Czcionka
Z Wikipedii
Czcionka (staropolskie nazwy: krotło, cćonka, trzcionka) – rodzaj nośnika pojedynczych znaków pisma drukarskiego, podstawowy materiał zecerski używany w technice druku wypukłego. Dziś czcionka została wyparta przez elektroniczny nośnik pisma, czyli font, jednak samo słowo nadal funkcjonuje w języku potocznym, właśnie jako synonim fontu.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Czcionka została wynaleziona na Dalekim Wschodzie w XI w. przez Bi Shenga, jednak w Europie do powszechnego użytku zaczęła wchodzić dopiero od XV w. Stosowania czcionek zaprzestano na początku lat 90. XX w. po upowszechnieniu się systemów DTP. Obecnie czcionki używane są tylko w artystycznych technikach druku oraz w niektórych drukach akcydensowych, np. w wykonywanych celowo tradycyjnymi metodami dyplomach lub w wydawnictwach o charakterze pamiątkowym.
[edytuj] Charakterystyka czcionek
Czcionka ma postać metalowego prostopadłościanu odlanego ze stopu drukarskiego. Główną część czcionki stanowi słupek. Na jego górnej (czołowej) powierzchni znajduje się wystająca główka o kształcie drukowanego znaku. Płaska powierzchnia główki stanowi tzw. oczko odbijające w trakcie drukowania znaki pisarskie. Oczko to powierzchnia samego znaku. Prostokąt opisany na obrysie główki nie wypełnia jednak całości powierzchni czołowej czcionki. Pomiędzy główką i krawędziami bocznymi czcionki znajdują się odległości zwane odsadkami. Odsadka umożliwia składanie samego tekstu bez justunku, zapewniając minimalny potrzebny odstęp między znakami w wierszu (w poziomie) i między wierszami (w pionie).
Jedna z powierzchni bocznych czcionki jest tzw. płaszczyzną sygnaturową. Zawiera ona wyżłobienia (sygnatury) mające ułatwić osobie składającej – zecerowi – zorientowanie się w poprawności składu. Z tego samego powodu powierzchnia dolna (stopkowa) zawiera wyżłobienie zwane żłóbkiem. Żłóbek jest położony asymetrycznie, aby zecer po odwróceniu całego składu do góry nogami również mógł się zorientować w poprawności pracy (czy niektóre litery nie zostały ułożone do góry nogami (np. O, H). Czcionki nie posiadają wypustek wchodzących w czcionki sąsiednie. Dla niektórych znaków istnieją jednak tzw. "czcionki z przewieszką", czyli czcionki o oczku wystającym poza niektóre krawędzie powierzchni czołowej. Wszystkie czcionki mają tę samą wysokość, wynoszącą 66 i 1/3 punktu typograficznego.
Istnieją również "czcionki" pozbawione oczka, tzw. ślepy materiał zecerski, czyli justunek – są to wszelkie metalowe kostki, blaszki i sztabki wypełniające puste miejsce wokół czcionek tak, aby przy zwiększeniu odległości między znakami i wierszami, oraz po wypełnieniu pustych powierzchni łamanej kolumny stanowiła ona nadal jednolity masywny blok.
Czcionki większe, zwykle od wielkości 2 kwadratów, były często drewniane, tzw. "drewniaki". Wykonywane były z twardego drewna, jednak wbrew pozorom nie dębowego. Najczęściej stosowano twarde drewno cienkowłókniste: buk, grusza, klon, śliwa lub wiśnia, nasycone olejem lub pokostem; używano również czcionek z tworzyw sztucznych. Czcionki te nazywane były czcionkami afiszowymi.
Wielkości czcionek i justunku określano wyłącznie w punktach typograficznych oraz nazwach zwyczajowych będących ich wielokrotnościami.
W drukarni najpopularniejsze były czcionki ręczne zwane też fabrycznymi. Były to gotowe czcionki wykonane poza drukarnią w odlewni czcionek (giserni) i służyły do wielokrotnego użycia. Oprócz tego stosowano czcionki monotypowe odlewane na miejscu w drukarni na maszynie zwanej monotypem. Na monotypie odlewano czcionki (monotypy) bezpośrednio (i w kolejności) do zadanego składu. Oprócz tego w drukarniach stosowano jeszcze linotypy służące do odlewania całych wierszy tekstu.
[edytuj] Znaczenia pojęcia
Termin "czcionka" używany jest w kilku znaczeniach:
1. Pojęcie dotyczące przedmiotu – element składu zecerskiego odbijający pojedynczy znak drukarski.
2. Pojęcie dotyczące zastosowania – komplet znaków, którymi można złożyć jednorodny fragment tekstu. Tak więc znaki w dwu różnych stopniach pisma, albo znaki normalne i pogrubione, to znaki z dwu różnych czcionek. Dokładnie rzecz ujmując – jedna czcionka to komplet znaków o tych samych trzech zasadniczych parametrach: krój pisma, stopień pisma i odmiana pisma.
3. Pojęcie dotyczące produktu – krój pisma. Na przykład znany szwajcarski typograf Adrian Frutiger zaprojektował swoją słynną czcionkę (czyli krój) Univers aż w 21 odmianach.
[edytuj] Kontrowersje
Powszechnie uważa się, że po raz pierwszy raz użył jej Johannes Gutenberg do druku Biblii, przeprowadzonym w latach 1452–1455, co jednak nie znajduje potwierdzenia we faktach, gdyż ruchoma czcionka była znana w Europie wcześniej, a ponadto sama Biblia nie jest pierwszym drukiem Gutenberga. Nie wiadomo, czy ruchoma czcionka została w Europie wynaleziona zupełnie niezależnie, czy też idea ta przywędrowała z Dalekiego Wschodu, gdzie pojawiła się już cztery wieki przed Gutenbergiem. Podobnie jak w przypadku kompasu czy prochu taką wędrówkę trudno prześledzić ze względu na brak materiałów historycznych.
