Tell el-Farcha
Z Wikipedii
Tell el-Farcha to stanowisko archeologiczne położone w północno-wschodniej Delcie Nilu (Egipt) ok. 120 km od Kairu ok. 10 km od współczesnego miasta Simbillawin i ok. 15 km od starożytnego Mendes, które odegrało znaczącą rolę w historii upadku Tell el-Farcha. Tworzą go trzy wzgórza-komy o łącznej powierzchni ok. 4,5 ha, których wysokość ponad poziom otaczających pól uprawnych nie przekracza 5 metrów. Południową i wschodnią granicę stanowiska wyznacza współczesna wieś Ghazala, pod którą zapewne znajduje się jego niedostępna już część, zaś północną kanał irygacyjny.
Stanowisko Tell el-Farcha zostało zidentyfikowane w roku 1987 podczas badań powierzchniowych prowadzonych przez włoską misję archeologiczną Centro Studi e Richerche Ligabue z Wenecji. Na badanej powierzchni ponad 100 ha znaleziono ponad 30 stanowisk spośród, których do wykopalisk wytypowano Tell el-Farcha. Badania wykopaliskowe prowadzone pod kierunkiem R. Fattovicha w latach 1988-1990 nie przyniosły spektakularnych efektów. W niewielkich wykopach sondażowych znaleziono ceramikę i fragmenty konstrukcji architektonicznych, które pozwoliły na ustalenie sekwencji chronologicznej stanowiska od kultury dolnoegipskiej do początków Starego Państwa. Po dwóch latach z przyczyn finansowych włoski zespół zrezygnował z badań.
Spis treści |
[edytuj] Polskie wykopaliska w Tell el-Farcha
W 1998 roku koncesję podjęli polscy badacze. Po pięciu sezonach ekspedycja kierowana przez prof. Krzysztofa Ciałowicza z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i dr Marka Chłodnickiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu może pochwalić się rewelacyjnymi wynikami. Zmiana metody eksploracji na szeroko płaszczyznową przyniosła efekt w postaci odkrycia układu architektonicznego starożytnej osady i mnóstwa zabytków najwyższej klasy.
Historię Tell el-Farcha podzielono na 7 faz, z których dwie najmłodsze występują tylko na komie centralnym (C). Na komie zachodnim (W) odkryto budowle o charakterze rezydencjonalno - światynnym, w której najmłodszej warstwie znaleziono dwa depozyty przedmiotów interpretowanych jako wota. W jej pobliżu w starszych warstwach odkryto centrum browarnicze będące drugim najstarszym tego typu założeniem w Egipcie. Natomiast w najstarszej warstwie odnaleziono pozostałości po dużych rozmiarów konstrukcji wiązanej z kulturą dolnoegipską, która jest dowodem na istnienie w Delcie Nilu lokalnych tradycji architektonicznych przed pojawieniem się ludności nagadyjskiej. Na komie centralnym (C) zlokalizowane były liczne konstrukcje mieszkalne i gospodarcze, których funkcję potwierdza duża ilość odnalezionych tam narzędzi, kości zwierząt i odpadów. Kom wschodni (E) do roku 2001 stanowił dla badaczy zagadkę. Po założeniu tam wykopów okazało się zawiera on cmentarzysko, na którym większość grobów prawdopodobnie nie została wyrabowana w starożytności. Dotychczasowe prace prowadzone w tym miejscu przyniosły efekty w postaci odkrycia i przebadania kilkudziesięciu grobów datowanych na pierwszą połowę I dynastii, bogato wyposażonych, ułożonych w dość ciasnym układzie. Tylko niektóre z nich były wyrabowane. W roku 2003 na tellu E odkryto prawdopodobnie jeden z nastarszych grobów (mastaba) dostojników z okresu formowania się państwa egipskiego.
Stanowisko to daje badaczom jedyną jak do tej pory okazję na kompleksowe przebadanie zespołu osadniczego, którego początki związane są z lokalną kulturą dolnoegipską, kolejne etapy rozwoju wiążą się z ludnością kultury Nagada zaś koniec przypada na panowanie pierwszych dynastii kiedy to transport wodny zastąpił transport karawanowy co spowodowało rozwój ośrodków położonych nad szlakami wodnymi (Mendes) i upadek ośrodków zlokalizowanych z dala od nich (Tell el-Farcha).
[edytuj] Najważniejsze polskie odkrycia w Tell el-Farcha w latach 1998–2007
- Architektura:
- największe znane domy kultury dolnoegipskiej
- rezydencja nagadyjskiego dostojnika
- budynek kultowy (tzw. "świątynia") z okresu I dynastii
- najstarsze na tym terenie centrum browarnicze (6 browarów),
- silosy i magazyny
- jedno- i wielokomorowe groby
- okrągła budowla z szachownicową posadzką o nieznanym przeznaczeniu
- mastaba z ok. 3000 p.n.e.
- Sztuka:
- figurki ze złotej blachy przedstawiające stojących mężczyzn być może pierwszych władców Egiptu
- gliniane i kamienne figurki ludzi i zwierząt z tzw."depozytów świątynnych"
- dekorowane, gliniane grzechotki z tzw."depozytu świątynnego"
- naszyjnik z pokrytym złotą blacha wisiorem z grobu dziewczynki
- figurki z kłów hipopotama zwierzęta
- Ceramika:
- naczynia kultury dolnoegipskiej, nagadyjskiej oraz z okresu I - IV dynastii
- naczynia ze znakami garncarskimi (potmarks)
- naczynia z fragmentami serechów oraz wczesnymi znakami hieroglificznymi
- naczynia importowane z Górnego Egiptu
- naczynia importowane z Palestyny
- kamienne i gliniane miniaturki naczyń z tzw."depozytu świątynnego"
- Inne przedmioty:
- krzemienne noże rytualne
- palety kosmetyczne
- głowice maczug
- krzemienne narzędzia
- kościane groty strzał
- kości wielu zwierząt hodowlanych i dzikich
- nasiona i szczątki wielu roślin uprawianych i dzikich
- biżuteria
[edytuj] Podstawowa bibliografia
- K.M. Ciałowicz, Początki cywilizacji egipskiej, Kraków-Warszawa 1999
- M.Chłodnicki, K.M.Cialowicz et all, Polish excavations at Tell el-Farkha in Nile Delta. Preliminary report 1998-2001, Archeologia LIII (2003)
- K.M.Ciałowicz, M. Chłodnicki, Tell el-Farkha (Ghazala). Season 2002, Polish Archaeology in the Mediterranean XIV. Reports 2004, Warszawa 2005
