Turkus

Z Wikipedii

Turkus (kalait) - minerał z gromady fosforanów. Należy do grupy minerałów rzadkich.

Nazwa turkus wywodzi się od nazwy Turcji "turecki kamień", gdyż jego szlak handlowy wiódł niegdyś przez Turcję, natomiast nazwa kalait (gr. ładny kamień) została po raz pierwszy użyta przez pisarza rzymskiego Pliniusza Starszego i obecnie jest już prawie nieznana.

Spis treści 1 Właściwości 2 Występowanie 3 Zastosowanie 4 Bibliografia

[edytuj] Właściwości

• Wzór chemiczny: CuAl₆(PO₄)₄(OH)₈ - 4H₂O + Fe - uwodniony fosforan miedzi i glinu
• Układ krystalograficzny: trójskośny
• Barwa: błękitna, niebieskozielona, jabłkowozielona, turkusowa
• Rysa: biała do zielonkawej.
• Twardość w skali Mohsa: 5-6.
• Gęstość: 2,31- 2,84.
• Łupliwość: doskonała, w kryształach w dwóch kierunkach.
• Kryształy: trójskośne (rzadkie groniaste skupienia).

Przeważnie występuje w skupieniach zbitych, skrytokrystalicznych, nerkowatych; często tworzy naloty i naskorupienia. Czysta niebieska barwa jest rzadka. Zwykle turkus jest poprzecinany brązowymi, szarymi lub czarnymi żyłkami innych minerałów lub skał (turkus matrycowy lub matryca turkusowa). Znane są zrosty turkusu z malachitem i chryzokolą.

Substancją nadającą odcienie niebieskie jest miedź, zaś zielone - żelazo. Ceniona barwa niebieska przechodzi w temperaturze 250 stopni w brzydki odcień zieleni.

Pogorszenie barwy możliwe jest także pod wpływem: światła, potu, olejów i kosmetyków, środków czystości oraz przesuszenia.

Pierścionki z turkusami należy zdejmować do mycia rąk.

[edytuj] Występowanie

Typowy minerał strefy wietrzenia kruszców miedzi. W skałach osadowych i pochodzenia wulkanicznego.

Miejsca występowania: Iran (Nishapur) - materiał o pięknej, jednolitej barwie błękitnoniebieskiej, stanowi wzorzec surowca jubilerskiego o najwyższej jakości, Tybet - odmiana zielona, używany do wyrobu amuletów narodowych, Rosja, Egipt (Płw. Synaj) - materiał pozyskiwano już w czasach faraonów, Chiny - jaskrawoniebieski, rzadko spotykany na rynkach europejskich, USA - liczne złoża od wieków eksploatowane przez Indian, Rosja, Australia, Brazylia.

Polska - niewielkie ilości na Dolnym Śląsku.

[edytuj] Zastosowanie

• stanowi poszukiwany i bardzo atrakcyjny kamień kolekcjonerski.
• szczególnie wysoko ceniony kamień ozdobny
• służy do wyrobu artystycznej biżuterii, drobnej galanterii ozdobnej, inkrustacji.
• stosowany w jubilerstwie i zdobnictwie artystycznym.

Ze względu na znaczną porowatość turkus nasącza się sztuczną żywicą, utwardzając jego powierzchnię. Dodatkowo ulepsza się jego barwę.

Jego imitację stanowi barwiony chalcedon, barwiony howlit. Dobrej jakości turkus syntetyczny jest na rynku od 1970 roku. Materiały turkusopodobne syntetyczne, naturalne lub modyfikowane powodują znaczne zakłócenia w handlu jubilerskim, ponieważ są gemmologicznie bezwartościowe.

[edytuj] Bibliografia

• W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. ”Alma- Press” 2003 r.
• J. Bauer – Przewodnik Skały i minerały – Wyd. Multico 1997 r.
• K. Maślankiewicz – Kamienie szlachetne – Wyd. Geologiczne - 1982 r.
• N. Sobczak – Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych – Wyd. Alfa - 1986 r.
• C. Hall – Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Wiedza i Życie - 1996 r.
• W. Schuman – Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. „Alma –Press” - 2004 r.

Zobacz też: howlit, magnezyt, turkus pajęczynowy, chalcedon