Fotoplastykon
Z Wikipedii
Fotoplastykon (gr. plastikós - rzeźbiarski, również fotoplastikon) to automat do prezentacji pojedynczych fotografii (przeźroczy) z całych cykli fotograficznych na jednym stanowisku wizualnym. Jego pierwowzór prezentował monoskopowe obrazki, jednakże późniejsze wersje pokazywały w wizjerach dwie fotografie tego samego tematu zrobione z nieco odmiennej perspektywy sprawiając wrażenie fotografii przestrzennej. Jest to technika stereofotografii.
Fotoplastykon był zwykle pomieszczeniem przedzielonym ścianą, w którym umiejscowione były wizjery do oglądania fotografi. Mechanizm przesuwczy co kilka sekund podawał nowe fotografie przed wizjer, dzięki czemu uzyskiwaliśmy efekt uzyskiwany przy oglądaniu później stworzonej diaporamy. Fotoplastykon był pierwowzorem filmu, prezentował jednak tylko statyczne obrazy w wizjerze. Z reguły fotoplastykon posiadał co najmniej trzy stanowiska do oglądania zdjęć.
W Warszawie fotoplastykon działa od 1905 r. w kamienicy pod adresem Aleje Jerozolimskie 51, w Poznaniu przy ul. Św. Marcin 53a. Fotoplastykon można także obejrzeć w Muzeum Kinematografii w Łodzi oraz w Muzeum Techniki w Warszawie. Ten właśnie egzemplarz pojawił się w filmie Juliusza Machulskiego "Vabank".
[edytuj] Historia fotoplastykonów
Od lat sześćdziesiątych XIX. wieku stereoskopia zyskała ogromna popularność. Wyprodukowano setki tysięcy stereoskopów typu Holmesa i miliony stereogramów w znormalizowanym formacie 3,5 x 7 cali (ok. 9 x 18 cm). Przyczyniło się to do budowy urządzeń, pozwalających na publiczne demonstrowanie trójwymiarowych obrazów. W roku 1866 Alois Polanecky (1826-1911) zbudował urządzenie złożone z 25 stereoskopów wbudowanych w wieloboczną obudowę. Korzystał przy tym z pomocy francuskiego fotografa i optyka Claude-Marie Ferrier’a. Z tym „Salonem Stereoskopowym” występował na jarmarkach.
W latach osiemdziesiątych XIX wieku berliński przedsiebiorca August Fuhrmann (1844-1924) udoskonalił wynalazek Polaneckiego. W ten sposób powstały pierwsze fotoplastikony – w Niemczech nazwane szumnie Kaiser-Panorama (Panorama Cesarska) – pozwalające 25 osobom na równoczesne oglądanie przezroczy stereoskopowych. 25-boczny bęben wykonany z trójwarstwowej sklejki z okleiną orzechową miał 3,75 m średnicy. Zgodnie z gustem epoki ściany bębna wieńczyła bogata dekoracja rzeźbiarska. Do oświetlenia przezroczy stosowano palniki gazowe z koszulkami żarowymi, a widzowie mogli sami regulować jasność oświetlenia. Urządzenie poruszane było za pomocą mechanizmu zegara wieżowego z ciężarami, zapewniającymi 3-godzinną pracę. Każdej zmianie przezroczy towarzyszył dźwięk dzwonka. Dopiero później wkroczyła elektryczność. Zasługą Fuhrmanna było zorganizowanie wypożyczalni, dostarczających co tydzień 250 fotoplastikonom w wielu krajach Europy zestawy 50 ręcznie kolorowanych przezroczy, co zachęcało widzów do regularnych odwiedzin. Organizował wyprawy fotografów do odległych krajów, dbał o aktualną, kronikarską dokumentację wydarzeń z pierwszych stron gazet. Zgromadził ponad 150 tysięcy przezroczy stereoskopowych. Jego przedsiębiorstwo przetrwało – mimo pogarszającej się koniunktury – do 1923 roku. Po upadku cesarstwa niemieckiego Fuhrmann przemianował swoje Kaiser-Panorama na Welt-Panorama (Panorama Światowa). W roku 1928 działało jeszcze 180 takich urządzeń, ale 3 kwietnia 1939 zamknięto ostatnią panoramę w Berlinie. Do roku 1955 działała jeszcze panorama we Wiedniu, do lat siedemdziesiątych w bawarskim ośrodku pielgrzymkowym Altötting. Do naszych czasów przetrwało niewiele takich urządzeń – także w Polsce.
[edytuj] Zobacz też
- mutoskop
- stereoskopia
- widzenie przestrzenne
