Dżentelmen
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
Dżentelmen (ang. gentleman, z łac. gentilis - "należący do rasy lub rodu (gens)" i man - "człowiek", pokrewne francuskiemu gentilhomme, hiszpańskiemu gentilhombre, włoskiemu gentil uomo lub gentiluomo) w swym pierwotnym i ścisłym znaczeniu określało mężczyznę z dobrej rodziny, po łacinie gentilis (w dokumentach angielsko-łacińskich zamiast gentilis często generosus jako przejaw aspiracji społecznych angielskiej gentry do rangi szlacheckiej, której właściwe jest generosus). W tym znaczeniu słowo jest równoważne francuskiemu gentilhomme ("szlachcic, arystokrata"), którego użycie w Wielkiej Brytanii długo ograniczało się do mężczyzn posiadających godność para - szlachty właściwej objętej zasadą wzajemnej równości. Należy tu jednak zaznaczyć że słowa generosus używanego w angielskich tekstach łacińskich na określenie osoby z dobrej rodziny, zamiast poprawniejszego gentilis, nie należy mylić ze Generosus Dominus - jednym z tytułów polskiej szlachty (szlachta będąca bezpośrednimi lennikami korony), poniżej Magnificus Dominus (szlachta obdarzona godnością ziemską, dawnego dworu książęcego) a powyżej Nobilis Dominus (szlachta nie będąca bezpośrednimi lennikami monarchy bądź egzekwująca prawa pańskie tylko na częściach wsi).
Angielska gentry ("jakby szlachta", szlachta nieutytulowana, niesformalizowana, bez formalnego tytułu szlacheckiego, ze starofrancuskiego genterise) miała dużo ze znaczenia klasy społecznej francuskiej noblesse lub niemieckiej Adel czy polskiej szlachty, ale bez ścisłych technicznych wymagań tych systemów (nie należy mylić gentry ze szlachtą właściwą, czyli posiadającą sformalizowany przywilej szlachecki). To właśnie mieli na myśli buntownicy pod przywództwem kaznodziei Johna Balla, powtarzając:
- When Adam delved and Eve span,
Who was then the Gentleman? - ("Gdy Adam kopał, a Ewa przędła, kto był wówczas szlachcicem?")
John Selden, omawiając tytuł "dżentelmen" w dziele Titles of Honour (1614), mówi o "naszym angielskim jego użyciu" (our English use of it) jako "zamiennym z nobilis" (dwuznaczne słowo, jak noble - "szlachetny", znaczące wywyższenie przez rangę albo dzięki cechom osobistym) i opisuje w związku z tym formy nobilitacji w różnych krajach europejskich. Jest to kolejny przejaw aspiracji społecznych zamożnego angielskiego gminu poprzez swoistą spekulację językową, charakterystyczną dla dzieł XVII-wiecznych angielskich antykwarystów. W rzeczywistości "dżentelmen" nie jest odpowiednikiem nobilis w ścisłym, kontynentalnym (w tym polskim) znaczeniu tego słowa (nie posiada odrębnego statusu prawnego ani odrębnych przywilejów, jest też "rangą" uznaniową, a nie nadawaną przez króla).
W pewnym stopniu, słowo "dżentelmen" oznaczało mężczyznę, który nie musiał pracować, i terminu tego w szczególności używano w odniesieniu do mężczyzn, którzy nie mogli przypisać sobie szlachectwa, ani tytułu esquire'a ("giermek"). Rozszerzając swe znaczenie, stał się uprzejmością dla każdego mężczyzny, jak w zwrocie Ladies and Gentlemen,..., i był wówczas używany (często w skróconej formie Gents), aby wskazać, gdzie mężczyźni mogliby znaleźć umywalnię, bez potrzeby dokładnego wskazywania, co opisywano.
W języku współczesnym, termin ten jest zwykle zdemokratyzowany i obejmuje każdego mężczyznę o dobrym, uprzejmym, wspaniałomyślnym i kurtuazyjnym zachowaniu, a nawet każdego mężczyznę, jak to się dzieje w przypadku oznaczeń urządzeń osobnych dla mężczyzn i kobiet.
