Thomas Reid
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''. |
Thomas Reid (ur. 26 kwietnia 1710, zm. 7 października 1796 r.), szkocki filozof, żył współcześnie z Davidem Humem, uważany za twórcę szkockiej szkoły zdroworozsądkowej (Scottish School of Common Sense). Tym samym odegrał istotną rolę w szkockim oświeceniu. Zajmował się przede wszystkim analizą percepcji, rolą języka. Zasłynął także jako metafizyk i etyk oświeceniowy.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Wczesny okres swojego życia spędził w szkockiej miejscowości Aberdeen (dziś często nazywanej "Granitowym Miastem" Szkocji), gdzie założył klub – towarzystwo o charakterze literacko-filozoficznym (nazwany Wise Club – dosłownie klub mądrych, rozsądnych). Członkami byli m.in.: George Campbell, John Stewart, Alexander Gerard oraz James Beattie. Uczęszczał do Marishal College. Studia rozpoczął na Uniwersytecie Aberdeen. Profesurę otrzymał na King's College w Aberdeen w 1752, gdzie napisał słynne dzieło An Inquiry Into the Human Mind on the Principles of Common Sense (opublikowane w 1764). Sam David Hume uznał owo dzieło za odkrywcze. Następnie otrzymał znacznie bardziej prestiżową propozycję – profesurę na Uniwersytecie w Glasgow (objął katedrę filozofii moralnej – odpowiednik dzisiejszej etyki, zastępując Adama Smitha). Rezygnację złożył w 1781. Zmarł w 1796, pozostawiając swoje filozoficzne dziedzictwo córce.
[edytuj] Filozofia
Reid sądził, że zdrowy rozsądek (oczywiście rozumiany w filozoficznym sensie) jest, bądź powinien być podstawą do wszystkich filozoficznych dociekań i pytań. Powinien być kryterium adekwatności filozoficznej, pewną ścieżką wyjaśniającą i myślową. Nie zgadzał się z Humem i George'em Berkeleyem, którzy twierdzili jakoby ludzie nie doświadczali materii (substancji) czy umysłu w postaci doznań czy też idei. Reid utrzymywał w swych rozważaniach, że to właśnie zdrowy rozsądek jest czynnikiem kształtującym nasze poznanie, zatem substancja i umysł istnieją. Doznajemy ich w określony sposób. Zdrowy rozsądek jest charakterystyczny wyłącznie dla ludzkiego gatunku, ponieważ jest on wzorowany na istocie boskiej (na swoje podobieństwo Bóg stworzył człowieka).
W XIX wieku jego myśl była bardziej popularna niż samego Davida Hume'a. Postulowała m.in. realizm bezpośredni (często nazywany realizmem zdroworozsądkowym), sprzeciwiał się Teorii Idei propagowanej przez Johna Locke'a i Kartezjusza, jak i wszystkim późniejszych filozofom popierającym wyżej wymienionych. Żywił niezwykły podziw dla Hume'a (poprosił go nawet o korektę oryginalnego manuskryptu Inquiry…).
W Inquiry …, które z założeń jest pracą z zakresu epistemologii, Reid omawia i charakteryzuje większość znanych ówcześnie zmysłów ludzkich. Ukazuje jak pozyskiwana jest wiedza o świecie zewnętrznym w działaniu. Dużo odniesień do poruszonej tematyki można odnaleźć w innym dziele Reida pt. Essays on the Intellectual Powers, gdzie teoria poznania – jej charakter – wykracza ponad ograniczenia płynące ze świata zewnętrznego, poprzez zmysły, biorąc pod wgląd pamięć, wyobraźnię, wiedzę o typach i rodzajach konkretnych rzeczy, charakteru sądów i ostatecznie rozumowania i zmysłu smaku (rozumianego jako kategoria estetyczna). Natomiast Essays on the Active Powers dotyczy tematów skoncentrowanych na etyce, naturze jak i właściwościach ludzkiej podmiotowości (różnicach itp.).
Epistemologia Reida opierała się przede wszystkim na przesłankach płynących ze stanowiska realizmu bezpośredniego. Nie jest to novum na polu ówczesnej epistemologii, ponieważ wcześniej termin sensu communis został użyty przez wspomnianego Berkeley'a i Josepha Butlera (brytyjski teolog, apologeta i filozof).
[edytuj] Realizm bezpośredni
Realizm bezpośredni (czy też zdroworozsądkowy) jest teorią percepcji, jedną z pierwszych spójnych koncepcji mających odzwierciedlenie w badaniach filozoficznych, głoszącą jakoby zmysły (cztery podstawowe: wzroku, słuchu, smaku, węchu, oraz trzy somatyczne: kinestezji, nocycepcji i temperatury oraz pozostałe: równowagi i propriocepcji) dostarczały nam kontaktu ze światem zewnętrznym w sposób bezpośredni. W konsekwencji ów "most" łączący podmiot poznawczy wraz światem otrzymuje niepowtarzalną zdolność. Jest on świadom (w sensie awareness) istnienia dynamicznego świata zewnętrznego. Dla pełnego zobrazowania założeń tego stanowiska najlepszy jest kontrprzykład: realizm pośredni i reprezentacjonalizm głosza tylko i wyłącznie świadomość naszych stanów wewnętrznych (wewnętrznych reprezentacji), które odwzorowują stan (mówiąc potocznie wygląd) świata zewnętrznego.
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: język - uładzić styl, poprawić literówki; także w dalszych sekcjach. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Reid żył w tym samym czasie co wspomniany David Hume. Stanowczo sprzeciwiał się pomysłowi Hume'a, wg którego idee (w sensie "myśli") lub dane zmysłowe są bezpośrednim źródłem łączącym obiekty i percepcje. Odrzucał tę formę reprezentacjonalizmu oraz jakiekolwiek inne. Jego rozważania na tym polu można opisać w następujący skrótowy sposób. Drogą redukcji filozoficznej udowodnił niesłuszność tezy Hume'a. Jeśli reprezentacjonizm jest poprawny, to musimy przyjąć zarówno sceptycyzm jak i fenomenalizm. Ale oba rozwiązania są wykluczające – prowadzą do absurdu (niedorzeczności), czyli pewnie istnieje jakiś świat zewnętrzny i na pewno posiadamy o nim jakąś wiedzę. Poprzez założenia metody logicznej argumentacji (reductio ad absurdum) odrzuć jakąkolwiek teorię zmuszającą nas do przyjęcia zarówno sceptycyzmu jak i fenomenalizmu. I tym samym musimy odrzucić fenomenalizm.
Jest to trafne spostrzeżenie. Choć dzisiaj nie trzeba stosować takiej redukcji, prowadzącej często do błędnych wyników. Ponieważ mamy badania empiryczne (prowadzone przez naukowców w laboratoriach itd.) wyjaśniające prace zmysłów (nie tylko ludzkich).
Ale co to znaczy odrzucić reprezentacjonizm wg szkockiego filozofa? Czy postuluje odrzucenie danych zmysłowych, bo nie istnieją? Jeśli spojrzymy na swoją rękę – bezpośrednio widzimy ją. Nie otrzymujemy od obiektu wiązki czy też serii danych zmysłowych, ponieważ ich nie widzimy. Postrzegamy natychmiast świat zewnętrzny, inaczej najbliższe otoczenie ze swoimi właściwościami. Postrzegane przedmioty, ich cechy, oraz wrażenia przez nie wywołane, określane są tymi samymi nazwami. Zatem wrażenia zmysłowe należy rozumieć dwojako. Weźmy przykład z flory:
[edytuj] Przykład z różą
Róża (Rosa), rodzaj krzewu należący do rodziny różowatych, znanych jest ponad 200 gatunków tego jądrowca. Jako roślina ozdobna odznacz się pięknym wyglądem i zapachem, ale dzięki sztuce kulinarnej niektóre gatunki tych szlachetnych krzewów uważane są za znakomity przysmak Weźmy za przykład zapach paków róży i postawmy pytanie: Czy smak jest w owocu róży, czy smak jest w umyśle?
Zapach owoców róży jest tylko i wyłącznie fizyczną własność a wrażenie umysłowe jest z nim z nim powiązane. I analogicznie do innych zmysłów np. smaku. Wrażenia są symbolami (Reid określa je jako naturalne znaki) wskazującymi na realne własności rzeczy. Procesy wewnętrzne zachodzące w organizmie to nic innego jak zinterpretowane spostrzeżenia i informacje pochodzące od zmysłów. Ale najpierw musimy bezpośrednio doświadczać świata. Co udowadnia większość współczesnych teorii epistemologicznych i kognitywistycznych (szczególnie teorie percepcji).
Podsumowując: Czym jest realizm bezpośredni? Reid odpowiedział by znakomicie w jednym zdaniu: Realizm bezpośredni jest stanowiskiem bezpośrednio łączącym obiekty postrzegane (lub percypowane), jako zewnętrzne obiekty, jakości i wydarzenia.
Innym dosyć kontrowersyjnym zagadnieniem jest kwestia obrazów myślowych czy też wyobrażeń myślowych (z ang. mental image). Jasne jest, ze w jakimś stopniu posiadamy w naszych umysłach jakieś obrazy czy też wyobrażenia różnego typu. Ponieważ postrzegamy, czy też śnimy, mamy halucynacje i odczuwamy bądź używamy wyobraźni. Ale kiedy aktualnie postrzegamy rzeczy (w danej chwili) nie odnosimy się zaraz do wyobrażeń. Jedynym przedmiotem percepcji są obiekty świata zewnętrznego i nic więcej. Zdaniem szkockiego filozofa – nawet jeśli postrzeganiu lub czuciu towarzyszą obrazy czy doznania nieprawdą jest mówić, że postrzegamy wrażenia. Jak widać jest to pewien zalążek ontologii umysłu z kontrowersyjnym zabarwieniu.
Ta konkluzja w prosty sposób pokazuje, że realizm zdroworozsądkowy definiuje percepcje jako percepcje zewnętrznych obiektów. Gdzie obiekt zewnętrzny jest otrzymywaną bezpośrednio na siatkówkę oka – cząstką elementarną (fotonem, nośnikiem oddziaływań elektromagnetycznych). Nie jest to impuls prowadzący z oka. Jest to specyficzna ontologia, mogąca w swych założeniach przenieść się np. na wyobraźnię. Ponieważ ośrodki percepcji czy też wyobraźni wymagają podobnych okolic na mapie mózgu.
Thomas Reid wraz ze swoją teorią wiedzy miała silny wpływ na inną sferę rozważań – mianowicie teorii moralności. Sądził, ze epistemologia stanowi częściowe wprowadzenie do etyki praktycznej. Argumentował to następująco: jeśli jesteśmy zakorzenienie w naszych zdrowo rozsądkowych przekonaniach (opiniach itp.) przez myśl filozoficzną, to musimy postępować i działać wyłącznie wg nich. W takim wypadku jesteśmy pewni swych czynów (wiemy co jest dobre). Widać tutaj wpływ stoicyzmu oraz scholastyki w osobie św. Tomasza z Akwinu. Często można znaleźć odwołania do Cycerona, od którego zresztą zapożyczył termin zdrowy rozsądek (z łac. Sensu communis).
[edytuj] Krytyka i wpływy
Jego reputacją uległa umniejszeniu po licznych atakach na myśl i założenia szkockiej Szkoły Zdroworozsądkowej, poczynionych przez m.in.: Immanuela Kanta i Johna Stuarta Milla. Dopiero za sprawą wczesnej filozofii analitycznej myśl zdrowo rozsądkowa propagowana przez Reida odzyskała dawną świetność. A to za sprawą m.in.: George'a Edward Moore'a, filozofa brytyjskiego (obok Wittgensteina i Russela najbardziej znaczącej postaci nurtu analitycznego). Zdrowy rozsądek stał się znowu kryterium filozofowania. Później William Alston i Alvin Plantinga (aktualnie żyjący filozofowie) w swoich pracach z zakresu epistemologii nawiązywali do tradycji myślowej wywodzącej się bezpośrednio od Thomasa Reida, choć dyskusyjne jest, czy nie ma to raczej charakteru werbalnego.
Aktualnie wielu, nie tylko filozofów, poświęca uwagę dawnym rozważaniom szkockiego filozofa. James Jerome Gibson, amerykański psycholog i kognitywista w swojej ekologicznej teorii percepcji podkreśla rolę 'bezpośredniego realizmu', który postulował Reid. Dziś można mówić o wpisaniu się myśli Thomasa Reida w rozwijającą się tradycję filozofii umysłu oraz kognitywistyki (szczególnie zagadnień z zakresu 'ucieleśnienia'). Widać więc, ze zajmował się zagadnieniami w pełni docenionymi dopiero w XX wieku.
Napisał wiele ważnych filozoficznych prac m.in.: wspomniane Inquiry into the Human Mind on the Principles of Common Sense (opublikowany w 1764, Glasgow & London), Essays on the Intellectual Powers of Man (w 1785) oraz Essays on the Active Powers of Man (w 1788).
[edytuj] Dzieła
- An Essay on Quantity; Occasioned by Reading a Treatise in which Simple and Compound Ratios are Applied to Virtue and Merit (1748) (Esej o ilości, zainspirowany traktatem, w którym proste i złożone proporcje zastosowano do cnoty i zasług)
- An Inquiry into the Human Mind on the Principles of Common Sense (1764) (Dociekanie istoty ludzkiego umysłu zasadami zdrowego rozsądku)
- A Brief Account of Aristotle's Logic (1774) (Krótkie wprowadzenie do arystotelesowskiej logiki)
- Essays on the Intellectual Powers of Man (1785) (Eseje o władzach intelektualnych człowieka)
- Essays on the Active Powers of Man (1788) (Eseje o cielesnych zdolnościach człowieka)
- A Statistical Account of the University of Glasgow (1799)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Stanford Encyclopedia of Philosophy 'Thomas Reid' hasło – zawiera biografie, bibliografie I szczegółową dyskusje wokół rozważań Thomasa Reida
- The Aberdeen University Reid Project Strona poświęcona szkockiemu profesorowi.
- The Aberdeen University Collection Strona zawierająca online ogromne archiwa Uniwersytetu Aberdeen dotyczące Reida.
- The Inquiry into the Human Mind and Essays on the Active Powers of Man, 1, 2, and 4 Teksty online
- The Reid Society Towarzystwo im. Thomasa Reida www.lclark.edu/~reidsoc/
