Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Park Słowiański
Z Wikipedii
Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Park Słowiański", Szprotawa, ustanowiony 31.05.2007 uchwałą Rady Miejskiej.
Położenie geograficzne
- Obszar fizycznogeograficzny: Europa Zachodnia
- Podobszar fizycznogeograficzny: Niż Zachodnioeuropejski
- Prowincja: Nizina Zachodnioeuropejska
- Podprowincja: Nizina Sasko-Łużycka (324)
- Makroregion:: Nizina Śląsko-Łużycka (324.3)
- Mezoregion: pogranicze Równiny Szprotawskiej i Borów Dolnośląskich (324.32)
- Mikroregion: pradolina Bobru na odcinku szprotawskim (polder szprotawski)
- Wysokość nmp (m): 116-118
- Klimat: rejon klimatyczny Lubusko-Dolnośląski
Charakterystyka ogólna
Zespół jest wkomponowany w całości w krajobraz wykształconej we wczesnym holocenie pradoliny rzeki Bóbr, osiągającej w przedmiotowym miejscu szerokość 2 km i charakteryzującej się osobliwym mikroklimatem. Całość Zespołu znajduje się w granicach miasta oraz Gminy Szprotawa, na obszarze ok. 85,74 ha. Największą powierzchnię przedmiotowego terenu zajmuje grąd o typowej strukturze i składzie florystycznym. Najstarsze siedliska leśne stanowią wielowiekowe dąbrowy. W skład Zespołu wchodzą ponadto cenne przyrodniczo starorzecza, bajora, mokradła i źródliska, z charakterystycznymi dla nich siedliskami flory i fauny. Na przedmiotowym obszarze stwierdzono występowanie chronionych oraz rzadkich gatunków flory i fauny. Na terenie Zespołu znajdują się integralne obiekty kulturowe.
Ogólne cele ochrony:
- Zachowanie krajobrazu pradoliny Bobru o wyjątkowych wartościach przyrodniczo – widokowych, reprezentatywnych dla zalesionej strefy nadrzecznej z dawnymi rozlewiskami i starymi korytami rzecznymi.
- Zachowanie naturalnych i zbliżonych do naturalnych zbiorowisk roślinnych pradoliny oraz stworzenie warunków dla restytucji zbiorowisk przekształconych lub zniszczonych, a także dla restytucji fauny.
- Zachowanie i restytucja struktury i dynamiki środowiska przyrodniczego dla potrzeb naukowych, dydaktycznych i ogólnopoznawczych.
- Zachowanie obiektów kulturowych.
Wybitne walory estetyczne krajobrazu
Głównym elementem krajobrazu Zespołu jest rzeka Bóbr, – lewostronny dopływ Odry i jedna z dziesięciu najdłuższych rzek w kraju. Na odcinku przechodzącym przez teren Zespołu posiada klasyfikację rzeki górskiej. Miasto Szprotawa jest bardzo szczególnym i charakterystycznym punktem w topografii rzeki, która w tym oto miejscu nie mogąc „sprostać” morenie czołowej skręca 45 stopni, zmieniając kierunek na zachodni. Ta zasadnicza zmiana kierunku biegu jest doskonale widoczna i rozpoznawalna na mapach, dzięki czemu ciąg Bobru jest automatycznie identyfikowany. Zdecydowanie dynamiczny nurt „atakujący” i systematycznie żłobiący czoło wspomnianej moreny w okresie polodowcowym (poglacjalnym), przy jednoczesnym wbijaniu się prawego dopływu – rzeki Szprotawy, doprowadził na odcinku blisko 5 km do wytworzenia się pradoliny osiągającej szerokość 2 km i głębokość 6 m. To uwarunkowało powstanie płycizn, rozgałęzień i niskich wysepek oraz osłabienie nurtu, a także odkrycie podziemnych cieków funkcjonujących odtąd jako źródliska. W takich oto okolicznościach geologicznych i hydrologicznych, a w rezultacie osobliwych mikroklimatycznych kształtowały się stosunki przyrodnicze przedmiotowego obszaru.
Aktualna rzeźba terenu Zespołu jest w istocie historyczną mapą przemian, jakie dokonały się na dnie pradoliny.
Na omawianym obszarze zachowały się do czasów współczesnych fragmenty wielowiekowej dąbrowy, uznawanej za drzewostan naturalny. Kilkadziesiąt dębów, szypułkowych i bezszypułkowych, to pomniki przyrody i egzemplarze z racji wieku bądź formy kwalifikowane do uznania za takowe. Jeśli można w dużym uproszczeniu zobrazować krajobraz Zespołu, to jawi się on nam jako archaiczna dolina rzeczna z godnym jej wiekowym ogrodem dębowym. Drugim wyróżnikiem omawianego krajobrazu są olsy bagienne porastające żyzne bagienne siedliska o wysokim poziomie wody stojącej, tu: starorzecza i pasy cieków pochodzące z odkrytych źródlisk. Ten typ naturalnie powstałego krajobrazu stanowi niemal połowę obszaru Zespołu.
Występujące na omawianym terenie zespoły roślinności źródliskowej ze względu na unikatowość samych siedlisk należą do najcenniejszych przyrodniczo. To tu zarejestrowano stanowiska występowania żółwia błotnego, traszki zwyczajnej i innych gatunków ściśle chronionych.
Znaczącą funkcję w kreowaniu omawianego krajobrazu stanowią relikty dawnego ogrodnictwa parkowego, w zakresie kształtowania flory polegającego na nasadzeniu w różnych układach różnorodnych typów siedlisk leśnych oraz nasadzeniu gatunków sprowadzonych. Wprawne oko dostrzeże pozostałości tychże osobliwych działań, np. w postaci pierścieni otaczających niczym pasma orbitalne parkową polanę albo Gród Chrobry. Dzięki dawnej działalności ogrodniczej, na obszarze Zespołu rejestrujemy egzemplarze sosny wejmutki, choiny kanadyjskiej, dębu błotnego, dębu czerwonego, kasztanowca czerwonego, sosny czarnej. Szczególnie urokliwie wygląda omawiany obszar na przełomie marca i kwietnia, kiedy cały wyściełany jest kobiercem z zawilców i złoci polnych. Ze świata fauny najbardziej godne uwagi i jednocześnie bardzo charakterystyczne dla projektowanego Zespołu są ptaki, których występuje tu 70 gatunków. W tym objęte ptasią dyrektywą UE: dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, jarzębatka, muchołówka białoszyja i gąsiorek. Nocą można usłyszeć sowę uszatą i puszczyka.
Nie często zdarza się, by krajobrazy o wybitnych walorach przyrodniczych przeplatały się z cennymi wyróżnikami kulturowymi, i to we wzajemnym powiązaniu. Mowa o licznych stanowiskach archeologicznych z różnych okresów, wewnątrz i na obwodzie przedmiotowego obszaru. – Począwszy od epoki brązu, a kończąc na późnym średniowieczu, z zachowaniem względnej ciągłości. Największy i zarazem najbardziej charakterystyczny jest zlokalizowany pośrodku obszaru Gród Chrobry, przedstawiający się jako częściowo regularna bryła ziemna o powierzchni ok. 4 ha i wysokości 6 m.
Dzięki bogato zachowanej dokumentacji źródłowej, przedmiotowy obszar posiada udokumentowaną historię sięgającą średniowiecza, kiedy to należał do piastowsko-głogowskiej domeny książęcej, a kończąc na społecznie użytecznej działalności towarzystwa upiększania miasta na przełomie XIX i XX wieku. Wszak i jego niemiecka nazwa Nonnenbusch – las zakonnic nawiązuje do szprotawskiego klasztoru św. Magdaleny.
Park wiąże się także z postacią wybitego szprotawianina, poety i dramaturga Henryka Laubego (1806-1884), przyjaciela księcia Pücklera – twórcy słynnego Parku Mużakowskiego (obecnie na liście UNESCO). Jedna z akcji jego romantycznej powieści rozgrywa się właśnie w tym parku.
Pewne wątki skłaniają ku przeświadczeniu, iż XIX-wieczny romantyczny park – busz zakonnic powstał z inspiracji mużakowskiego wzorca. Zespół leży bezpośrednio w strefie badań naukowych mających na celu odnalezienie wczesnośredniowiecznego grodziska Iławy (obecnie dzielnica Szprotawy), w którym w świetle wiarygodnego przekazu kronikarskiego w roku 1000 polski władca Bolesław Chrobry powitał cesarza niemieckiego Ottona III, po czym obaj wspólnie udali się z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. Który to fakt historia odnotowała jako Zjazd Gnieźnieński. Podsumowując bogactwo walorów krajobrazu omawianego obszaru, automatycznie wysuwa się na plan również wielorako cenny walor edukacyjny. W opinii projektującego, Zespół pod wieloma względami spełnia wymogi stawiane przez ustawodawcę w zakresie walorów zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Nie można pominąć faktu, że w 1. poł. XX wieku (do 1945r.) przedmiotowy obiekt funkcjonował już jako prawnie chroniony.
[edytuj] Źródło
- Powyższy artykuł utworzono na podstawie "Dokumentacji projektowej Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Park Słowiański w Szprotawie" (2006/2007), opracowanej przez Towarzystwo Bory Dolnośląskie. Dokumentację udostępniło Muzeum Ziemi Szprotawskiej.
