu III wiek p.n.e. - V wiek n.e.
W sumie terytorium rezerwatu, poddane szczególnej ochronie, obejmuje obszar około 1500 ha.
[edytuj] Bibliografia
- publikacje:
- Praca zbiorowa - „Encyklopedia sztuki starożytnej”, WaiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 557, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WaiF)
- strony WWW:
